Η Ελλάδα και η Φρεγάτα Κλάσης Constellation: Στρατηγική Επένδυση στη Διαλειτουργικότητα και τη Ναυτική Ισχύ

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Καθώς το πρόγραμμα φρεγάτας κλάσης Constellation (FFG-62) του Ναυτικού των ΗΠΑ κλυδωνίζεται με καθυστερήσεις, αυξανόμενο κόστος και σύγχυση σχεδιασμού, η προσοχή συχνά πέφτει στα αμερικανικά ναυπηγεία και στη λήψη αποφάσεων του Πενταγώνου. Ωστόσο, στο παρασκήνιο, οι σύμμαχοι της Αμερικής διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη σταθεροποίηση και την ενίσχυση της μελλοντικής ναυτικής ικανότητας. Μεταξύ αυτών, η Ελλάδα ξεχωρίζει – όχι ως άμεσος κατασκευαστής των φρεγατών, αλλά ως στρατηγικός παράγοντας της οποίας η βιομηχανική βάση, η γεωγραφική θέση και οι αμυντικοί δεσμοί είναι ολοένα και πιο κεντρικοί στα ναυτικά σχέδια των ΗΠΑ.

Καθώς στη σκιά της κλιμάκωσης των θαλάσσιων εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και μιας ταχέως εξελισσόμενης παγκόσμιας ναυτικής ισορροπίας, η Ελλάδα διερευνά το μέλλον του Πολεμικού Ναυτικού με σαφή πρόθεση. Να εκσυγχρονίσει τον στόλο, να εμβαθύνει τους στρατηγικούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να ενισχύσει το καθεστώς του ως ικανής ναυτικής δύναμης τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ευρύτερη περιοχή. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες εξελίξεις σε αυτή την πορεία είναι το ενδιαφέρον της Ελλάδας για τις νέες φρεγάτες κλάσης Constellation (FFG-62) του Ναυτικού των ΗΠΑ.

Αυτή η πιθανή προμήθεια δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα άλμα προς τα εμπρός στις δυνατότητες του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά και μια απτή συμβολή σε μια συμμαχική προσπάθεια για την αποκατάσταση της βιομηχανικής αξιοπιστίας και της στρατηγικής συνοχής στις ναυτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ.

Ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο με Ελληνικές Συνδέσεις

Η κλάση Constellation βασίζεται στον ευρωπαϊκό σχεδιασμό της FREMM (Frégate Européenne Multi-Mission), σκάφος που επιχειρεί ήδη σε στόλους όπως στη Γαλλία και την Ιταλία. Αυτός ο σχεδιασμός επιλέχθηκε για να μειωθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης και να επιταχυνθεί η κατασκευή ενός ικανού μεσαίου μεγέθους μονάδας κρούσεως. Ωστόσο, το Ναυτικό των ΗΠΑ άρχισε γρήγορα να τροποποιεί το υπό ναυπήγηση πλοίο σε σημείο που να μην αναγνωρίζεται, με αποτέλεσμα έναν σχεδιασμό που μοιράζεται μόνο περίπου 15% κοινά στοιχεία με τον προκάτοχό του [1].

Αν και δεν είναι παραγωγός της FREMM, η Ελλάδα έχει μακροχρόνιους δεσμούς με το ευρωπαϊκό αμυντικό οικοσύστημα μέσω προγραμμάτων συνεργασίας, μεταφοράς τεχνολογίας και ναυτικών επιχειρήσεων. Οι ναυτικές δυνάμεις της Ελλάδας λειτουργούν πλοία παρόμοιου μεγέθους και είναι εξοικειωμένες με το γαλλικό και το ιταλικό ναυτικό δόγμα, τις αρχές σχεδιασμού και τους κύκλους συντήρησης. Αυτές οι σχέσεις καθιστούν την Ελλάδα φυσικό εταίρο στην υποστήριξη συστημάτων και αλυσίδων εφοδιασμού που σχετίζονται με την FREMM και κατ’ επέκταση, με την κλάση Constellation.

Η γεωγραφία και το στρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας θέτουν τεράστιες απαιτήσεις στις ναυτικές της δυνάμεις. Η χώρα πρέπει να προβάλει ισχύ σε όλο το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, διατηρώντας παράλληλα την ετοιμότητά της έναντι ασύμμετρων απειλών και ανταγωνισμού μεταξύ ομοτίμων κρατών. Ο εκσυγχρονισμός και η δυναμική του τουρκικού ναυτικού, ιδίως όσον αφορά τις αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες, έχουν μόνο εντείνει αυτές τις επιταγές.

Ενώ η Ελλάδα έχει ήδη ξεκινήσει ένα σημαντικό σχέδιο απόκτησης φρεγατών με τη Γαλλία (τρεις φρεγάτες FDI HN παραγγέλθηκαν το 2022), η κλάση Constellation προσφέρει ξεχωριστά πλεονεκτήματα:

1. Διαλειτουργικότητα με τις δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ

Η κλάση Constellation έχει κατασκευαστεί για να επιχειρεί με τα ναυτικά των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων. Το σύστημα μάχης, με επίκεντρο το Aegis, είναι οικείο σε πολλά ναυτικά του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας και της Νορβηγίας, και θα ενισχύσει την ενσωμάτωση της Ελλάδας σε επιχειρήσεις υψηλού επιπέδου της συμμαχίας. Η Ελλάδα φιλοξενεί ήδη το Ναυτικό των ΗΠΑ στον κόλπο της Σούδας και συμμετέχει σε εκτεταμένες διμερείς ασκήσεις. Μια κοινή πλατφόρμα θα έφερνε τη συνεργασία σε νέο επίπεδο.

2. Μια ευρύτερη στρατηγική επένδυση

Το ενδιαφέρον της Ελλάδας για τις Constellation μπορεί επίσης να αντικατοπτρίζει το μακροπρόθεσμο όραμά της να γίνει εταίρος ναυτικής καινοτομίας, όχι απλώς αγοραστής. Η συμμετοχή σε ένα πρόγραμμα υπό αμερικανική ηγεσία μπορεί να προσφέρει μελλοντικές ευκαιρίες για τα ελληνικά ναυπηγεία και τους αμυντικούς εργολάβους να συμμετάσχουν σε εργασίες συντήρησης, εφοδιαστικής ή ακόμη και σε εργασίες κατασκευής αρθρωτών δομών.

3. Ισορροπημένη Δομή Δυνάμεων

Με τις γαλλικές άμεσες ξένες επενδύσεις να καλύπτουν επιχειρήσεις αεράμυνας περιοχής υψηλών προδιαγραφών, μια φρεγάτα κλάσης Constellation -ελαφρώς βαρύτερη και ευρύτερη σε εύρος αποστολής πολλαπλού ρόλου- θα κάλυπτε ένα κενό ως ευέλικτο εργαλείο για θαλάσσιες περιπολίες, ανθυποβρυχιακές επιχειρήσεις και ανάπτυξη κοινής ομάδας επιχειρήσεων.

4. Πολιτικο-Στρατιωτική Σήμανση

Η απόκτηση ενός πλοίου κλάσης Constellation θα έστελνε ένα ισχυρό διπλωματικό μήνυμα στην Ουάσιγκτον, ότι η Ελλάδα βλέπει τις ΗΠΑ ως τον κύριο στρατηγικό εταίρο της στη μακροπρόθεσμη περιφερειακή ασφάλεια. Σε μια περίοδο όπου η Ουάσιγκτον επανεκτιμά τις αμυντικές της σχέσεις στην Ευρώπη, η επένδυση της Ελλάδας δεν θα περνούσε απαρατήρητη.

Ελληνικά Ναυπηγεία: Μια Επιστροφή

Μετά από δεκαετίες παρακμής, η ελληνική ναυπηγική βιομηχανία βιώνει μια σημαντική αναβίωση. Τα ναυπηγεία ιδιοκτησίας ONEX, σε συνεργασία με την US International Development Finance Corporation (DFC), έχουν επενδύσει σημαντικά ποσά στα ναυπηγεία Ελευσίνας και Σκαραμαγκά, με στόχο τη δημιουργία ενός περιφερειακού κόμβου συντήρησης και κατασκευής [2]. Ενώ αυτά τα ναυπηγεία δεν κατασκευάζουν τα ίδια τα πλοία κλάσης Constellation —η κατασκευή πραγματοποιείται από την Fincantieri Marinette Marine στο Ουισκόνσιν— προθυμοποιούνται για να υποστηρίξουν πλοία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ μέσω συντήρησης, αναβαθμίσεων συστημάτων και ενδεχομένως κατασκευής εξαρτημάτων.

Δεδομένου του ενδιαφέροντος του Ναυτικού για τις Κατανεμημένες Ναυτιλιακές Επιχειρήσεις (Distributed Maritime Operations-DMO), ένα δόγμα που βασίζεται σε πολλά μικρότερα, διασκορπισμένα σκάφη, η ύπαρξη ενός ισχυρού κόμβου υποστήριξης στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ανεκτίμητη. Τα ναυπηγεία της Ελλάδας θα μπορούσαν σύντομα να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην εξυπηρέτηση και τη συντήρηση πλοίων όπως το FFG-62, μόλις αυτά τεθούν σε επιχειρησιακή ανάπτυξη στο ευρωπαϊκό θέατρο.

Η Ελληνική Βιομηχανία στην Εφοδιαστική Αλυσίδα

Πέρα από τα ναυπηγεία, η ελληνική αμυντική βιομηχανία γίνεται αισθητή σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα σε υποσυστήματα, ηλεκτρονικά και αισθητήρες. Εταιρείες όπως η INTRACOM Defense, η Theon Sensors και η EAΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα) προμηθεύουν συστήματα προτύπων ΝΑΤΟ, τα οποία είναι ολοένα και πιο διαλειτουργικά με τις αμερικανικές πλατφόρμες. Για παράδειγμα, ηλεκτροοπτικοί αισθητήρες και συσκευές ασφαλούς επικοινωνίας ελληνικής κατασκευής έχουν ήδη αναπτυχθεί σε χερσαία, θαλάσσια και αεροπορικά μέσα του ΝΑΤΟ [3].

Καθώς το Ναυτικό των ΗΠΑ επεκτείνει την εξάρτησή του από αρθρωτά συστήματα και πλατφόρμες ανοιχτής αρχιτεκτονικής για τα επιφανειακά μαχητικά, προμηθευτές από συμμαχικά έθνη όπως η Ελλάδα μπορούν να ενσωματωθούν στην παραγωγή μονάδων ηλεκτρονικού πολέμου, σουιτών επικοινωνιών ή άλλων υποσυστημάτων. Αυτό όχι μόνο διαφοροποιεί την αλυσίδα εφοδιασμού, αλλά ενισχύει τη διαλειτουργικότητα και την ανθεκτικότητα της συμμαχίας, βασικές αρχές της σύγχρονης ναυτικής στρατηγικής.

Στρατηγική Γεωγραφία και Προοδευτική Παρουσία

Ίσως η πιο απτή συμβολή της Ελλάδας έγκειται στη γεωστρατηγική της θέση. Η Ανατολική Μεσόγειος έχει γίνει πρώτη γραμμή γεωπολιτικών τριβών – μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, και ολοένα και περισσότερο ως σφαίρα κινεζικού ναυτικού ενδιαφέροντος. Η προωθημένη βάση στον κόλπο της Σούδας στην Κρήτη είναι ήδη ένας από τους σημαντικότερους κόμβους logistics και ανεφοδιασμού στην περιοχή. Φιλοξενεί τακτικά μονάδες του Έκτου Στόλου των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων αεροπλανοφόρων, αντιτορπιλικών, υποβρυχίων και εκστρατευτικών ομάδων κρούσης.

Καθώς η κλάση Constellation προτίθεται να μπει σε ενέργεια, το Ναυτικό αναμένεται να εναλλάσσει μικρότερα μαχητικά επιφανείας στις περιοχές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Εδώ, η Ελλάδα προσφέρει κάτι αναντικατάστατο. Την προωθημένη βάση, ικανότητα επισκευής και επίγνωση του θαλάσσιου τομέα. Η ευελιξία για την ανάπτυξη ή την επισκευή των FFG από ελληνικά λιμάνια ενισχύει τον επιχειρησιακό ρυθμό και μειώνει τον χρόνο απόκρισης σε ζώνες κρίσης, είτε στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική είτε στη νοτιοανατολική Ευρώπη.

Πολιτική Συνεργασία και Αμυντική Συνεργασία

Η Ελλάδα έχει αναδειχθεί ως ένας από τους πιο στενά συνδεδεμένους ευρωπαίους αμυντικούς εταίρους των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA) ΗΠΑ-Ελλάδας του 2021 επέκτεινε σημαντικά την πρόσβαση των ΗΠΑ στις ελληνικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, επιτρέποντας μεγαλύτερες ναυτικές και αεροπορικές επιχειρήσεις σε ελληνικό έδαφος [4].

Αυτή η εμβάθυνση της συνεργασίας δεν είναι συμβολική. Η Ελλάδα συμμετέχει σταθερά σε κοινές ναυτικές ασκήσεις, πολυμερείς ασκήσεις, και φιλοξενεί αμερικανικές δυνάμεις εκ περιτροπής σε βασικές περιοχές. Η διμερής αμυντική σχέση έχει ωριμάσει σε σημείο όπου η στρατηγική σύγκλιση επεκτείνεται στις προμήθειες και τη βιομηχανική συνεργασία. Έχουν γίνει ακόμη και συζητήσεις γύρω από το ελληνικό ενδιαφέρον για την απόκτηση παρόμοιων φρεγατών ή τη συμμετοχή σε προγράμματα κοινής ανάπτυξης, δημιουργώντας ενδεχομένως μακροπρόθεσμες βιομηχανικές συνέργειες.

Από την Υποστήριξη στη Στρατηγική Συνεργασία

Ενώ το πρόγραμμα κλάσης Constellation παραμένει μια πρωτίστως αμερικανική προσπάθεια, η επιτυχία του θα εξαρτηθεί εν μέρει από το πόσο καλά οι ΗΠΑ αξιοποιούν τα δυνατά σημεία των συμμάχων τους. Η Ελλάδα μπορεί να μην κατασκευάζει τα πλοία, αλλά κατασκευάζει την υποδομή, την τεχνογνωσία και τις πολιτικές συνθήκες που είναι απαραίτητες για την υποστήριξή τους. Η τελική ανάπτυξη πλοίων FFG-62 στο ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων θα ωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από την πρόσβαση στα λιμάνια, την ικανότητα επισκευής και τα περιβάλλοντα εκπαίδευσης που παρέχει η Ελλάδα.

Επιπλέον, η διαλειτουργικότητα που επιτυγχάνεται μέσω της ολοκλήρωσης της ελληνοαμερικανικής αμυντικής βιομηχανίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινή ανάπτυξη συστημάτων επόμενης γενιάς, ειδικά σε μη επανδρωμένα συστήματα, πόλεμο με δυνατότητα τεχνητής νοημοσύνης ή ναυτική ISR (πληροφορίες, επιτήρηση, αναγνώριση). Η ολοένα και πιο σύγχρονη και ενσωματωμένη στο ΝΑΤΟ αμυντική αρχιτεκτονική της Ελλάδας την καθιστά ιδανικό συνεργάτη σε τέτοιες μελλοντικές δυνατότητες.

Για να κλείσουμε με μια αισιόδοξη νότα: Ενώ η αξιολόγηση του προγραμμάτων εκσυγχρονισμού ή πρόσκτησης νέων μονάδων μπορεί να προσφέρει σοβαρές παλινδρομήσεις σχετικά με τις προμήθειες και τον στρατηγικό κίνδυνο, επιβεβαιώνει ωστόσο ένα από τα διαρκή πλεονεκτήματα των Ελλήνων στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού. Τον απαράμιλλο επαγγελματισμό, την πειθαρχία και την αφοσίωση τους. Από την στοχαστική και ξεκάθαρη ηγεσία που καθοδηγεί πολύπλοκες αποφάσεις μέχρι τα πληρώματα που επιχειρούν για μήνες σε αυστηρά και απαιτητικά περιβάλλοντα, το ανθρώπινο στοιχείο παραμένει η στρατηγική ραχοκοκαλιά της Ελλάδας. Τελικά, αυτή η ικανότητα είναι που θα προωθήσει το στόλο, θα ενισχύσει την αποτροπή και θα εμπνεύσει εμπιστοσύνη μεταξύ εταίρων και αντιπάλων.

Συμπεράσματα

Το πρόγραμμα κλάσης Constellation του Ναυτικού των ΗΠΑ μπορεί να αντιμετωπίζει προβλήματα σχεδιασμού και καθυστερήσεις στις προμήθειες, αλλά τα γεωπολιτικά του θεμέλια παραμένουν ισχυρά. Ένα από τα δυνατά του σημεία είναι το δίκτυο συμμάχων που μπορούν να το ενισχύσουν, να το προμηθεύσουν και να το συντηρήσουν. Η Ελλάδα, μέσω της βιομηχανίας, των ναυπηγείων, της πολιτικής της συμμαχίας και της γεωγραφίας της, προσφέρει ακριβώς αυτό το είδος ενίσχυσης.

Ενώ οι βιομηχανικές επιπλοκές έχουν ρίξει σκιές στην ανάπτυξη του Constellation, ο πιθανός ρόλος της Ελλάδας στο πρόγραμμα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα φωτεινό σημείο στη διατλαντική αμυντική συνεργασία. Για την Ελλάδα, αυτό θα σήμαινε την απόκτηση μιας ισχυρής νέας μονάδας και την ενίσχυση της γεωπολιτικής της επιρροής. Για τις ΗΠΑ, θα αποδείκνυε ότι ακόμη και εν μέσω γραφειοκρατικών και βιομηχανικών αναταραχών, ο αμερικανικός ναυτιλιακός σχεδιασμός και το δόγμα παραμένουν ελκυστικά.

Και ίσως το πιο σημαντικό, θα έστελνε ένα σαφές μήνυμα σε όλη την περιοχή, ότι η Ελλάδα όχι μόνο υπερασπίζεται την ελευθερία των θαλασσών, αλλά βοηθά στη διαμόρφωση του μέλλοντος της συμμαχικής θαλάσσιας ισχύος.

Υποσημειώσεις

1. Government Accountability Office. Navy Constellation Class Frigate: Delays and Design Changes Undermine Cost and Schedule Goals. GAO-23-106347, April 2023.
2. ONEX Shipyards. “Strategic Investment in Elefsis Shipyard with U.S. Support.” https://www.onexsyros.gr
3. INTRACOM Defense. “Export Activities and NATO-Standard Communications Systems.” https://www.intracomdefense.com
4. S. Department of State. “United States and Greece Sign Updated Mutual Defense Cooperation Agreement.” October 2021. https://www.state.gov

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).

Κεντρική φωτογραφία: An artist rendering of the U.S. Navy guided-missile frigate FFG(X). The new small surface combatant will have multi-mission capability to conduct air warfare, anti-submarine warfare, surface warfare, electronic warfare, and information operations. The design is based on the FREMM multipurpose frigate. A contract for ten ships was awarded to Marinette Marine Corporation, Wisconsin (USA), on 30 April 2020.