Μια πρωτοποριακή χρήση μη επανδρωμένων θαλάσσιων σκαφών μόλις άλλαξε το μέλλον του πολέμου

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Στις 2 Μαΐου, μια στιγμή ήσυχης τεχνολογικής επανάστασης άλλαξε το παγκόσμιο τοπίο της θαλάσσιας ασφάλειας. Στα ανοιχτά των ακτών του Νοβοροσίσκ, η Ουκρανία φέρεται να πέτυχε αυτό που κανένα ναυτικό δεν έχει κάνει πριν: κατέρριψε δύο ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη Su-30 χρησιμοποιώντας ένα θαλάσσιο drone.

Αυτή δεν είναι απλώς μια σημαντική ανακάλυψη στο πεδίο της μάχης, είναι μια προειδοποίηση. Ο ναυτικός πόλεμος έχει εισέλθει σε μια νέα εποχή, όπου τα χαμηλού κόστους, μη επανδρωμένα συστήματα μπορούν να εξουδετερώσουν οπλικά συστήματα δισεκατομμυρίων ευρώ. Και η Ουκρανία, κόντρα στις πιθανότητες, ηγείται αυτής της επανάστασης.

Για δεκαετίες, η ναυτική υπεροχή σήμαινε αεροπλανοφόρα, καταδρομικά και υποβρύχια. Αλλά αυτά τα ακριβά, αργά κινούμενα στοιχεία αντιμετωπίζουν τώρα μια απροσδόκητη και ενδεχομένως αποφασιστική απειλή. Τα ευέλικτα, αυτόνομα drones που μπορούν να ταξιδεύουν ακριβώς πάνω ή κάτω από την ίσαλο γραμμή του εχθρικού πλοίου, αποφεύγοντας τα ραντάρ και χτυπώντας με θανατηφόρα ακρίβεια.

Καταρχάς τα ουκρανικά drones Magura-5, χρησιμοποιήθηκαν για την παρακώλυση ή την καταστροφή ρωσικών πολεμικών πλοίων, και έχουν ήδη αναγκάσει τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας σε υποχώρηση, εξουδετερώνοντας σύμφωνα με πληροφορίες το ένα τρίτο των πλοίων του. Τώρα το αναβαθμισμένο Magura-7, οπλισμένο με AA-11 Archers ή AIM-9 Sidewinders, έχει πλέον εισαγάγει μια νέα μέθοδο, drones όχι μόνο για δολιοφθορά, αλλά και για αποτροπή και άρνηση. Για πρώτη φορά, ένα ναυτικό μη επανδρωμένο όχημα επιφανείας (USV) εξουδετέρωσε με επιτυχία επανδρωμένα αεροσκάφη υψηλής απόδοσης, σηματοδοτώντας μια κρίσιμη στιγμή όχι μόνο στον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και στην ίδια τη φύση του ελέγχου της θάλασσας και της άρνησης πρόσβασης στον αέρα.

Για την Ελλάδα και για το Πολεμικό Ναυτικό, αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί απλώς ως ένα ακόμη μακρινό ανέκδοτο στο πεδίο της μάχης. Είναι ένα σήμα κατατεθέν, μια επείγουσα στρατηγική προειδοποίηση για κάθε παράκτιο έθνος που πλέει σε αμφισβητούμενα ύδατα σε μια εποχή ταχέως μεταβαλλόμενου τεχνολογικού πλεονεκτήματος.

Τι αλλάζει στη θαλάσσια ασφάλεια

Για δεκαετίες, η ναυτική υπεροχή σήμαινε μεγάλες μονάδες όπως αεροπλανοφόρα, καταδρομικά και υποβρύχια. Αλλά αυτά τα ακριβά, αργά κινούμενα στοιχεία αντιμετωπίζουν τώρα μια απροσδόκητη και ενδεχομένως αποφασιστική απειλή. Τα ευέλικτα, αυτόνομα drones. Αυτά τα συστήματα δεν καταστρέφουν μόνο αλλά αποσυντονίζουν τον εχθρό. Αρνούνται την πρόσβαση του Ρωσικού Ναυτικού στην Κριμαία. Αρνούνται στους Ρώσους πιλότους την ασφάλεια σε αμφισβητούμενα ύδατα. Το πιο σημαντικό, αρνούνται στη Μόσχα την ψευδαίσθηση της αδιαμφισβήτητης ανωτερότητας.

Πρόκειται για ασύμμετρο πόλεμο στην πιο καινοτόμο μορφή του. Η Ουκρανία, με περιορισμένες δυνατότητες και εξοπλισμό, διαθέτει εφευρετικότητα ως όπλο, μετατρέποντας πλατφόρμες σε τακτικούς παράγοντες που αλλάζουν τα δεδομένα. Οι επιπτώσεις εκτείνονται πολύ πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα.

Η καινοτομία της Ουκρανίας δεν αλλάζει μόνο την πορεία του δικού της πολέμου, αναδιαμορφώνει τον στρατηγικό υπολογισμό για άλλα έθνη που αντιμετωπίζουν εχθρικούς, καλά εξοπλισμένους γείτονες.

Επίσης, όπως αποδείχθηκε στην Ερυθρά Θάλασσα από τους αντάρτες Χούθι τα φθηνά, ευέλικτα και ολοένα και πιο αυτόνομα συστήματα μπορούν να απειλήσουν πάνοπλες μονάδες δισεκατομμυρίων ευρώ με καταστροφική αποτελεσματικότητα. Ο ναυτικός πόλεμος έχει αλλάξει. Και με αυτό έρχονται τόσο ο κίνδυνος όσο και οι ευκαιρίες.

Οι επιπτώσεις για το Πολεμικό Ναυτικό είναι έντονες. Η Ελλάδα είναι ένα ναυτικό έθνος που αντιμετωπίζει έναν μακροχρόνιο ανταγωνισμό ασφαλείας στο Αιγαίο. Οι θάλασσες που μας περιβάλλουν είναι πολύπλοκα, αρχιπελαγικά περιβάλλοντα όπου οι συμβατικές ναυτικές δυνάμεις μπορούν να επιχειρούν υπό περιορισμένες συνθήκες. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η κινητικότητα, η μυστικότητα και η προσιτή τιμή έχουν τόση σημασία -αν όχι περισσότερο- από την ισχύ πυρός ή το εκτόπισμα.

Σκεφτείτε το Αιγαίο, όπου οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας συνεχίζουν να απειλούν την ασφάλεια στη θάλασσα. Τα μη επανδρωμένα σκάφη, βασισμένα στα πρότυπα των ουκρανικών, θα μπορούσαν να προσφέρουν στην Αθήνα ένα οικονομικά αποδοτικό και ισχυρό μέσο επιβράδυνσης ή αντιμετώπισης οποιασδήποτε αμφίβιας απειλής, αγοράζοντας πολύτιμο χρόνο για αμυντική κινητοποίηση.

Όλοι πλέον θα πρέπει να το λάβουν υπόψη. Εάν ένα μη επανδρωμένο σκάφος μπορεί να καταρρίψει ένα μαχητικό τέταρτης γενιάς, τι σημαίνει αυτό για το μέλλον της αεροπορίας που επιχειρεί σε αμφισβητούμενα ύδατα; Ή για την μακροχρόνια πεποίθηση του Ναυτικού στη ναυτική του κυριαρχία;

Ένα Νέο Στρατηγικό Λεξικό: Επιβολή Κόστους και Ασυμμετρία

Η επιτυχία της Ουκρανίας στα θάλασσα με μη επανδρωμένα σκάφη πρέπει να γίνει κατανοητή με όρους ασυμμετρίας. Μη μπορώντας να ανταγωνιστεί το Ρωσικό Ναυτικό σε χωρητικότητα ή πόρους, το Κίεβο επικεντρώθηκε στην καινοτομία. Το αποτέλεσμα ήταν ένα νέο μοντέλο άρνησης πρόσβασης στη θάλασσα. Μη επανδρωμένα σκάφη ικανά όχι μόνο να χτυπούν πολεμικά πλοία αλλά τώρα και να προβάλλουν αντιαεροπορικές δυνατότητες στη θάλασσα.

Για την Ελλάδα, η οποία αντιμετωπίζει συστηματικά παραβιάσεις του εναέριου χώρου και προκλήσεις στην κυριαρχία της, μια τέτοια δυνατότητα δεν είναι απλώς τακτική – είναι στρατηγική. Ένας στόλος από drones θαλάσσης ικανά να περιπολούν σε σημεία ελέγχου, να συνοδεύουν περιπολικά πλοία ή να δημιουργούν επικαλυπτόμενες ζώνες εναέριας αποτροπής θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει ριζικά το περιβάλλον ασφαλείας του Αιγαίου.

Αυτά τα drones δεν χρειάζεται να αντικαταστήσουν φρεγάτες ή υποβρύχια. Μπορούν όμως να τα συμπληρώσουν, λειτουργώντας ως ανιχνευτές, δολώματα, μέσα κρούσης, ακόμη και ως κόμβοι αεράμυνας, όλα αυτά με ένα κλάσμα του κόστους των παραδοσιακών πλατφορμών.

Μια ελληνική ευκαιρία

Η Ελλάδα υπήρξε από καιρό μια ναυτική καινοτόμος χώρα. Από την αρχαιότητα έως τις σύγχρονες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, η ελληνική ναυτική τέχνη και προσαρμοστικότητα αποτελούν πλεονεκτήματα στρατηγικής αξίας. Αλλά σήμερα, αντιμετωπίζουμε μια πρόκληση όχι μόνο από τους αντιπάλους, αλλά και από τον χρόνο. Οι αμυντικές γραφειοκρατίες τείνουν να υιοθετούν αργά την καινοτομία, ενώ το περιβάλλον απειλών εξελίσσεται ταχύτερα από τους κύκλους προμηθειών μας.

Πρέπει να ξεπεράσουμε τα παραδοσιακά παραδείγματα προμηθειών. Η βιομηχανία μη επανδρωμένων αεροσκαφών της Ουκρανίας, υποστηριζόμενη από μια κινητοποίηση εν καιρώ πολέμου με πάνω από 100 τεχνολογικές ομάδες και ιδιωτικούς κατασκευαστές, έχει αποδείξει τι είναι δυνατό να καταφέρουν υπό πίεση. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να περιμένει τη σύγκρουση για να αρχίσει να προετοιμάζεται.

Τώρα είναι η ώρα να επενδύσουμε στην ανάπτυξη εγχώριων μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones), να δοκιμάσουμε και να θέσουμε σε λειτουργία μη επανδρωμένα συστήματα θαλάσσης και να διερευνήσουμε υβριδικές τακτικές που ενσωματώνουν τα drones στο ναυτικό μας δόγμα. Θα πρέπει να συνεργαστούμε με συμμάχους, όπως η Ουκρανία, η οποία πλέον ηγείται παγκοσμίως στην πρακτική ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο πεδίο της μάχης, και να χρησιμοποιήσουμε τα πλαίσια της ΕΕ και του ΝΑΤΟ για να επιταχύνουμε την καινοτομία.

Η θάλασσα ανήκει στους τολμηρούς

Το ουκρανικό Magura-7 δεν κατέρριψε απλώς αεροσκάφη, διέλυσε την ψευδαίσθηση ότι μόνο οι μεγαλύτεροι στόλοι κερδίζουν πολέμους. Με αυτόν τον τρόπο, άνοιξε μια πόρτα από την οποία το Πολεμικό Ναυτικό δεν πρέπει να διστάσει να διαβεί. Το στρατηγικό μήνυμα έχει ήδη φτάσει: στους πολέμους του αύριο, τα πιο θανατηφόρα πλοία μπορεί να μην είναι καθόλου πλοία. Και οι πιο ισχυροί στρατοί δεν θα είναι αυτοί με το περισσότερο ατσάλι – αλλά αυτοί με την περισσότερη φαντασία.

Οι θάλασσες του μέλλοντος δεν θα διεκδικούνται από τα μεγαλύτερα σκάφη, αλλά από τα πιο έξυπνα συστήματα. Οι νικητές θα είναι όσοι προσαρμοστούν πρώτοι.

Ας είμαστε κι εμείς ανάμεσά τους.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια Εκδόσεις Ινφογνώμων.