Προκλήσεις για την Ελλάδα από το ταξίδι Τραμπ στη Μέση Ανατολή

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Στο ταξίδι του  o Ντόναλντ Τραμπ στη Μέση Ανατολή ήταν ανατρεπτικός, συναλλακτικός και αποφασιστικός αψηφώντας τις δεδομένες πολιτικές της σύγχρονης πολιτικής. Από γεωπολιτικής άποψης, το ταξίδι του προέδρου των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να αποδειχθεί μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της προεδρίας του. Αλλά αυτό εξαρτάται από το αν θα αναλάβει αποφασιστική δράση ιδίως στην αντιμετώπιση του Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας.

Δύο σημαντικές κινήσεις ξεχωρίζουν. Πρώτον, ο Τραμπ ανακοίνωσε την άρση των κυρώσεων των ΗΠΑ στη Συρία μετά τον Άσαντ. Δεύτερον, η κυβέρνησή του ήρε σιωπηλά τους περιορισμούς στην πώληση ημιαγωγών τσιπ προηγμένης τεχνητής νοημοσύνης (AI) στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σαουδική Αραβία. Με την πρώτη ματιά, αυτά μπορεί να φαίνονται ασύνδετα. Αλλά μαζί, αντικατοπτρίζουν μια φιλόδοξη, αν και επικίνδυνη, προσπάθεια αναπροσαρμογής της παγκόσμιας σκακιέρας.

Διπλωματικό σοκ στη Δαμασκό

Η απόφαση του Τραμπ για τη Συρία έρχεται μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και επέφερε ένα σημαντικό πλήγμα τόσο στο Ιράν όσο και στη Ρωσία, οι οποίες είχαν βοηθήσει το καθεστώς από το 2015 μέσω άμεσης στρατιωτικής επέμβασης.

Αίροντας τις κυρώσεις κατά την επίσκεψή του στο Ριάντ, ο Τραμπ αντάμειψε τους περιφερειακούς συμμάχους -συμπεριλαμβανομένων της Σαουδικής Αραβίας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου- που είχαν πιέσει για μια επανεκκίνηση. Η κίνηση έδωσε στις ΗΠΑ την ευκαιρία να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Συρίας, παραγκωνίζοντας τη Μόσχα στη διαδικασία.

Η Ρωσία, έχοντας επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην επιβίωση του Άσαντ, αναδιάταξε πολλές από τις δυνάμεις της στην Ουκρανία, αφήνοντας αποδυναμωμένη τη θέση της στη Μέση Ανατολή. Ο Τραμπ έχει τώρα την ευκαιρία να περιθωριοποιήσει περαιτέρω τη Μόσχα προτείνοντας ένα περιφερειακό σύμφωνο ασφάλειας που αποκλείει τόσο τη Ρωσία όσο και την Κίνα, μια πρωτοβουλία που θα μπορούσε να επεκταθεί στα θεμέλια των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Η Ταρτούς και η Ανατολική Μεσόγειος

Αλλά μια βαθύτερη και πιο σκληροπυρηνική ρεαλιστική ευκαιρία μπορεί να βρίσκεται στη δυτική ακτογραμμή της Συρίας: η ρωσική ναυτική βάση στην Ταρτούς. Η Ταρτούς, που αποτελεί εδώ και καιρό βασικό στοιχείο της παρουσίας της Μόσχας στη Μεσόγειο, προσφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους μια μοναδική ευκαιρία να αναδιαμορφώσουν τη στρατηγική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, αν αυτή μπορεί να διασφαλιστεί.

Μια ρεαλιστική, βασισμένη στα συμφέροντα προσέγγιση θα θεωρούσε την Ταρτούς όχι απλώς ως ένα πρώην ρωσικό πλεονέκτημα, αλλά ως ένα πιθανό φυλάκιο του ΝΑΤΟ που συμπληρώνει και ενισχύει τις υπάρχουσες αμερικανικές θέσεις στον κόλπο της Σούδας στην Κρήτη και την Αλεξανδρούπολη. Ένας τριμερής άξονας ναυτικής παρουσίας – Κρήτη, Αλεξανδρούπολη και Ταρτούς – θα ενίσχυε σημαντικά την ικανότητα της Συμμαχίας να προβάλλει ισχύ σε όλη τη Μεσόγειο, ενισχύοντας παράλληλα τη νότια πλευρά του ΝΑΤΟ.

Αυτό δεν επιτυγχάνεται χωρίς γεωπολιτικές τριβές. Η Ρωσία είναι απίθανο να εγκαταλείψει εύκολα την Ταρτούς. Οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια ανάληψης του ελέγχου θα απαιτούσε επιδέξια διπλωματία, στρατηγικά κίνητρα και πιθανές παραχωρήσεις σε άλλα θέατρα επιχειρήσεων. Ωστόσο, το αποτέλεσμα θα ήταν σημαντικό. Η στέρηση της Ταρτούς από τη Ρωσία θα περιόριζε δραματικά την εμβέλειά της στη Μεσόγειο και θα ανάγκαζε το ρωσικό ναυτικό να βασίζεται περισσότερο στη Μαύρη Θάλασσα -όπου ο στόλος της θα περιορίζεται ολοένα και περισσότερο από το ΝΑΤΟ.

Από περιφερειακή άποψη, αυτό θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει ως μέτρο σύγκρισης για τις τουρκικές φιλοδοξίες. Οι πρόσφατες αποσταθεροποιητικές δραστηριότητες της Άγκυρας στο Αιγαίο, την Κύπρο και τη Λιβύη έχουν εντείνει τους δεσμούς της με τους εταίρους του ΝΑΤΟ. Μια ισχυρότερη αμερικανική παρουσία στην Ταρτούς, σε συνεργασία με την Ελλάδα, θα μπορούσε να προσφέρει κρίσιμη αντιστάθμιση και να επαναβεβαιώσει τη συνοχή της συμμαχίας σε ένα αμφισβητούμενο θαλάσσιο περιβάλλον.

Για την Ελλάδα, αυτή είναι μια στιγμή στρατηγικής ευκαιρίας. Η Αθήνα θα πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην υποστήριξη ενός ρόλου του ΝΑΤΟ ή των ΗΠΑ στην Ταρτούς. Κάτι τέτοιο θα αναβάθμιζε το περιφερειακό της κύρος, θα ενίσχυε τις συνεργασίες της στον τομέα της ασφάλειας και θα εδραίωνε ένα ευρύτερο όραμα για τη σταθερότητα στη Μεσόγειο.

Ωστόσο, οι κίνδυνοι είναι πραγματικοί. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να κλιμακώσει τις εντάσεις με τη Ρωσία και να προκαλέσει απρόβλεπτες αντιδράσεις από την Τουρκία. Μια διαφοροποιημένη προσέγγιση είναι απαραίτητη. Μια προσέγγιση που να εξισορροπεί τα παγκόσμια συμφέροντα με τις περιφερειακές ευαισθησίες και να οικοδομεί ευρεία υποστήριξη από το ΝΑΤΟ για τη διαχείριση των επιπτώσεων και τη διατήρηση της συνοχής.

Το Ρίσκο και η Ευκαιρία

Οι κινήσεις του Τραμπ σχετικά με τη Συρία, την Τεχνητή Νοημοσύνη και ενδεχομένως την Ταρτούς αντικατοπτρίζουν τα ένστικτα ενός ηγέτη που είναι πρόθυμος να αμφισβητήσει την γραμμικότητα στις σχέσεις. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια γεωπολιτική αναδιάταξη. Αλλά η επιτυχία τους εξαρτάται από κάτι περισσότερο από την αναστάτωση. Απαιτούν πειθαρχία, στρατηγική και εκτίμηση των ακούσιων συνεπειών μιας τολμηρής δράσης.

Μια αμερικανική ή ΝΑΤΟϊκή παρουσία στην Ταρτούς θα αποτελούσε ένα στρατηγικό έπαθλο, αλλά και μια επικίνδυνη πρόκληση. Η διαχείριση αυτής της μετάβασης θα απαιτούσε στενό συντονισμό με την Ελλάδα και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ, καθώς και σοβαρή συνεργασία με τους περιφερειακούς εμπλεκόμενους φορείς για την αποφυγή κλιμάκωσης.

Σαφώς, αυτή είναι η λογική της ρεαλπολιτίκ. Τα συμφέροντα υπερισχύουν της ιδεολογίας. Και σε έναν πολυπολικό κόσμο, η προβολή ισχύος συχνά έχει μεγαλύτερη σημασία από τις αρχές. Αν ο Τραμπ καταφέρει να συνδυάσει το ένστικτο με τη διορατικότητα και την αναστάτωση με την αξιόπιστη συνέχεια, μπορεί ακόμη και να επαναπροσδιορίσει τον παγκόσμιο ρόλο της Αμερικής και τη δική του κληρονομιά.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.