Οι ναυτικές φιλοδοξίες της Τουρκίας και η απάντηση της Ελλάδας

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Εισαγωγή

Η πρόσφατη στροφή της Τουρκίας προς μια πιο δυναμική θαλάσσια στάση έχει αναζωπυρώσει ιστορικές αναλογίες και περιφερειακές εντάσεις. Μερικοί στοχαστές της θαλάσσιας ασφάλειας αναλύουν τη σύγχρονη Τουρκία ως μια ανερχόμενη βιομηχανική δύναμη με ναυτικές φιλοδοξίες που θα οδηγήσουν τις Νέο-Οθωμανικές βλέψεις. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η Τουρκία εφαρμόζει μια πολιτική τέχνη που τη διακήρυξε ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών καθηγητής Αχμέτ Νταβούτογλου με το βιβλίο του «Το Στρατηγικό Βάθος».

Σε αυτό το πλαίσιο, τίθεται το ερώτημα: τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα, ο ιστορικός αντίπαλος και ναυτικός γείτονας της Τουρκίας, ως απάντηση; Αυτό το άρθρο ενσωματώνει ιστορική ανάλυση και στρατηγική πρόβλεψη για να αξιολογήσει την πορεία της Τουρκίας και να προτείνει μια ισχυρή ελληνική απάντηση.

Μαθήματα από την Ιστορία

Αν κάνουμε μια σύγκριση της Τουρκίας με την Αυτοκρατορική Γερμανία εκτιμώ ότι μπορεί να είναι μια αναλυτική καρποφόρα σκέψη αν γίνει προσεκτικά. Η Τουρκία, όπως και η Γερμανία πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι μια ανερχόμενη δύναμη με βιομηχανική ισχύ και ανανεωμένη γεωπολιτική φιλοδοξία. Έχει αναδυθεί από έναν αιώνα Οθωμανικής διάλυσης και ξένου ελέγχου ενώ κυβερνάται από ένα καθεστώς που επιθυμεί να διεκδικήσει τη θέση του έθνους του στην παγκόσμια τάξη ως ο αιώνας της Τουρκίας. Όπως συνέβη και με τη Γερμανία, η θάλασσα σήμερα προσκαλεί και την τουρκική ηγεσία ως σύνορο ανάκτησης εθνικού μεγαλείου. Η αναλογία ισχύει σε πολλές διαστάσεις. Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) της Τουρκίας βλέπει τη ναυτική ισχύ ως ένα μονοπάτι προς την παγκόσμια εμβέλεια, όπως ακριβώς έκανε κάποτε ο Κάιζερ Γουλιέλμος Β’. Η γερμανική ναυτική ισχύς χτίστηκε γύρω από μεγάλης εμβέλειας, βαριά θωρακισμένα θωρηκτά που είχαν σκοπό να αμφισβητήσουν το Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανίας. Ομοίως, η Τουρκία επενδύει σε πολλαπλές ασύμμετρες δυνατότητες -υποβρύχια, βαλλιστικά πυραυλικά συστήματα, φρεγάτες, κορβέτες και χερσαία αντιπλοϊκά συστήματα – πριν σταδιακά στραφεί σε δυνατότητες και για ανοικτές θάλασσες, όπως το αεροπλανοφόρο TCG Anadolu.

Στρατηγικό Δίλημμα και Επαναπροσδιορισμός της Πρόκλησης

Για να αντιμετωπίσει αυτόν τον ολοένα και πιο δυναμικό και αναθεωρητικό γείτονα, η Ελλάδα πρέπει να ανταποκριθεί με σύνεση. Πρώτα και κύρια, να επαναπροσδιορίσει τη φύση του στρατηγικού ανταγωνισμού. Δεν πρόκειται απλώς για μια διμερή σύγκρουση για θαλάσσια σύνορα ή ιστορικά παράπονα. Αντίθετα, η θαλάσσια επέκταση της Τουρκίας αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου μετασχηματισμού στη δυναμική των περιφερειακών δυνάμεων. Η αναγνώριση αυτού επιτρέπει στην Ελλάδα να διεθνοποιήσει τις ανησυχίες της και να τοποθετηθεί ως πυλώνας περιφερειακής σταθερότητας. Αυτή η στρατηγική αναδιαμόρφωση μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα να οικοδομήσει διπλωματικούς συνασπισμούς, να προσελκύσει ξένες επενδύσεις στις θαλάσσιες υποδομές της και να παρουσιάσει τον εαυτό της ως υπεύθυνο παράγοντα σε αντίθεση με την πιο ασταθή συμπεριφορά της Τουρκίας.

Ναυτική Ασυμμετρία και Ενοποίηση Αέρα-Θάλασσας

Δεδομένης της στρατιωτικής ανισορροπίας, η Ελλάδα θα πρέπει να αποφύγει τον άμεσο συμμετρικό ανταγωνισμό με την Τουρκία. Αντίθετα, θα πρέπει να πολλαπλασιάσει τη θαλάσσια ασυμμετρία προς όφελός της. Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει σημαντικές επενδύσεις σε προηγμένα υποβρύχια όπως το Παπανικολής Type-214 και αναβαθμισμένα μαχητικά αεροσκάφη F-16Viber και Rafale, επίσης αναμένεται η πρόσκτηση των τριών Φρεγατών τύπου Belhara FDI από την Γαλλία. Αυτά τα συστήματα θα πρέπει να ενσωματωθούν διαλειτουργικά με κινητές συστοιχίες πυραύλων παράκτιας άμυνας, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και θαλάσσιων σκαφών για να δημιουργήσουν ένα πολυεπίπεδο δίκτυο αποτροπής στο πλαίσιο των πολυχωρικών επιχειρήσεων. Μια τέτοια στρατηγική αντικατοπτρίζει και την προσέγγιση της Τουρκίας κατά τα προηγούμενα στάδια της ναυτικής της ανάπτυξης. Η Ελλάδα μπορεί να χρησιμοποιήσει παρόμοια λογική για να περιπλέξει τον τουρκικό ναυτικό σχεδιασμό και να καταστήσει τους επιθετικούς ελιγμούς απαγορευτικά δαπανηρούς.

Ενίσχυση Συμμαχιών και Πολυμερούς Εμπλοκής

Η αποστασιοποίηση της Τουρκίας από τη συναίνεση του ΝΑΤΟ έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για την ελληνική διπλωματία. Η Ελλάδα θα πρέπει να αξιοποιήσει τον ρόλο της στο ΝΑΤΟ, να εμβαθύνει το αμυντικό της σύμφωνο με τη Γαλλία και να συνεχίσει την τριμερή συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η περαιτέρω εμπλοκή με την Ινδία και τα κράτη του Κόλπου, τα οποία έχουν αυξανόμενα θαλάσσια συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, θα μπορούσε να ενισχύσει περαιτέρω το στρατηγικό βάθος της Ελλάδας. Το 2021, η Ελλάδα και η Γαλλία υπέγραψαν μια συμφωνία αμοιβαίας άμυνας που περιλαμβάνει ρήτρα για στρατιωτική βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης. Αυτό ακριβώς είναι το είδος της συμμαχίας που η Ελλάδα θα πρέπει να πολλαπλασιάσει, αποδεικνύοντας ότι οποιαδήποτε απειλή για την κυριαρχία της θα προκαλέσει ευρύτερες επιπτώσεις.

Στρατηγική Υπομονή σε συνδυασμό με Σκληρή Αποτροπή

Η στρατηγική υπομονή διέπει την προσέγγιση της Ελλάδας. Η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει ψύχραιμη απέναντι στις προκλήσεις, διατηρώντας παράλληλα την ικανότητα για αποτροπή.

Αυτό περιλαμβάνει: Την τήρηση διεθνών νομικών πλαισίων, όπως η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Δημόσια δέσμευση για ειρηνικούς μηχανισμούς επίλυσης διαφορών. Χρήση νομικών και ενημερωτικών εκστρατειών για να παρουσιάσει την Τουρκία ως προβοκάτορα. Πιστεύεται ότι η αυτοσυγκράτηση ενισχύει την αξιοπιστία της Ελλάδας, ιδίως μεταξύ των συμμάχων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, ενώ παράλληλα την τοποθετεί ως δύναμη για την έννομη και περιφερειακή τάξη.

Ανάπτυξη Οικονομίας και Υποδομών ως Στρατηγικά Εργαλεία

Η θαλάσσια ισχύς δεν είναι μόνο στρατιωτική. Είναι και οικονομική. Η Ελλάδα θα πρέπει να εκσυγχρονίσει τα ναυπηγεία, τα λιμάνια και τις θαλάσσιες υποδομές της. Οι στρατηγικές επενδύσεις στον Πειραιά, τον Βόλο, τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και την Αλεξανδρούπολη μπορούν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε κόμβο εφοδιαστικής αλυσίδας και ενέργειας. Αυτό ενισχύει όχι μόνο την οικονομική ανθεκτικότητα αλλά και τη στρατηγική ευελιξία. Επιπλέον, η Ελλάδα θα πρέπει να ηγηθεί των προσπαθειών για κοινές ζώνες ενεργειακής ανάπτυξης στην Ανατολική Μεσόγειο. Τέτοιες πρωτοβουλίες, εάν είναι επιτυχείς, θα μπορούσαν ακόμη και να προσελκύσουν την Τουρκία στο πλαίσιο συνεργασίας, μειώνοντας τις εντάσεις με την πάροδο του χρόνου.

Χρήση Γεωγραφίας ως Πλεονέκτημα, όχι ως Ευάλωτο Σημείο

Η γεωγραφία της Ελλάδας, που συχνά θεωρείται μειονέκτημα λόγω των πολλών νησιών της που είναι απομακρυσμένα από τον εθνικό χερσαίο κορμό, μπορεί να μετατραπεί σε ένα στρατηγικό δίκτυο επιτήρησης και πολύπλοκο πεδίο μάχης και άμυνας. Επίσης τα νησιά της Κρήτης, της Ρόδου και άλλα γειτνιάζοντα μπορούν να χρησιμεύσουν ως βάσεις προώθησης εξοπλισμένες με αισθητήρες, πυραυλικές συστοιχίες και μονάδες ταχείας αντίδρασης. Υποστηριζόμενη από τα μέσα του ΝΑΤΟ, ιδίως από την Ναυτική Βάση της Σούδας, η Ελλάδα μπορεί να μετατρέψει την Ανατολική Μεσόγειο σε έναν αμφισβητούμενο χώρο όπου η τουρκική κυριαρχία δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένη. Η Ελλάδα θα πρέπει να στοχεύσει στο να καταστήσει την Ανατολική Μεσόγειο ένα εξίσου με το Αιγαίο πολύπλοκο πεδίο μάχης για το ναυτικό της Τουρκίας.

Έξυπνος Ανταγωνισμός, Χωρίς Συναισθηματισμούς

Είναι κρίσιμο η Ελλάδα να μην αντικατοπτρίζει τα στρατηγικά λάθη της Τουρκίας. Η άσκοπη κλιμάκωση των εντάσεων ή η εμφάνιση αντιδραστικής ενέργειας θα υπονόμευε μόνο τη διπλωματική θέση της Αθήνας. Η «παγίδα του Θουκυδίδη» που επινόησε ο Γκρέιαμ T. Άλλισον στο βιβλίο του «Προορισμένοι για πόλεμο» αναφέρεται στο συναισθηματικό και παρορμητικό στυλ ηγεσίας, το οποίο τελικά απομονώνει και θέτει το σκηνικό για πόλεμο. Η Ελλάδα πρέπει να αποφύγει μια παρόμοια μοίρα.

Αντ’ αυτού, η Ελλάδα θα πρέπει: Να αγκυροβολεί τη στρατηγική της σε πολλαπλασιαστές ισχύος όπως οι συμμαχίες. Να επικοινωνεί με συνέπεια με τους διεθνείς εταίρους. Να χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο διπλωματικό, νομικό και πληροφοριακό εργαλείο για να περιορίζει τον στρατηγικό χώρο της Τουρκίας.

Συμπέρασμα

Καθώς η Τουρκία εξελίσσεται σε μια ισχυρή ναυτική δύναμη, η Ελλάδα πρέπει να αποδεχτεί ότι ο στρατηγικός ανταγωνισμός θα είναι γενεαλογικός. Έχοντας υπόψη της το μάθημα από την Αυτοκρατορική Γερμανία, η οποία τελικά υπερέβη τα όρια και κατέρρευσε, η Τουρκία μπορεί να επιλέξει αν θέλει μεταξύ του δόγματος του στρατηγικού βάθους του Νταβούτογλου ή του επιθετικού δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας.

Η Ελλάδα, εν τω μεταξύ, πρέπει να είναι προετοιμασμένη και για τα δύο σενάρια. Συνδυάζοντας την αυστηρή αποτροπή με τη στρατηγική υπομονή, την πολυμερή εμπλοκή με την ασύμμετρη άμυνα και την οικονομική ανάπτυξη με γεωγραφική μόχλευση, η Ελλάδα μπορεί να διατηρήσει την κυριαρχία της και να βοηθήσει στη διαμόρφωση μιας σταθερής τάξης στην Ανατολική Μεσόγειο.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.