Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν σηματοδοτεί μια νέα εποχή συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Το πέπλο της ασάφειας έχει επιτέλους αρθεί. Αυτό που κάποτε ήταν ένας ψυχρός πόλεμος που διεξαγόταν στις σκιές μέσω, κυβερνοεπιθέσεων, μυστικών δολοφονιών και πολιτοφυλακών, έχει ξεσπάσει σε ανοιχτή αντιπαράθεση. Η απόφαση του Ισραήλ να εξαπολύσει ένα αιφνιδιαστικό, σαρωτικό προληπτικό πλήγμα στην πυρηνική και στρατιωτική υποδομή του Ιράν σηματοδοτεί μια θεμελιώδη μετατόπιση στην ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Δεν πρόκειται πλέον για μια αψιμαχία οφθαλμού αντί οφθαλμού. Είναι μια εκστρατεία «όλα για όλα» και οι συνέπειές της μπορεί να επαναπροσδιορίσουν την περιφερειακή τάξη για μια ολόκληρη γενιά.

Στην καρδιά των ισραηλινών υπολογισμών βρίσκεται μια βασική αρχή εθνικής ασφάλειας: η πρόληψη ενός πυρηνικού Ιράν με κάθε κόστος. Η επιχείρηση φέρεται να στόχευε τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού στο Νατάνζ και το Φορντόου – βασικούς πυλώνες της πυρηνικής επιχείρησης του Ιράν. Εκτός από τις υλικές υποδομές, το Ισραήλ φέρεται να έχει εκκαθαρίσει ανώτερους πυρηνικούς επιστήμονες και κορυφαία μέλη του ιρανικού στρατού και του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, συμπεριλαμβανομένου του Αρχηγού του Επιτελείου του ιρανικού στρατού, του διοικητή του Khatam al-Anbiya και του πρώην επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Ίσως το πιο σημαντικό, ο Ali Shamkhani, μέχρι πρόσφατα ο κορυφαίος πυρηνικός σύμβουλος του Ιράν και μία από τις πιο ισχυρές προσωπικότητες ασφαλείας, τραυματίστηκε σοβαρά*

Το μήνυμα είναι σαφές: Το Ισραήλ επιδιώκει όχι μόνο να καθυστερήσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, αλλά και να αποσταθεροποιήσει την ικανότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας να συντονίσει μια γρήγορη και ενιαία απάντηση. Υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα τα συστήματα διοίκησης και ελέγχου του Ιράν και εξουδετερώνοντας βασικά ηγετικά στελέχη, το Ισραήλ επιχειρεί να σπείρει χάος στα ανώτερα κλιμάκια του στρατηγικού μηχανισμού λήψης αποφάσεων της Τεχεράνης. Πρόκειται για ένα στοίχημα υψηλού κινδύνου, που αποσκοπεί τόσο στην αποδυνάμωση όσο και στον αποπροσανατολισμό.

Το Ιράν αντιμετωπίζει τώρα την πιο κρίσιμη απόφαση από την έναρξη του σύγχρονου στρατιωτικού του δόγματος: πώς να αντιδράσει. Τα πρώτα σημάδια δείχνουν ότι η Τεχεράνη προετοιμάζεται για πόλεμο. Αυτό θα σηματοδοτούσε μια απόκλιση από τα πιο προσεκτικά, ασύμμετρα αντίποινα που χαρακτηρίζουν τη στρατηγική της εδώ και δεκαετίες. Αλλά σε αντίθεση με προηγούμενες αντιπαραθέσεις – όπως η αμερικανική επίθεση του 2020 που σκότωσε τον Κασέμ Σουλεϊμανί – το Ιράν μπορεί τώρα να αισθάνεται στριμωγμένο, απογυμνωμένο από αποτρεπτικά μέσα και αναγκασμένο να ενεργήσει με δραματικό τρόπο.

Το κεντρικό δίλημμα που αντιμετωπίζει η Τεχεράνη είναι αν θα αντεπιτεθεί αποκλειστικά σε ισραηλινούς στόχους ή αν θα επεκτείνει τη σύγκρουση επιτιθέμενη σε αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία στην περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν λάβει σκόπιμα μέτρα για να αποστασιοποιηθούν από την ισραηλινή επιχείρηση, τονίζοντας ότι δεν είχαν καμία πρότερη γνώση της επίθεσης και δεν συμμετέχουν στη σύγκρουση. Ωστόσο, αυτό μπορεί να μην έχει σημασία για το Ιράν. Αμερικανικές δυνάμεις παραμένουν σταθμευμένες στον Κόλπο, κοντά σε κρίσιμα ιρανικά συμφέροντα. Η Τεχεράνη μπορεί να υποστηρίξει ότι η διάκριση μεταξύ του Ισραήλ και του στενότερου συμμάχου του είναι άνευ νοήματος στην πράξη, ειδικά αν τα ισραηλινά αεροσκάφη απογειώθηκαν από πλατφόρμες που παρέχονται από τις ΗΠΑ ή χρησιμοποίησαν αμερικανικές πληροφορίες.

Σε περίπτωση που το Ιράν προβεί σε αντίποινα εναντίον των αμερικανικών δυνάμεων, η σύγκρουση θα κλιμακωθεί εκθετικά. Η Ουάσινγκτον θα εμπλακεί – απρόθυμα ή όχι, και το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ένας περιφερειακός πόλεμος που θα κατακλύσει το Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο και τον Περσικό Κόλπο. Οι αγορές πετρελαίου θα διαλυθούν. Τα Στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων διέρχονται το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πετρελαίου, θα μπορούσε να κλείσει. Κράτη του Κόλπου όπως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή. Οι επιπτώσεις θα αντηχήσουν όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και σε όλα τα παγκόσμια οικονομικά, πολιτικά και συστήματα ασφαλείας.

Προς το παρόν, το Ιράν εξακολουθεί να έχει την επιλογή περιορισμένων ή συμβολικών αντιποίνων, ίσως μέσω κυβερνοεπιθέσεων ή σταθμισμένων επιθέσεων μέσω πληρεξουσίων όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο ή πολιτοφυλακές στο Ιράκ. Ωστόσο, το εύρος της ισραηλινής επίθεσης μπορεί να έχει καταστήσει μια τέτοια απάντηση ανεπαρκή. Το εγχώριο κοινό της Τεχεράνης, ήδη κουρασμένο από τις οικονομικές δυσκολίες και τη διεθνή απομόνωση, μπορεί να απαιτήσει μια πιο σπλαχνική και ορατή πράξη ανταπόδοσης. Ο Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ δεν έχει την πολυτέλεια να φαίνεται αδύναμος μπροστά σε αυτό που θα παρουσιαστεί εσωτερικά ως υπαρξιακή επίθεση στην Ισλαμική Δημοκρατία.

Για το Ισραήλ, αυτή η επιχείρηση αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα ετών προειδοποιήσεων, προετοιμασίας και στρατηγικής υπομονής. Έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν θα επιτρέψει ποτέ στο Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Η διπλωματία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είχε αποτύχει. Οι κυρώσεις, έκρινε, ήταν αναποτελεσματικές. Ακόμη και η πυρηνική συμφωνία του Ιράν του 2015 – JCPOA – θεωρήθηκε ως ένα ελαττωματικό πλαίσιο που απλώς καθυστέρησε το αναπόφευκτο. Αντιμέτωπο με αυτό που θεωρούσε ως ανεξέλεγκτη πυρηνική πρόοδο του Ιράν και ενθαρρυμένο από ένα αίσθημα ατιμωρησίας μεταξύ των ιρανών πληρεξουσίων σε όλη την περιοχή, το Ισραήλ έχει πλέον ενεργήσει αποφασιστικά, και μονομερώς.

Αλλά αυτή η επιλογή έχει και κόστος. Ενώ οι τακτικές δυνατότητες του Ισραήλ είναι παγκόσμιας κλάσης, το στρατηγικό του βάθος είναι περιορισμένο. Ένας παρατεταμένος πόλεμος σε πολλά μέτωπα, ειδικά με τη Χεζμπολάχ και τις πυραυλικές επιθέσεις από τον Λίβανο και τη Συρία, θα μπορούσε να φέρει την στρατιωτική και πολιτική άμυνά του σε οριακό σημείο. Το Τελ Αβίβ, η Χάιφα και η Ιερουσαλήμ θα βρίσκονται εντός εμβέλειας. Θα μπορούσαν να στοχοποιηθούν κρίσιμες υποδομές. Η ισραηλινή κοινωνία, αν και ανθεκτική, θα αντιμετωπίσει τεράστια πίεση.

Ο πόλεμος αποτελεί επίσης μια βαθιά πρόκληση για την κυβέρνηση Τραμπ. Παρά τις προσπάθειες αποδέσμευσης από τη Μέση Ανατολή και εστίασης σε στρατηγικούς ανταγωνιστές όπως η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να βρεθούν να παρασυρθούν πίσω στη δίνη. Εάν αμερικανικά στρατεύματα ή εγκαταστάσεις δεχθούν επίθεση, θα απαιτηθεί απάντηση. Εάν ο εναέριος χώρος ή τα συστήματα πυραυλικής άμυνας του Ισραήλ υποστούν βλάβη, η Ουάσινγκτον μπορεί να αισθανθεί υποχρεωμένη να παρέμβει. Το Κογκρέσο, οι διεθνείς σύμμαχοι και οι εγχώριες πολιτικές παρατάξεις θα απαιτήσουν σαφήνεια και δράση.

Η ευρύτερη διεθνής κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Κίνας, αντιμετωπίζει τώρα ένα αίνιγμα. Η Μόσχα, η οποία εξακολουθεί να έχει βαλτώσει στην Ουκρανία, πιθανότατα θα καταδικάσει την ισραηλινή επίθεση και θα τοποθετηθεί ως υπερασπιστής της ιρανικής κυριαρχίας. Το Πεκίνο, το οποίο επενδύει ολοένα και περισσότερο στην ασφάλεια του Κόλπου και πρόσφατα υπήρξε μεσίτης ύφεσης μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, πρέπει να ακολουθήσει μια σύνθετη πορεία μεταξύ οικονομικών συμφερόντων, διπλωματικής φιλοδοξίας και περιφερειακής αστάθειας.

Αυτό δεν είναι απλώς ένα ακόμη επεισόδιο στη μακροχρόνια ισραηλινο-ιρανική αντιπαλότητα. Είναι μια ρήξη. Οι κανόνες εμπλοκής έχουν αλλάξει και η γραμμή μεταξύ σκιώδους πολέμου και ανοιχτού πολέμου έχει ξεπεραστεί. Μπαίνουμε τώρα σε μια εποχή μαξιμαλιστικής αντιπαράθεσης, όπου οι λανθασμένοι υπολογισμοί θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καταστροφή και η μετριοπάθεια μπορεί να θεωρηθεί ως αδυναμία.

Τελικά, το μέλλον εξαρτάται από το τι θα κάνει στη συνέχεια το Ιράν. Ένα λάθος βήμα θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφή. Μια υπολογισμένη παύση θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα στη διπλωματία, αν και μέσα από έναν πολύ πιο δύσκολο δρόμο από πριν. Αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: η Μέση Ανατολή, και ίσως ο κόσμος, δεν θα είναι ξανά ο ίδιος.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).

*Μέχρι να δημοσιευθεί το άρθρο οι πληροφορίες για τον Ali Shamkhani ήταν συγκεχυμμένες – δεν έχει επιβεβαιωθεί αν ο σοβαρός τραυματισμός του οδήγησε σε θάνατο.