Η ναυτική δύναμη είναι στρατηγικός σκοπός

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Μιλώντας στη Βουλή των Ελλήνων ή σε δημόσιες ομιλίες, οι πολιτευτές στην Ελλάδα υπογραμμίζουν συχνά τις διαρκείς αποστολές του Πολεμικού Ναυτικού. Έλεγχος της θάλασσας και προβολή ισχύος. Αλλά για τον μέσο Έλληνα πολίτη, αυτοί οι όροι μπορεί να φαίνονται αόριστοι ή αποκομμένοι από τις καθημερινές ανησυχίες. Έλεγχος για ποιο σκοπό και με ποιο κόστος; Ισχύ να πετύχεις τι; Προβολή προς ποιον; Αυτές οι φράσεις σπάνια απαντούν στο κεντρικό ερώτημα. Γιατί οι Έλληνες φορολογούμενοι να χρηματοδοτούν ένα ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό, ειδικά όταν η χώρα αντιμετωπίζει επίμονες οικονομικές πιέσεις και απαιτεί εγχώριες επενδύσεις; Αλλά αυτό δεν είναι μια νέα πρόκληση ούτε μια νέα ερώτηση. Είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ύπαρξη της Ελλάδας.

Ο Θουκυδίδης και η φύση της ισχύος

Πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια πριν, ο Θουκυδίδης ανέλυσε ότι «Ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του». Έδειξε όμως επίσης, μέσω της ανόδου της Αθήνας, ότι η ναυτική ισχύς μπορούσε να αλλάξει την ισορροπία της ιστορίας. Ο έλεγχος της θάλασσας επέτρεψε στην Αθήνα να γίνει η οικονομική και πολιτιστική υπερδύναμη της εποχής της. Τα πλοία της δεν μετέφεραν απλώς οπλίτες, αλλά ιδέες, εμπόριο και επιρροή. Η θάλασσα δεν ήταν σύνορο, ήταν η πηγή του πλούτου και της ανεξαρτησίας. Και αυτό δεν έχει αλλάξει.

Ο Θεμιστοκλής και το Στρατηγικό Άλμα

Ο Θεμιστοκλής, περισσότερο από κάθε άλλη προσωπικότητα στο αρχαίο μας παρελθόν, κατάλαβε ότι η επιβίωση ενός έθνους μπορούσε να στηριχθεί στον στόλο του. Ήταν αυτός που έπεισε τους Αθηναίους να χτίσουν τα ξύλινα τείχη – ένα Ναυτικό με τις τριήρεις- που θα ναυμαχούσαν στη Σαλαμίνα και θα διατηρούσαν την ελληνική ελευθερία ενάντια στην περσική κατάκτηση.

Το μάθημά του ήταν απλό αλλά διαρκές: χωρίς θαλάσσια δύναμη, ακόμη και ο μεγαλύτερος πολιτισμός μπορεί να υποδουλωθεί. Με αυτό, ακόμη και ένα μικρό έθνος μπορεί να ξεπεράσει μια αυτοκρατορία. Αυτό είναι το στρατηγικό DNA της σύγχρονης Ελλάδας και το Πολεμικό Ναυτικό είναι η ζωντανή έκφρασή του.

Από την Ιστορία στην Πολιτική: Ο Βενιζέλος και το Νεοελληνικό Ναυτικό

Γρήγορα στον 20ο αιώνα, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος έκανε το Ναυτικό κεντρικό στις εθνικές φιλοδοξίες της Ελλάδας. Ήταν το Πολεμικό Ναυτικό που επιχείρησε την απελευθέρωση νησιών, την προβολή της επιρροής στο Αιγαίο και τη θέση της Ελλάδας ως περιφερειακού παράγοντα. Ο Βενιζέλος δεν έβλεπε το Πολεμικό Ναυτικό ως έξοδο, το έβλεπε ως επένδυση στην κυριαρχία, την αξιοπρέπεια και την αποτροπή. Κατάλαβε ότι σε μια θαλάσσια περιοχή, η ασφάλεια στη στεριά ξεκινά από τη θάλασσα.

Έτσι δικαιολόγησε τις ναυτικές δαπάνες σε μια δημοκρατική κοινωνία σε καιρό ειρήνης. Ο Βενιζέλος πρόσφερε τελικά μια βαθιά εικόνα, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα. Ότι το Πολεμικό Ναυτικό δεν υπάρχει απλώς για να κερδίζει μάχες, αλλά για να προστατεύει την εθνική οικονομική υγεία, να διασφαλίζει θαλάσσια κυριαρχία και να αποτρέπει διαταραχές στην ειρήνη και το εμπόριο. Καθώς η Ελλάδα περιηγείται σε μια περιοχή που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη ένταση και περίπλοκη αλληλεξάρτηση, αυτή η κατανόηση είναι κρίσιμη.

Μαθήματα για τη σύγχρονη Ελλάδα

Αν και θυμόμαστε συχνά ότι υποστηρίζουμε έναν ισχυρό μαχητικό στόλο, η ώριμη σκέψη του επικεντρώθηκε βρίσκεται στην οικονομική διάσταση της θαλάσσιας ισχύος. Δηλαδή, την ικανότητα των ναυτικών δυνάμεων να προστατεύουν και, εάν είναι απαραίτητο, να διαταράσσουν το θαλάσσιο εμπόριο. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα θαλάσσιο έθνος όπως η Ελλάδα που είναι περιτριγυρισμένη από θάλασσα, εξαρτώμενη από εισαγωγές και τουρισμό, με έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους στον κόσμο.

Όσοι ασχολούμαστε με το ναυτικό υποστηρίζουμε ότι ο έλεγχος της θάλασσας επιτρέπει σε ένα κράτος να διαμορφώνει διεθνή γεγονότα χωρίς απαραίτητα να πυροβολήσει. Σε μια παγκόσμια οικονομία, η ροή αγαθών, καυσίμων, πληροφοριών και ανθρώπων είναι η πηγή ζωής της ευημερίας. Βλέπουμε τη ναυτική ισχύ ως ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο, ένα εργαλείο για να εγγυηθεί την πρόσβαση σε αυτή τη ροή και ένα μέσο για να την αρνηθεί κανείς στους αντιπάλους όταν είναι απαραίτητο.

Παγκοσμιοποίηση, τότε και τώρα

Σήμερα, ζούμε σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «Παγκοσμιοποίηση 2», αλλά η Ελλάδα ήταν πάντα ένα θαλάσσιο κράτος, ακόμη και πριν επινοηθεί ο όρος «παγκοσμιοποίηση». Η ασφάλεια και η ευημερία της χώρας εξαρτώνται εδώ και καιρό από τη θάλασσα. Αυτό το ήξερε καλά η αρχαία Αθήνα, όπως και το Βυζάντιο. Η σημερινή Ελλάδα εξαρτάται από τις διεθνείς ναυτιλιακές διαδρομές, τη θαλάσσια ενέργεια και τον θαλάσσιο τουρισμό. Η θάλασσα δεν είναι σύνορο, είναι σανίδα σωτηρίας.

Σε ένα τέτοιο σύστημα, οποιαδήποτε διαταραχή είτε λόγω σύγκρουσης, εξαναγκασμού ή πολιτικής αστάθειας μπορεί να ταράξει γρήγορα τις αλυσίδες εφοδιασμού, τις τιμές των καυσίμων και την εγχώρια σταθερότητα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η θαλάσσια ενέργεια παραμένει απαραίτητη. Το Ναυτικό δεν είναι απλώς μια μαχητική δύναμη, είναι θεματοφύλακας της εθνικής συνέχειας.

Στρατηγικοί σκοποί, όχι μόνο επιχειρησιακά μέσα

Οι ναυτικές επιχειρήσεις —ασκήσεις, αναπτύξεις και ετοιμότητα— δεν είναι αυτοσκοποί. Πρέπει να υπηρετούν ένα στρατηγικό όραμα. Την προστασία των εθνικών συμφερόντων, την τήρηση του διεθνούς δικαίου, την ασφάλεια του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου και τη διασφάλιση της πρόσβασης σε κρίσιμους θαλάσσιους δρόμους. Εν ολίγοις, η ναυτική δραστηριότητα πρέπει να εξυπηρετεί πολιτικούς σκοπούς. Χωρίς αυτή τη σαφήνεια, ακόμη και η πιο εντυπωσιακή επίδειξη δύναμης πυρός μπορεί να γίνει, «στείρα δόξα».

Η σύγχρονη ναυτική στρατηγική πρέπει επίσης να αντανακλά τις αλλαγές στον πόλεμο και τη διπλωματία. Οι κυβερνοαπειλές, οι υβριδικές τακτικές, τα θαλάσσια μη επανδρωμένα αεροσκάφη και οι προκλήσεις της γκρίζας ζώνης θολώνουν πλέον το όριο μεταξύ ειρήνης και σύγκρουσης. Για το Πολεμικό Ναυτικό, η στρατηγική σημασία σημαίνει προσαρμογή σε αυτές τις πραγματικότητες, επένδυση όχι μόνο σε πλοία και όπλα, αλλά και σε πληροφορίες, επιτήρηση, ψηφιακή ανθεκτικότητα και νομικά εργαλεία για την προάσπιση των θαλάσσιων δικαιωμάτων.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η απαίτηση της κοινής γνώμης, γίνεται εθνική πολιτική. Στις δημοκρατίες, το Πολεμικό Ναυτικό πρέπει να κερδίσει την υποστήριξη όχι μόνο των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και των πολιτών και των νομοθετών. Αυτό σημαίνει να εξηγήσουμε, με απλά λόγια, γιατί το Πολεμικό Ναυτικό έχει σημασία, ειδικά σε καιρό ειρήνης.

Για την Ελλάδα, αυτή η περίπτωση είναι ξεκάθαρη, αλλά πολύ συχνά ανείπωτη. Χωρίς μια αξιόπιστη θαλάσσια δύναμη, η χώρα δεν μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία της ναυσιπλοΐας, να προστατεύσει τα νησιά της, να υπερασπιστεί τα ενεργειακά της συμφέροντα ή να διατηρήσει την κυριαρχία της στα αμφισβητούμενα ύδατα. Ούτε μπορεί να συμβάλει αξιόπιστα στην ασφάλεια του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ. Σε μια περιοχή όπου οι εντάσεις μπορεί να κλιμακωθούν γρήγορα, η ετοιμότητα δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα.

Όχι μόνο μάχη, αλλά και εμπόριο

Όπως κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι νηοπομπές προστάτευαν ζωτικής σημασίας γραμμές ανεφοδιασμού, το σημερινό Ναυτικό πρέπει να είναι έτοιμο να κάνει περισσότερα από το να πολεμήσει. Πρέπει να προστατεύσει τις θαλάσσιες αρτηρίες, να εξασφαλίσει την ελευθερία ναυσιπλοΐας για την πολιτική και εμπορική κυκλοφορία και να αποτρέψει τον εξαναγκασμό μέσω της παρουσίας και των συνεργασιών.

Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο στην Ανατολική Μεσόγειο, την Ερυθρά και τον Ινδικό, όπου διασταυρώνονται οι ενεργειακοί πόροι, οι οδοί μετανάστευσης και οι αμφισβητούμενες θαλάσσιες διεκδικήσεις. Η παρουσία του Πολεμικού Ναυτικού δεν είναι μόνο στρατιωτική, είναι διπλωματική, οικονομική και συμβολική. Δηλώνει ότι η Ελλάδα δεν θα αποκλειστεί από την περιφερειακή τάξη.

Όραμα και Πόροι

Οι μεγαλύτερες ανάγκες του Πολεμικού Ναυτικού σήμερα είναι το όραμα και οι πόροι. Η επιχειρησιακή ικανότητα είναι απαραίτητη, αλλά πρέπει να συνδέεται με έναν ευρύτερο στρατηγικό σκοπό που οι πολίτες κατανοούν και υποστηρίζουν. Αυτό σημαίνει:

• Σαφής καθορισμός του ρόλου του Πολεμικού Ναυτικού στην εθνική και περιφερειακή στρατηγική.
• Επένδυση σε νέες τεχνολογίες και δυνατότητες προσαρμοσμένες στις σύγχρονες απειλές.
• Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας με παράλληλη υπεράσπιση της κυριαρχίας.
• Εκπαίδευση του κοινού σχετικά με το ρόλο του Πολεμικού Ναυτικού στην οικονομική και πολιτική σταθερότητα.

  

Συμπέρασμα: Το Πολεμικό Ναυτικό είναι Υπόθεση Όλων Μας

Ο Θεμιστοκλής κέρδισε την ελευθερία στη Σαλαμίνα. Ο Βενιζέλος εξασφάλισε την κυριαρχία με στόλο. Σήμερα, οι προκλήσεις μας είναι πιο περίπλοκες, αλλά η αρχή παραμένει. Μια Ελλάδα που ελέγχει τη θάλασσα διαμορφώνει το μέλλον της. Μια Ελλάδα που εγκαταλείπει τη θάλασσα γίνεται πιόνι στα παιχνίδια των άλλων.

Το Ναυτικό στηρίζει βιομηχανία, προσφέρει θέσεις εργασίας, ενισχύει την τεχνολογία. Κυρίως, προλαμβάνει συγκρούσεις, κάνοντάς τις ασύμφορες για οποιονδήποτε επιβουλέα.

Όπως είπε κάποτε ο Θεμιστοκλής: «Η σωτηρία μας βρίσκεται στη θάλασσα».

Αν θέλουμε μια Ελλάδα που να διαπραγματεύεται από θέση ισχύος, που να προστατεύει τα νησιά και την οικονομία της, που να χαράσσει τη δική της πορεία στον κόσμο, τότε πρέπει να ξέρουμε τι είναι το Ναυτικό, και γιατί το χρειαζόμαστε.

Όχι για να πολεμήσουμε, αλλά για να μη χρειαστεί ποτέ να πολεμήσουμε.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).