Η Ελλάδα και ο αυξανόμενος ρόλος της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών: Στρατηγικές επιπτώσεις και θαλάσσιες πραγματικότητες

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Καθώς η Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών (3SI) γιόρτασε την δέκατη επέτειό της στη Σύνοδο Κορυφής της Βαρσοβίας την Τρίτη 29 Απριλίου 2025, έχει γίνει ένα από τα πιο σημαντικά πλαίσια περιφερειακής συνεργασίας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρχικά ιδρύθηκε το 2015 για την ενίσχυση της συνδεσιμότητας των υποδομών μεταξύ της Αδριατικής, της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας και τώρα βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή στρατηγικής διεύρυνσης και πολιτικής αναπροσαρμογής. Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις συμπεριλαμβανομένου του πολέμου στην ανατολική πλευρά της Ευρώπης και των εξελισσόμενων περιφερειακών ευθυγραμμίσεων έχουν αναδιαμορφώσει δραματικά το πεδίο εφαρμογής και τη φιλοδοξία της.

Η επίσημη ένταξη της Ελλάδας το 2023, μαζί με την πρόσφατη ανακοίνωση της ένταξης του Μαυροβουνίου και της Αλβανίας ως συνδεδεμένων μελών και της Τουρκίας και της Ισπανίας ως στρατηγικών εταίρων, σηματοδοτεί μια σημαντική γεωγραφική και πολιτική επέκταση. Η Σύνοδος Κορυφής της Βαρσοβίας επιβεβαίωσε ότι η 3SI δεν είναι πλέον μια στενή υποπεριφερειακή πρωτοβουλία της ΕΕ, αλλά ένα ευρύτερο πλαίσιο που γεφυρώνει τη Βόρεια, Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη με την Ανατολική Μεσόγειο και πέρα ​​από αυτήν.

Ένα εξελισσόμενο στρατηγικό πλαίσιο

Αποτελούμενη από 13 πλήρη μέλη της ΕΕ — Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία ​​— η 3SI έχει επίσης επεκτείνει το καθεστώς εταιρικής σχέσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία, τη Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Ουκρανία και η Μολδαβία παραμένουν συνδεδεμένα μέλη.

Στην κεντρική του ομιλία κατά τη διάρκεια της 10^ης Συνόδου Κορυφής της Βαρσοβίας, ο Πολωνός Πρόεδρος Andrzej Duda δήλωσε:

«Το Μαυροβούνιο και η Αλβανία θα ενταχθούν επίσημα στην Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών ως συνδεδεμένα συμμετέχοντα κράτη, ενώ η Τουρκία και η Ισπανία θα ενταχθούν μαζί μας ως στρατηγικοί εταίροι. Αυτά είναι σπουδαία νέα.»^[i]

Ο Πρόεδρος Ντούντα πρόσθεσε ότι η πρωτοβουλία καλύπτει πλέον μια περιοχή 120 εκατομμυρίων κατοίκων, η οποία είναι «μεταξύ των ταχύτερα αναπτυσσόμενων στον κόσμο» και προβλέπει αύξηση του ΑΕΠ κατά 35% έως το 2030. Τόνισε ότι η Πρωτοβουλία αποτελεί ζωτικό εργαλείο για την «ενίσχυση της συνεργασίας σε υποδομές, ενέργεια και οικονομία μεταξύ των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης» ^[ii]

Στρατηγική Συμβολή της Ελλάδας

Από την ένταξή της, η Ελλάδα έχει καταστεί κεντρικός πυλώνας του 3SI, φέρνοντας στο προσκήνιο νέες ναυτιλιακές, ενεργειακές και υλικοτεχνικές διαστάσεις. Η Ελλάδα προσφέρει όχι μόνο γεωγραφική συνδεσιμότητα αλλά και κρίσιμες υποδομές που υποστηρίζουν τους βασικούς πυλώνες της Πρωτοβουλίας: ενεργειακή ασφάλεια, μεταφορές και ψηφιακή ολοκλήρωση.

1. Ενεργειακή Διαφοροποίηση και Ασφάλεια

Η Ελλάδα διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη μείωση της περιφερειακής εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια μέσω στρατηγικών έργων υποδομής:

• Διαδριατικός Αγωγός (TAP) : Μέρος του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, ο TAP μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη, με τερματικό σταθμό την Ελλάδα.
• Αγωγός Διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB) : Σε λειτουργία από το 2022, αυτός ο αγωγός ενισχύει την ευελιξία εφοδιασμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
• Τερματικός Σταθμός ΥΦΑ Αλεξανδρούπολης : Αυτός ο πλωτός τερματικός σταθμός αποτελεί πύλη εισόδου για εισαγωγές ΥΦΑ στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή.

Αυτές οι εξελίξεις είναι καθοριστικές για την ευθυγράμμιση με την ενεργειακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα του ευρύτερου μπλοκ των 3SI.

Όπως σημείωσε ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Δρ. Θάνος Ντόκος: «Οι επενδύσεις σε υποδομές της Ελλάδας δεν αποτελούν απλώς εθνικές προτεραιότητες· αποτελούν ευρωπαϊκά περιουσιακά στοιχεία. Η γεωγραφία της χώρας επιτρέπει να λειτουργεί ως κρίσιμος ενεργειακός κόμβος μεταξύ Ανατολής και Δύσης.» ^[iii]

2. Ναυτιλιακή Εφοδιαστική και Εμπορικοί Διάδρομοι

Ελληνικά λιμάνια όπως ο Πειραιάς και η Θεσσαλονίκη ενισχύουν σημαντικά τις αλυσίδες logistics βορρά-νότου και ανατολής-δύσης. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) ενισχύει περαιτέρω τον στρατηγικό της ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο.

Μέσω των θαλάσσιων υποδομών της, η Ελλάδα συνδέει τις χώρες του 3SI με τις οικονομίες της Ανατολικής Μεσογείου , της Μέσης Ανατολής και του Ινδο-Ειρηνικού , λειτουργώντας ως γέφυρα υλικοτεχνικής υποστήριξης και επενδυτικός κόμβος.

Το παράδειγμα της θαλάσσιας ισχύος: Πλεονεκτήματα και ψευδαισθήσεις

Παρά τα πλεονεκτήματά της, η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει επιφυλακτική στις υποθέσεις της σχετικά με τη θαλάσσια ισχύ. Ο έλεγχος των θαλάσσιων οδών και των λιμενικών υποδομών δεν προσδίδει αυτόματα πολιτική ή στρατηγική υπεροχή.

«Η θαλάσσια υπεροχή δεν μεταφράζεται εύκολα και αυτόματα σε έλεγχο της πολιτικής δυναμικής», ^[iv] όπως υποστηρίζει ο θεωρητικός της ναυτικής ισχύος Τζέφρι Τιλ, υπενθυμίζοντας στα ναυτικά έθνη να μετριάσουν τη φιλοδοξία με τον στρατηγικό ρεαλισμό.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η υπερβολική εξάρτηση από τη ναυτική ισχύ χωρίς βιώσιμες ναυτικές επενδύσεις θα μπορούσε να υπονομεύσει την αποτροπή ιδίως εν μέσω τριβών με την Τουρκία. Μια εκσυγχρονισμένη ναυτική πολιτική πρέπει να περιλαμβάνει:

• Ισχυρές επενδύσεις σε ναυτικές δυνατότητες.
• Στρατηγική ευθυγράμμιση με συμμάχους όπως η Ινδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ.
• Μακροπρόθεσμη επιχειρησιακή ετοιμότητα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η εμπλοκή των ΗΠΑ και τα γεωπολιτικά διακυβεύματα

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υποστηρίξει σταθερά την 3SI ως προπύργιο κατά της ρωσικής και κινεζικής επιρροής. Η συμμετοχή του Προέδρου Τραμπ στη Σύνοδο Κορυφής της Βαρσοβίας το 2017 και η δέσμευση του πρώην Υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο για 1 δισεκατομμύριο δολάρια το 2020 σηματοδότησε ισχυρή υποστήριξη. Ωστόσο, οι πραγματικές οικονομικές συνεισφορές, όπως τα 300 εκατομμύρια δολάρια που εκταμιεύτηκαν στη Σύνοδο Κορυφής της Ρίγας το 2022, δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες.^[v]

Παρά τους περιορισμούς αυτούς, η εμπλοκή των ΗΠΑ παραμένει ζωτικής σημασίας. Η παρουσία των ΗΠΑ στη 10^η Σύνοδο Κορυφής υπογραμμίζει το διαρκές ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για την ασφάλεια της Κεντρικής Ευρώπης, την ενεργειακή ανθεκτικότητα και την εδραίωση της δημοκρατίας.

Κοιτάζοντας μπροστά: Στρατηγικές συστάσεις για την Ελλάδα

Για να μεγιστοποιήσει τον ρόλο της στο πλαίσιο του 3SI και στις περιφερειακές υποθέσεις γενικότερα, η Ελλάδα πρέπει να υιοθετήσει μια ρεαλιστική, μακροπρόθεσμη στρατηγική. Αυτή χρειάζεται να περιλαμβάνει:

• Αναβάθμιση του κοινοβουλευτικού και υπουργικού συντονισμού στο πλαίσιο του 3SI.
• Επενδύσεις σε υποδομές θαλάσσιας ασφάλειας.
• Εμβάθυνση των δεσμών με στρατηγικούς εταίρους για την αντιστάθμιση των περιφερειακών απειλών.

Ως ναυτική δύναμη, η επιρροή της Ελλάδας είναι τεράστια – αλλά όχι απεριόριστη. Η στρατηγική πρέπει να βασίζεται στην ικανότητα, όχι μόνο στη γεωγραφία. Οι λανθασμένοι υπολογισμοί, ιδίως όσον αφορά την Τουρκία, θα μπορούσαν να αποδειχθούν δαπανηροί εάν η θαλάσσια αποτροπή δεν είναι αξιόπιστη.

Συμπέρασμα

Η 10η σύνοδος κορυφής της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών είναι κάτι παραπάνω από συμβολική, αποτελεί μια δοκιμασία για την ανθεκτικότητα και τη φιλοδοξία της Πρωτοβουλίας. Για την Ελλάδα, είναι μια στιγμή να επιβεβαιώσει την στρατηγική της ταυτότητα και να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της ως ναυτικός, υλικοτεχνικός και ενεργειακός κόμβος σε ένα διευρυνόμενο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Πλοηγούμενοι στην ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ φιλοδοξίας και πραγματικότητας, η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών και να ενισχύσει τον δικό της ρόλο ως περιφερειακός σταθεροποιητής και στρατηγικός παράγοντας.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).

Υποσημειώσεις

[i] «Το Μαυροβούνιο και η Αλβανία θα ενταχθούν στην 3SI, η Τουρκία και η Ισπανία ονομάστηκαν στρατηγικοί εταίροι», Πολωνικό Πρακτορείο Ειδήσεων, 28 Απριλίου 2025.

[ii] Andrzej Duda, Παρατηρήσεις κατά την έναρξη της 10ης Συνόδου Κορυφής της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών, Παλάτι Belweder, Βαρσοβία, 28 Απριλίου 2025.

[iii] Ντόκος, Θάνος. «Ενεργειακή Γεωπολιτική και Ανατολική Μεσόγειος». Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), 2023.

[iv] Till, Geoffrey. Seapower: Ένας οδηγός για τον εικοστό πρώτο αιώνα. Routledge, 2018.

[v] «Ο Πομπέο δεσμεύεται να χρηματοδοτήσει την πρωτοβουλία Three Seas με 1 δισεκατομμύριο δολάρια», Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, Φεβρουάριος 2020· Έκθεση του Ταμείου Επενδύσεων Three Seas, 2022.