Ισραήλ: ο δύσκολος δρόμος προς την ειρήνη
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Αυτή την εβδομάδα συμπληρώνονται δύο χρόνια από τα τραγικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, όταν η Χαμάς εξαπέλυσε μια μαζική και συντονισμένη επίθεση που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από χίλιους Ισραηλινούς και βύθισε τη Γάζα στην καταστροφή. Η επίθεση όχι μόνο άλλαξε το αίσθημα ασφάλειας του Ισραήλ, αλλά και αναδιαμόρφωσε την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Σήμερα, το κάποτε τρομερό δίκτυο πληρεξουσίων του Ιράν είναι αποδυναμωμένο. Η Χεζμπολάχ έχει αποδυναμωθεί, το καθεστώς Άσαντ στη Συρία έχει καταρρεύσει και τα πυρηνικά και πυραυλικά προγράμματα της Τεχεράνης έχουν υπονομευτεί σοβαρά. Το Ισραήλ, με την αποφασιστική υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, βρίσκεται σε θέση άνευ προηγουμένου στρατηγικού πλεονεκτήματος. Ωστόσο, ο πόλεμος στη Γάζα συνεχίζει να προκαλεί αφόρητο πλήγμα στους αμάχους, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα, πώς θα προχωρήσουν από τη στρατιωτική νίκη στη βιώσιμη ειρήνη;
Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει προσφέρει μία απάντηση. Το ειρηνευτικό του σχέδιο είκοσι βημάτων, με την υποστήριξη του Ισραήλ, απαιτεί κατάπαυση του πυρός, την απελευθέρωση ομήρων, τον αφοπλισμό της Χαμάς, ανθρωπιστική βοήθεια και, τελικά, τη διακυβέρνηση από μια ουδέτερη παλαιστινιακή επιτροπή υπό διεθνή επίβλεψη. Μια Διεθνής Δύναμη Σταθεροποίησης θα διασφάλιζε τη μετάβαση, ενώ οι ισραηλινές δυνάμεις θα αποσυρθούν σταδιακά.
Στα χαρτιά, το σχέδιο αντιμετωπίζει τόσο την άμεση ανθρωπιστική καταστροφή όσο και τις μακροπρόθεσμες απαιτήσεις για σταθερότητα. Έχει τύχει επιφυλακτικής έγκρισης από τα αραβικά κράτη, την Ευρώπη, ακόμη και την Παλαιστινιακή Αρχή. Αλλά όπως μας διδάσκει η ιστορία, η ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν επιτυγχάνεται στα χαρτιά. Πρέπει να υλοποιηθεί στην πράξη, κόντρα στα εδραιωμένα συμφέροντα, την ιδεολογική ακαμψία και την δυσπιστία. Και τελικά όπως λέμε στη στρατηγική πρέπει να είναι ένα σχέδιο του “μετά το μετά.”
Το Μεταβαλλόμενο Περιφερειακό Πλαίσιο
Αυτό που διαφοροποιεί αυτή τη στιγμή από προηγούμενες αποτυχημένες πρωτοβουλίες είναι το νέο διαμορφωποιημένο γεωπολιτικό περιβάλλον. Τα αραβικά κράτη -συμπεριλαμβανομένων του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιγύπτου και της Ιορδανίας- έχουν πλέον σαφές στρατηγικό συμφέρον να τερματίσουν τη σύγκρουση. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ απέδειξαν ότι η ομαλοποίηση με το Ισραήλ είναι εφικτή. Η Σαουδική Αραβία, πριν από τις 7 Οκτωβρίου, βρισκόταν στο ίδιο μονοπάτι. Αλλά η ομαλοποίηση δεν μπορεί να προχωρήσει όσο η Γάζα καίγεται.
Αυτές οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν επίσης εσωτερικές πιέσεις από τις νεότερες γενιές, οι οποίες είναι πιο πολιτικά κινητοποιημένες στο παλαιστινιακό ζήτημα. Για τους Άραβες ηγέτες, η επίλυση του πολέμου δεν είναι απλώς θέμα εξωτερικής πολιτικής, αλλά εσωτερικής νομιμοποίησης.
Εν τω μεταξύ, η Χαμάς αντιμετωπίζει την πιο επικίνδυνη θέση της από την ίδρυσή της. Απογυμνωμένη από τους εξωτερικούς υποστηρικτές της, υπό αμείλικτη στρατιωτική πίεση και αποκομμένη διπλωματικά, πρέπει τώρα να αποφασίσει αν θα προσκολληθεί στο ήθος του ένοπλου αγώνα ή αν θα διατηρήσει κάποιο ρόλο στην πολιτική ζωή της Γάζας αποδεχόμενη τον αφοπλισμό και τη διεθνή εποπτεία.
Τα σενάρια που ακολουθούν
Τρεις δρόμοι φαίνονται πιθανοί.
Το πρώτο, αν και λιγότερο πιθανό, είναι ότι η Χαμάς αποδέχεται πλήρως το σχέδιο Τραμπ. Απελευθερώνει όλους τους ομήρους, διαλύει το στρατιωτικό της σκέλος και παραχωρεί τη διακυβέρνηση στο διεθνές πλαίσιο. Μια τέτοια απόφαση θα σηματοδοτούσε το τέλος της Χαμάς ως επαναστατικής δύναμης. Θα άνοιγε επίσης τον δρόμο για την ανοικοδόμηση και μια μελλοντική πολιτική διευθέτηση. Αλλά θα απαιτούσε από τη Χαμάς να απαρνηθεί την ταυτότητά της, ένα βήμα απίθανο χωρίς την συντριπτική αραβική πίεση.
Το δεύτερο σενάριο είναι πιο πιθανό. Η Χαμάς αποδέχεται το σχέδιο στα λόγια αλλά όχι στην πράξη. Θα μπορούσε να απελευθερώσει ομήρους, εκμεταλλευόμενη παράλληλα την κατάπαυση του πυρός για να ανασυνταχθεί, να επανεξοπλιστεί και να επιχειρήσει να υπονομεύσει τη διεθνή προσπάθεια σταθεροποίησης. Αυτό θα προκαλούσε μια καταστροφική ισραηλινή απάντηση, θα επιδείνωνε τα βάσανα της Γάζας και θα αποσταθεροποιούσε περαιτέρω την περιοχή.
Το τρίτο σενάριο βρίσκεται ενδιάμεσα. Μερική εφαρμογή θα μπορούσε να γίνει σε περιοχές της Γάζας που έχουν ήδη εκκαθαριστεί από μαχητές, όπου η βοήθεια και η ανοικοδόμηση θα ξεκινούσαν υπό διεθνή προστασία. Ωστόσο, αυτό θα σήμαινε την ανάπτυξη δυνάμεων σταθεροποίησης σε μια ακόμη ενεργή εμπόλεμη ζώνη, μια εξαιρετικά επικίνδυνη επιχείρηση που απαιτεί πρωτοφανείς δεσμεύσεις από αραβικά και ενδεχομένως ευρωπαϊκά κράτη. Η ανοικοδόμηση σε ένα μέρος της Γάζας, ενώ μαίνεται πόλεμος σε ένα άλλο, θα ήταν εύθραυστη και μη βιώσιμη.
Μια χαραμάδα φωτός
Η σκληρή αλήθεια είναι ότι η Χαμάς έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για την ευημερία του πληθυσμού της Γάζας και δεν υπάρχει πλέον λόγος να περιμένουμε ορθολογικό συμβιβασμό. Ωστόσο, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, τα αραβικά κράτη ευθυγραμμίζονται με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες στην επιδίωξη ενός τερματισμού της σύγκρουσης. Αυτή η ευθυγράμμιση δημιουργεί μια στενή αλλά πραγματική χαραμάδα φωτός για αλλαγή.
Εάν η Χαμάς αντισταθεί, το Ισραήλ μπορεί να αναγκαστεί να καταφέρει αυτό που ο Πρόεδρος Τραμπ έχει ονομάσει «το τελειωτικό χτύπημα». Αλλά εάν οι Άραβες ηγέτες μπορούν να ασκήσουν επαρκή πίεση, αρνούμενοι παραχώρησης στην Χαμάς καταφύγιο, πόρους και πολιτική κάλυψη, η πιθανότητα μιας πραγματικής ειρήνης δεν πρέπει να απορριφθεί.
Η ιστορία μας υπενθυμίζει ότι οι πόλεμοι συχνά δεν τελειώνουν όταν και οι δύο πλευρές επιτυγχάνουν τους στόχους τους, αλλά όταν η μία πλευρά μένει χωρίς επιλογές. Οι επόμενες εβδομάδες θα αποκαλύψουν εάν η Χαμάς εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορεί να αγωνιστεί για την επιβίωσή της ή εάν αποδέχεται ότι ο δρόμος των όπλων οδηγεί μόνο στην καταστροφή.
Η ειρήνη στη Μέση Ανατολή έχει ανακηρυχθεί εφικτή πολλές φορές στο παρελθόν, μόνο και μόνο για να καταρρεύσει υπό το βάρος της δυσπιστίας και των μαξιμαλιστικών φιλοδοξιών. Αυτό που είναι διαφορετικό τώρα είναι ότι η Χαμάς αντιμετωπίζει πρωτοφανή απομόνωση, ενώ τα αραβικά κράτη θεωρούν τη σταθερότητα με το Ισραήλ ως εθνική επιταγή.
Για το καλό τόσο των Ισραηλινών όσο και των Παλαιστινίων, πρέπει να ελπίζουμε ότι αυτή η στιγμή δεν θα χαθεί. Η εναλλακτική λύση δεν είναι η επιστροφή στο status quo, αλλά μια περαιτέρω βύθιση στην τραγωδία.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
