Μπορεί το NATO να αγοράσει την ενότητα με 5% του ΑΕΠ;

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη την 25 Ιουνίου 2025 χαρακτηρίστηκε ιστορική και από πολλές απόψεις, ήταν. Τα κράτη μέλη συμφώνησαν σε έναν δραματικό στόχο αμυντικών δαπανών ύψους 5% του ΑΕΠ έως το 2035, μια απότομη απόκλιση από την κάποτε αδύνατη κατευθυντήρια γραμμή του 2%. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ την χαιρέτισε ως «μεγάλη νίκη», ενώ ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε επαίνεσε την ηγεσία του Τραμπ επειδή έκανε την Ευρώπη να «πληρώσει με μεγάλο τρόπο». Κι όμως, πίσω από τη θριαμβευτική οπτική κρύβεται μια πιο περίπλοκη και ενδεχομένως αποσταθεροποιητική πραγματικότητα.
Το νέο όριο του 5% αντικατοπτρίζει πραγματική ανησυχία. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται και οι απειλές από το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα συνεχίζουν να επηρεάζουν τις περιοχές. Ωστόσο, καθώς το ΝΑΤΟ στρέφεται προς μεγαλύτερους προϋπολογισμούς, κινδυνεύει να απομακρυνθεί από τη θεμελιώδη αρχή του: τη συλλογική ασφάλεια που βασίζεται στην πολιτική συνοχή, όχι μόνο στην ισχύ πυρός.
Η Επιστροφή των Αμερικανικών Πυρηνικών Όπλων στη Βρετανία: Ένα Υπολογισμένο Στοίχημα
Η ανακοίνωση του Ηνωμένου Βασιλείου ότι θα αποκτήσει 12 αμερικανικής κατασκευής αεροσκάφη F‑35A ικανά να μεταφέρουν αμερικανικές πυρηνικές βόμβες B61 επαινείται σε ορισμένους αμυντικούς κύκλους ως απαραίτητη ενημέρωση της αποτρεπτικής στάσης του ΝΑΤΟ. Αλλά σηματοδοτεί επίσης την επιστροφή των αμερικανικών τακτικών πυρηνικών όπλων σε βρετανικό έδαφος για πρώτη φορά από το 2008, μια κίνηση που σίγουρα θα πυροδοτήσει εντάσεις με τη Ρωσία και ενδεχομένως θα προκαλέσει εσωτερική συζήτηση εντός του ίδιου του Ηνωμένου Βασιλείου.
Οι υποστηρικτές λένε ότι ενισχύει την αποτρεπτική ικανότητα του ΝΑΤΟ, ειδικά καθώς η Ρωσία εντείνει τις απειλές. Άλλοι όμως προειδοποιούν ότι ρίχνει λάδι στη φωτιά που ήδη βρίσκεται σε εκρηκτική κατάσταση. Η Βρετανία μπορεί τώρα να βρεθεί ακόμη περισσότερο στο στόχαστρο της Μόσχας, ειδικά εάν οι εντάσεις για την Ουκρανία ή τις χώρες της Βαλτικής κλιμακωθούν. Οπότε το ερώτημα που αναδύεται είναι η πυρηνική ενίσχυση αποτρεπτική ή πρόκληση; Η απάντηση πιθανότατα εξαρτάται από την πλευρά της Μάγχης στην οποία βρίσκεστε.
Άρθρο 5: Επαναβεβαιώνεται ή επαναπροσδιορίζεται;
Έπειτα, υπάρχει το Άρθρο 5, η ιερή ρήτρα αμοιβαίας άμυνας του ΝΑΤΟ. Ο Πρόεδρος Τραμπ, τεχνικά, το επιβεβαίωσε, αλλά όχι πριν προσθέσει την χαρακτηριστική του ασάφεια. Παρατήρησε ότι η εφαρμογή του θα «εξαρτηθεί από τον ορισμό σας», επαναλαμβάνοντας προηγούμενες δηλώσεις που έσπειραν αμφιβολίες μεταξύ των Ευρωπαίων συμμάχων.
Αυτό δεν είναι ασήμαντο ζήτημα. Για το ΝΑΤΟ, η αξιοπιστία του Άρθρου 5 είναι υπαρξιακή. Εάν αυτή η αξιοπιστία εξαρτάται από τις πολιτικές διαθέσεις στην Ουάσιγκτον ή από την προσωπική διακριτική ευχέρεια ενός προέδρου παύει να λειτουργεί ως αξιόπιστο αποτρεπτικό μέσο. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες ανακουφίστηκαν που δεν εγκατέλειψε εντελώς την ιδέα. Αλλά δεν είναι επίσης τυφλοί: Ο Τραμπ έχει διατυπώσει την ιδέα ενός «συναλλακτικού ΝΑΤΟ» και στο παρελθόν, και πολλοί υποψιάζονται ότι εξακολουθεί να σκέφτεται με αυτούς τους όρους. Η Γερμανία και η Γαλλία επανεξετάζουν ήδη τα σχέδιά τους για μεγαλύτερη αμυντική ανεξαρτησία, και αυτή η σύνοδος κορυφής απλώς επιτάχυνε αυτή τη δυναμική.
Η Ιρανική Απόσπαση της Προσοχής: Η Κρίση Ταυτότητας του ΝΑΤΟ
Επισήμως, η ατζέντα της συνόδου κορυφής έδωσε προτεραιότητα στην Ουκρανία, την αποτροπή και την άμυνα στην Ευρώπη. Ανεπίσημα, η αίθουσα βούιζε για κάτι άλλο: τις αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις λίγες μέρες πριν από την έναρξη της συνόδου κορυφής. Η έμφαση του Τραμπ στις πρόσφατες αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ εναντίον των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν επισκίασε μεγάλο μέρος των επίσημων εργασιών της συνόδου κορυφής. Η κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ιράν και Ισραήλ χαιρετίστηκε ως αμερικανική διπλωματική νίκη, αλλά τόνισε επίσης πόσο γρήγορα η ατζέντα του ΝΑΤΟ μπορεί να ανακατευθυνθεί προς τις προτεραιότητες των ΗΠΑ μακριά από τον Βόρειο Ατλαντικό.
Εάν το ΝΑΤΟ γίνει όχημα για την προβολή της αμερικανικής ισχύος στη Μέση Ανατολή, κινδυνεύει να εκτρέψει την αποστολή του, και να αποξενώσει τα κράτη μέλη που είναι ήδη νευρικά για το ενδεχόμενο να εμπλακούν σε συγκρούσεις που δεν είναι δικές τους. Κάποιοι στις Βρυξέλλες ανησυχούν ότι το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να εμπλακεί σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή που έχουν ελάχιστη σχέση με τα βασικά συμφέροντα της Ευρώπης.
Η στρατηγική αυτονομία δεν είναι πλέον απλώς λόγια
Συνολικά, αυτές οι τάσεις, όπως η μεταβαλλόμενη στάση του Τραμπ σχετικά με το Άρθρο 5, η στροφή προς την πυρηνική στάση και η αντιπερισπασμός του Ιράν- υποδεικνύουν μια βαθύτερη αλήθεια: Η Ευρώπη δεν αισθάνεται πλέον ότι μπορεί να βασίζεται πλήρως στις ΗΠΑ. Αυτή η σύνοδος κορυφής μπορεί να μείνει στην ιστορία όχι ως εορτασμός της συνοχής της συμμαχίας, αλλά ως η στιγμή που η «στρατηγική αυτονομία» μετακινήθηκε από τη γαλλική ρητορική στην ευρωπαϊκή συναίνεση.
Δεν είναι ότι το ΝΑΤΟ είναι ξεπερασμένο. Είναι ότι μπορεί να αλλάζει χαρακτήρα, από πολιτική συμμαχία σε μια συναλλαγή ασφαλείας. Αυτή η αλλαγή μπορεί να αποφέρει βραχυπρόθεσμα οφέλη, αλλά έχει μακροπρόθεσμο κόστος.
Συμπεράσματα
Πίσω από τα χειροκροτήματα και τις συνεντεύξεις Τύπου, η ατμόσφαιρα φαίνεται περισσότερο επιφυλακτική παρά εορταστική. Επειδή η πραγματική ιστορία δεν αφορά μόνο τις δαπάνες, αλλά αφορά την εμπιστοσύνη, την πυρηνική στάση και το κατά πόσον το ΝΑΤΟ μπορεί ακόμα να ορίσει τι αντιπροσωπεύει. Το συμπέρασμα είναι το εξής: ο στόχος του 5% στις δαπάνες είναι πραγματικός. Όπως και τα αεροσκάφη, οι βόμβες και οι δεσμεύσεις για την ασφάλεια. Το ΝΑΤΟ είναι ισχυρότερο στα χαρτιά από ό,τι ήταν εδώ και δεκαετίες.
Αλλά η ισχύς δεν ισοδυναμεί με ευθυγράμμιση. Εάν η ηγεσία των ΗΠΑ παραμείνει απρόβλεπτη και εάν οι πυρηνικές κινήσεις συνεχίσουν να ξεπερνούν τη διπλωματία τότε αυτό που κρατά το ΝΑΤΟ ενωμένο μπορεί να μην είναι οι κοινές αξίες, αλλά η καθαρή ισχύς.
Προς το παρόν, το ΝΑΤΟ έχει αποφύγει μια κρίση. Αλλά η μεγαλύτερη δοκιμασία αντοχής του μπορεί να είναι ακόμη σε εξέλιξη.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).





