Οι τεχνολογικές καινοτομίες ωθούν σε αλλαγή του μοντέλου της Ασφάλειας
Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος θεμάτων Ασφαλείας
Ζούμε μέσα σε μια περίοδο, μιας ήπιας δομικής κατάρρευση παλιών θεωρήσεων σχετικά με ό,τι σημαίνει «ασφάλεια». Για δεκαετίες η βιομηχανία διατηρούσε την λογική και τη φυσική ασφάλεια ως έννοιες σε δύο ξεχωριστά κουτιά.
Ο τομέας ψηφιακής ασφάλειας όπου οι ομάδες πληροφορικής προστάτευαν και θωράκιζαν τα δίκτυα και συνδεδεμένες συσκευές. Οι διαχειριστές συστημάτων σκέφτονταν με όρους προστασίας με τοίχη προστασίας και λογισμικά κατά κακόβουλου κώδικα, με ψηφιακά κλειδώματα και άλλα ψηφιακά μέσα θωράκισης. Οι φρουροί ασφαλείας εγκαταστάσεων, από την άλλη είχαν στο μυαλό τους κυρίως μέτρα φυσικής περιμέτρου και θωράκισης, έξυπνα συστήματα φύλαξης και περιορισμού πρόσβασης καθώς και κάμερες. Όλα αυτά οι ειδικοί για αμυντικές εγκαταστάσεις (κυρίως στρατιωτικοί) αντιμετώπιζαν τους παραπάνω τομείς της φυσικής ασφάλειας και του κυβερνοχώρου ως γειτονικά μεν αλλά διαχωρίσιμα θέατρα δρώμενων.
Αυτό το τακτοποιημένο σε σημειολογία και πλαίσια, νοητικό μοντέλο, καταρρέει πλέον κάτω από τη διπλή πίεση των εξαιρετικά συνδεδεμένων κυβερνο-φυσικών συστημάτων και των ραγδαίων εξελίξεων στην τεχνητή νοημοσύνη. Η συνέπεια των παραπάνω δεν είναι απλώς μια αύξηση που δείχνει προς περισσότερες επιθέσεις σε υποδομές. Αντίθετα δείχνει πώς είναι μια θεμελιώδης αναπλαισίωσης του κινδύνου, της ευθύνης και του τρόπου με τον οποίο πρέπει να οργανωθούν πλέον όλα τα μέτρα και οι σχεδιασμοί ασφαλείας και άμυνας.
Το σημερινό τοπίο φαίνεται οικείο με μια γρήγορη ματιά, αλλά είναι λειτουργικά διαφορετικό. Από τη λογική πλευρά, η κλίμακα και η ταχύτητα της κακόβουλης δραστηριότητας παραμένουν συγκριτικά μεγαλύτερες και αυξανόμενες σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Για παράδειγμα, τα συστήματα επιβολής του νόμου και οι αναφορές περιστατικών συνεχίζουν να καταγράφουν χιλιάδες καταγγελίες και έρευνες κάθε μέρα ενώ οι υποκλοπές δεδομένων και στοιχειών πρόσβασης καθώς και το ransomware εξακολουθούν να κυριαρχούν στις περιπτώσεις υποθέσεων παραβίασης ασφαλείας.
Ταυτόχρονα, αυτό που κάποτε ήταν το ονομαζόμενο ως «IT (Information Technology» μετετράπη στο «ΙοΤ (Internet of Things) όπου είναι πλέον ενσωματωμένο σε φυσικές διαδικασίες παντού. Από βιομηχανικές γραμμές παραγωγής, διαχείριση κτιρίων, σταθμοί βάσης τηλεπικοινωνιών, ως και ιατρικές συσκευές και σηματοδότηση μέσων μεταφορών (logistics). Αυτή η σύζευξη έχει ήδη προκαλέσει έκθεση σε αυξανόμενο ρίσκο τον πραγματικό κόσμο. Ανεξάρτητες έρευνες του κλάδου για περιστατικά επιχειρησιακής τεχνολογίας (Operational Technology) ανακάλυψαν δεκάδες κυβερνοεπιθέσεις που προκάλεσαν εξαιρετικά μεγάλες φυσικές απώλειες σε παραγωγή και χρήματα σε ένα μόνο πρόσφατο έτος – από διακοπές παραγωγής και απώλεια δεδομένων έως πυρκαγιές και κρίσιμες για την ασφάλεια βλάβες – και αυτή η κατηγορία περιστατικών αυξάνεται εκθετικά από ένα προηγουμένως θεωρητικό πρόβλημα που γινόταν συζήτηση σε αντίστοιχα forums, σε μια επιχειρησιακή πραγματικότητα. (Έρευνα ασφαλείας και αποτελέσματα)
Οι ομάδες που ασχολούνται με τον χώρο της φυσικής ασφάλειας παρατηρούν την ίδια αλλαγή. Οι φορείς εκμετάλλευσης υποδομών ζωτικής σημασίας και εκλογικές διαδικασίες (συστήματα), για παράδειγμα, έχουν υποβληθεί σε αντίστοιχες απειλές στον κυβερνοχώρο που προκάλεσαν φυσικές επιπτώσεις σε κλίμακα. Μια μεγάλη υπηρεσία των ΗΠΑ ανέφερε ότι διεξήγαγε εκατοντάδες αξιολογήσεις στον κυβερνοχώρο και περισσότερες από χίλιες αξιολογήσεις φυσικής ασφάλειας για εκλογικές διαδικασίες από τις αρχές του 2023, υπογραμμίζοντας πώς οι οργανισμοί βλέπουν όλο και περισσότερο τους δύο τομείς ως μια ενιαία οντότητα που πρέπει να αξιολογηθεί. (cisa.gov)
Αν η σύγκλιση των παραπάνω πάντως ήταν ας πούμε ο τίτλος του κλάδου πριν, η ΤΝ είναι ο καταλύτης που μετατρέπει τη σύγκλιση σε σύγκρουση με γεωμετρικά αυξανόμενη ταχύτητα.
Είναι αποδεδειγμένο πώς η ΤΝ χρησιμοποιείται ως όπλο υποστήριξης ενός κακόβουλου σε όλο τον κύκλο ζωής μιας επίθεσης. Από την διαδικασία αυτοματοποίηση αναγνώρισης ταυτότητας στην δημιουργία εξαιρετικά πειστικών δολωμάτων spear-phishing και πλαστοπροσωπίας φωνής. Συνεχίζει με την δημιουργία στοχευμένων συνθέσεων για παραπληροφόρηση/παραπλάνηση ή εκβιασμό και επιταχύνει την ανεύρεση ευπαθειών στις ρυθμίσεις και παραμετροποιήσεις συνδεδεμένων συσκευών. Οι εταιρείες τεχνολογίας και οι προμηθευτές ασφάλειας έχουν αναφέρει με δεδομένα, μια αύξηση των κακόβουλων ενεργειών με υποστήριξη τεχνητής νοημοσύνης από κρατικές και εγκληματικές ομάδες, με ορισμένους αναλυτές να αναφέρουν δραματικές αυξήσεις από μήνα σε μήνα στην ποιότητα που έχει το παραπλανητικό περιεχόμενο που δημιουργείται από ΤΝ και άλλους να επισημαίνουν έναν εκπληκτικό όγκο αυτοματοποιημένης σάρωσης που υποστηρίζεται από εργαλεία ενορχήστρωσης και μηχανικής μάθησης. Αυτές δεν είναι υποθετικές βελτιώσεις στην πραγματοποίηση κακόβουλων ενεργειών. Αντίθετα ως πραγματικότητα πλέον αλλάζουν και τα οικονομικά δεδομένα των επιθέσεων κάνοντας την προσπάθεια για αυτές ακόμα φθηνότερη, ταχύτερη και βελτιστοποιημένο ποιοτικό χαρακτήρα. (AP News)
Ποια είναι όμως η απάντηση από πλευράς αντιμετώπισης όλων αυτών; Η απάντηση, δυστυχώς, είναι δυσάρεστη καθώς η δυνατότητα είναι άνιση σε δυναμική, ρεαλιστικά επώδυνη και σε ορισμένους τομείς ανησυχητική. Από την αμυντική πλευρά, οι ειδικοι ασφάλειας και πολλές αντίστοιχες ομάδες προστασίας οργανισμών υιοθετούν αντίστοιχα γρήγορα την ΤΝ ως πολλαπλασιαστή δύναμης. Για παράδειγμα η ταχύτερη προληπτικά ανίχνευση ανωμαλιών, η αναγνώριση της συμπεριφοράς (pattern/μοτίβο), η αυτοματοποιημένη διαλογή και η προγνωστική συντήρηση βιομηχανικών ελεγκτών αναδιαμορφώνονται μέσω της διαχείρισης της ΤΝ . Αλλά οι αμυνόμενοι αντιμετωπίζουν ένα κλασικό ασύμμετρο πρόβλημα – οι αμυνόμενοι πρέπει να προστατεύουν τα πάντα, οι επιτιθέμενοι χρειάζεται μόνο να βρουν μια αδυναμία – και η ΤΝ ενισχύει αυτή την ασυμμετρία, εκτός εάν οι αμυνόμενοι αλλάξουν τις προσεγγίσεις τους.
Επιχειρησιακά, η απάντηση είναι όλο και πιο «διακλαδική» για την ασφάλεια και την άμυνα (αν επιτρέπεται αυτός ο όρος). Τα κέντρα επιχειρήσεων ασφαλείας (SOC) ενσωματώνουν πλέον ειδικούς OT, αναλυτές φυσικής ασφάλειας και μηχανικούς cloud. Οι ασκήσεις επί χάρτου περιλαμβάνουν σενάρια όπου ένα μήνυμα για υποκλοπή στοιχείων (phishing) ενεργοποιεί μια ροή διαδικασίων που φτάνει σε ένα PLC (ελεγκτής μηχανήματος βιομηχανικής παραγωγής) και απενεργοποιεί μια ζωτικής σημασίας χημική διαδικασία. Προσομοιωτές και ψηφιακά αντίγραφα χρησιμοποιούνται για την δοκιμή και ανάλυση κυβερνο-φυσικών περιστατικών με τρόπο που θα ήταν αδιανόητος πριν από πέντε χρόνια.
Ταυτόχρονα, η πολιτική και το δόγμα αλλάζουν για την ασφάλεια ως σύνολο. Οργανισμοί ασφαλείας έχουν δημοσιεύσει στρατηγικές για την επιτάχυνση της υιοθέτησης της τεχνητής νοημοσύνης για την υπεροχή των αποφάσεων, δίνοντας έμφαση στη νόμιμη και ηθική χρήση. Μια εικόνα που παραπέμπει σε μια ρητή αναγνώριση ότι η ΤΝ θα είναι βασικό εργαλείο τόσο στην επίθεση όσο και στην άμυνα. Η θεσμική στροφή σε αυτή την κλίμακα σημαίνει ότι οι προμηθευτές, οι κανόνες προμηθειών και τα επιχειρησιακά εγχειρίδια επανεξετάζονται με την ΤΝ ως βασική ικανότητα και όχι ως προαιρετικό πρόσθετο. (Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ)
Αλλά η προσαρμογή δεν έρχεται χωρίς προβλήματα και τριβές. Πολλοί οργανισμοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την ΤΝ κυρίως ως εργαλείο ανίχνευσης και όχι ως μια κατεξοχήν συστημική αλλαγή που αλλάζει τα μοντέλα εισβολέων, τον κίνδυνο της εφοδιαστικής αλυσίδας και τον σχεδιασμό του συστήματος. Η επιδιόρθωση, η τμηματοποίηση, τα ελάχιστα προνόμια (zero level access) και η φυσική θωράκιση υποδομών παραμένουν απαραίτητα στοιχεία προφανώς, αλλά από μόνα τους είναι ανεπαρκή όταν οι επιτιθέμενοι μπορούν να συνθέσουν μια επίθεση μέσα από μια αξιόπιστη κοινωνική μηχανική προσέγγιση σε μεγάλη κλίμακα ή όταν μια παραβιασμένη συσκευή απομακρυσμένης παρακολούθησης μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί για να οδηγήσει μια φυσική διαδικασία πέρα από ασφαλή όρια που έχουν οριστεί από έναν οργανισμό.
Εν τω μεταξύ, η έλλειψη επαγγελματιών που συνδυάζουν γνώσεις από τον κυβερνοχώρο, το OT, τη φυσική ασφάλεια και την ικανότητα διαχείρισης της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα πραγματικό εμπόδιο που δεν υπάρχει ακόμα ικανό δυναμικό για την διαχείριση του. Η αντιμετώπιση περιστατικών χρειάζεται πλέον υβριδική τεχνογνωσία — ένας ειδικός πάνω σε συσκευή PLC που κατανοεί ότι ο παραπλανητικός ήχος που δημιουργείται από ML (ΤΝ) είναι σπάνιος.
Προσθέτωντας τώρα την Εθνική Άμυνα στο μείγμα, αυτόματα όλο αυτό αλλάζει το διακύβευμα, ενώ η ταχύτητα αύξησης ρίσκου και επιπτώσεων του καθώς και η πολυπλοκότητα αυξάνονται. Οι στρατοί επενδύουν πολλά στην ανίχνευση, τη στόχευση και την αυτόνομη διαχείριση με δυνατότητα τεχνητής νοημοσύνης. Το δόγμα και οι προμήθειες κινούνται προς συστήματα που πρέπει να λειτουργούν σε αμφισβητούμενα, υποβαθμισμένα περιβάλλοντα επικοινωνιών, ενώ λαμβάνουν αποφάσεις υψηλού κινδύνου υπό πίεση χρόνου. Όταν οι αμυντικοί φορείς λειτουργούν σε περιβάλλοντα που κατοικούνται επίσης από μη στρατιωτικές υποδομές ζωτικής σημασίας το προβλημα γίνεται εφιαλτικό. Σενάριο με πλήγματα σε ήπιους στόχους, όπως τα εθνικά δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, λιμάνια, δορυφόροι, αλυσίδες εφοδιασμού γιγαντώνει τον κίνδυνο αλυσιδωτών επιπτώσεων. Μια εισβολή καθοδηγούμενη από ΤΝ που στοχεύει σε έναν κόμβο στρατιωτικής υλικοτεχνικής υποστήριξης, ειδικά με επιθέσεις κορεσμού σε φυσικό και ψηφιακό επίπεδο, θα μπορούσε να διαχυθεί στην εμπορική διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας ή η αυτοματοποιημένη παρεμβολή και πλαστογράφηση που προορίζεται για έναν στρατιωτικό στόχο θα μπορούσε να απενεργοποιήσει τις επικοινωνίες των πολιτών με συνέπειες για τη φυσική ασφάλεια.
Αυτή η διασταυρούμενη επικονίαση των επιχειρησιακών τομέων δημιουργεί δύο δομικά προβλήματα για τους ειδικούς σε θέματα ασφάλειας.
Πρώτον, ο ρυθμός επίθεσης και απόκρισης συμπιέζεται. Οι αντίπαλοι με ΤΝ μπορούν να επαναλάβουν επιθέσεις ανά στόχο (try>fail>try>succeed) και να προσαρμόσουν τακτικές με ταχύτητα μηχανής, ενώ η ανθρώπινη διακυβέρνηση, ο νομικός έλεγχος και ο συντονισμός μεταξύ των υπηρεσιών παραμένουν τάξεις μεγέθους πιο αργοί, ακόμα και για ενα εξαιρετικά οργανωμένο σύστημα αλλά με μόνο στοιχείο τον ανθρώπινο παράγοντα.
Δεύτερον, η κλίμακα απόδοσης και κλιμάκωσης είναι ουσιαστικά χωρίς πραγματικά όρια. Τα συνδυαστικά τεχνολογικά μέσα και η ικανότητα χρήσης αλυσιδωτών μέσων σύνδεσης ( anonymizing proxies, zombies networks) δυσκολεύουν εξαιρετικά την ανίχνευση και τον εντοπισμό της πηγής μιας επίθεσης. Ειδικά τώρα , όταν ένα κυβερνο-φυσικό περιστατικό θα προκαλεί σωματική βλάβη, θα υπάρχει αντίστοιχα πολιτική πίεση να αντιμετωπιστεί ως πραγματική επίθεση, ακόμη και όταν λείπει η εγκληματολογική βεβαιότητα στο ποιός είναι ο δράστης. Οι ειδικοί αρχιτέκτονες ασφαλείας και σχεδιασμού υποδομών το κατανοούν αυτό – γι’ αυτό και τα έγγραφα στρατηγικής δίνουν έμφαση τόσο στην υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης όσο και στα αυστηρά ηθικά μέτρα προστασίας που χρειάζονται. Όμως επίσης αυτά τα σχέδια αναγνωρίζουν ότι τα νομικά και διπλωματικά πλαίσια για την αναλογική απόκριση σε περιστατικά με χρήση τεχνητής νοημοσύνης είναι ανώριμα (καλύτερα ας πούμε ανύπαρκτα) και θα αμφισβητηθούν σε πιθανές έρευνες και μετέπειτα κρίσεις σε διεθνές επίπεδο. (Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ)
Πώς θα μοιάζει, ίσως, ένα μέλλον στο οποίο αυτές οι συγκλίσεις θα ισορροπήσουν; Η σύντομη απάντηση θα έλεγα οτι η όλη κατάσταση θα είναι πιο ολοκληρωμένη, πιο αυτοματοποιημένη και πιο κοινωνικά πολύπλοκή.
Η ασφάλεια δεν θα είναι πλέον ένα σύνολο βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζονται σε διακριτούς τομείς τεχνολογίας, πραγματικού κόσμου και εθνικής άμυνας. Θα είναι ένα πρόβλημα αρχιτεκτονικής που θα καλύπτει εξοπλισμό συστημάτων, το λογισμικό τους, τους φυσικούς πόρους ενώ για πρώτη φορά θα έχει και ώς άμεσο κριτήριο και την ανθρώπινη εμπιστοσύνη.
Παρακάτω, μερικές έννοιες που κατά την προσωπική μου άποψη ενδέχεται να φέρουν νέες παραμέτρους και στοιχεία σε αυτό που ονομάζουμε ασφάλεια.
Πρώτον, η περίμετρος με οποιοδήποτε προσδιορισμό εξαφανίζεται ως χρήσιμη έννοια. Οι οργανισμοί θα πρέπει να υπολογίσουν και να σχεδιάσουν γύρω από την υπόθεση ότι η αντίπαλη ΤΝ θα ανιχνεύσει, θα εντοπίσει, θα μιμηθεί και θα επιτεθει σε οποιαδήποτε εκτεθειμένη διεπαφή. Ως εκ τούτου, η αμυντική αρχιτεκτονική θα μετατοπιστεί από την περιμετρική θωράκιση που γίνετας σήμερα σε μια προσέγγιση για ανθεκτικά, διαμερισματοποιημένα συστήματα. Μια επιστροφή τρόπον τινά στην τεχνολογική τμηματοποίηση τόσο σε επίπεδο δικτύου όσο και σε λειτουργικό επίπεδο, βασισμένη σε αρχές μηδενικής εμπιστοσύνης που θα επεκτείνονται σε επίπεδα OT και φυσικού ελέγχου με αποκεντρωμένη ελέγχου λειτουργίας για κάθε εξοπλισμό και λειτουργία. Βλέπουμε ήδη συζητήσεις σχετικά με αυτές τις προσεγγίσεις στη βιομηχανία και την κυβέρνηση, αλλά πρέπει να κλιμακωθούν από πιλοτικά προγράμματα σε πρότυπα κανονισμών και εφαρμογών.
Δεύτερον, η αντιμετώπιση περιστατικών θα είναι εν μέρει αυτοματοποιημένη και εν μέρει θεσμοθετημένη. Τα συστήματα μηχανικής μάθησης θα εκτελούν βήματα περιορισμού με ταχύτητες που οι άνθρωποι δεν μπορούν να πλησιάσουν, αλλά η διακυβέρνηση θα απαιτήσει σημεία ελέγχου από τον άνθρωπο για κλιμάκωση σε ενεργοποίηση διαδικασίας για επιχειρησιακές (σ.σ. και για άμυνα) ή/και πολιτικές αποφάσεις. Αυτό το υβριδικό μοντέλο θα απαιτεί νέες, ελεγχόμενες διεπαφές παρακολούθησης και νομικά πλαίσια που θα επιτρέπουν την ταχεία δράση χωρίς παραίτηση ή απαλλαγής από τυχόν ευθύνες. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικές τακτικής και στρατηγικής, η καταγραφή και τα αρχεία αποφάσεων θα πρέπει να είναι τόσο αυστηρά όσο τα δεδομένα καταγραφής ενεργειών. Οι ρυθμιστικές αρχές και οι φορείς εκμετάλλευσης θα πρέπει να ζητούν την καλύτερη απεικόνιση των διαδικασιών καθώς και των ενεργειών που θα περικλείουν αυτές.
Τρίτον, η ακεραιότητα των δεδομένων θα ανέλθει στο καθεστώς της εθνικής υποδομής. Πολλές επιθέσεις τεχνητής νοημοσύνης είναι ουσιαστικά εκστρατείες δηλητηρίασης δεδομένων (Data poisoning attacks) ή εξαπάτησης που αλλάζουν τα δεδομένα τροφοδότησης που αναγνωρίζουν τα συστήματα ελέγχου. Η θωράκιση αυτών των δεδομένων με σημεία ελέγχου ασφαλείας όπως είναι η προέλευση τους, η δυνατότητα κρυπτογράφησης τους, καθώς και τα αντίγραφα ασφαλείας με πολλαπλές δικλείδες επαλήθευσης θα είναι θεμελιώδης. Θα χρειαστεί αύξηση σε επενδύσεις σε ποικιλομορφία αισθητήρων, δυνατότητα μηχανισμών πιστοποίησης συστημάτων και εξαρτημάτων τους (h/w & parts) για τηλεμετρία κρίσιμης σημασίας.
Τέταρτον, οι ειδικότητες του ανθρωπίνου δυναμικού και ο οργανωτικός σχεδιασμός πρέπει να αλλάξουν. Η μελλοντική ομάδα ασφαλείας πρέπει να έχει «διακλαδική τεχνολογική εξειδίκευση» ως απαιτούμενη ικανότητα. Θα πρέπει δηλαδή οι ειδικοί της ασφάλειας του κυβερνοχώρου να μιλούν τη γλώσσα των μηχανικών του εργοστασίου, οι αρχιτέκτονες ασφαλείας θα πρέπει να κατανοούν τον κίνδυνο του κύκλου ζωής του μοντέλου διαχείρισης που εφαρμόζεται καθώς και οι ομάδες φυσικής ασφάλειας θα πρέπει να αξιολογούν την αξιοπιστία των απειλών που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί, τα προγράμματα πιστοποίησης και οι διαδρομές σταδιοδρομίας θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν αυτό το μικτό σύνολο δεξιοτήτων.
Τέλος, όλα αυτά θα οδηγήσουν αναγκαία σε μια κοινωνική συζήτηση σχετικά με την ανοχή στην αυτοματοποίηση και τα όρια του αποδεκτού ρίσκου και κινδύνου που πηγάζει απο αυτά. Η υιοθέτηση αυτόνομων αποφάσεων από την άμυνα θα είναι πολιτικά δύσκολη. Η κοινωνία των πολιτών θα αντιταχθεί στα αδιαφανή συστήματα επιτήρησης και προγνωστικής αστυνόμευσης που πιθανώς να συνδυάζουν φυσικούς αισθητήρες με ισχυρά μοντέλα ανάλυσης και λειτουργίας. Οι δημοκρατίες κρατών, θα πρέπει να εξισορροπήσουν την ανάγκη για ταχύτερη άμυνα με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης με τη διαφάνεια, την εποπτεία και τους διεθνείς κανόνες για να αποτρέψουν μια ακούσια κλιμάκωση. Μην ξεχνάμε πώς οι ίδιες τεχνολογίες που επιτρέπουν καλύτερη προστασία μπορούν επίσης να επιτρέψουν πιο αποτελεσματικό εξαναγκασμό και περιορισμό και οι επιλογές διακυβέρνησής μας σήμερα θα πρέπει να καθορίσουν ποια οδός θα κυριαρχεί.
Εάν υπάρχει ένα ρεαλιστικό, άμεσο συμπέρασμα για τους ειδικούς ασφαλείας θα έλεγα πώς είναι το εξής.
Να αντιμετωπιστεί η ΤΝ όχι ως ενα τεχνολογικό σημείο αναφοράς για μια παροδική δράση αλλά ως ως μια αλλαγή λειτουργικού προτύπου πλήρης εφαρμογής. Θα πρέπει να επενδυθεί μεγάλο μέρος πόρων πλέον σε ασκήσεις μεταξύ τομέων όπως οι παραπάνω. Θα πρέπει να ανασχεδιαστούν λειτουργίες και διαδικασίες για της λειτουργίες και ροές δεδομένων με δεδομένο πώς ότι γνωρίζαμε ως τώρα για την απομόνωση φυσικών και ψηφιακών λειτουργίων , σύντομα δεν θα υπάρχει. Αυτό θα πρέπει να γίνει το δυνατόν γρηγορότερα καθώς οι κακόβουλοι ήδη βρίσκονται βήματα μπροστά στο κομμάτι αυτό.
Είναι σίγουρα δελεαστικό να επιστρέψουμε σε μια λίστα ελέγχου με περισσότερη παρακολούθηση, καλύτερα αντίγραφα ασφαλείας, νέα τείχη προστασίας αλλά η επόμενη δεκαετία θα ανταμείψει τον ολιστικό ανασχεδιασμό έναντι των οριακών αναβαθμίσεων. Οι αμυντικοί θεσμοί σηματοδοτούν ήδη αυτήν την πραγματικότητα με δόγμα και οδικούς χάρτες που ενσωματώνουν την ΤΝ στον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Η βιομηχανία πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτή τη φιλοδοξία για ανθεκτικότητα, επειδή το κόστος της αποτυχίας δεν θα είναι πλέον μόνο οικονομικό. Όταν οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο μπορούν να προκαλέσουν σωματική βλάβη και όταν η ΤΝ επιταχύνει τόσο την επίθεση όσο και την άμυνα, η ασφάλεια καθίσταται δημόσιο αγαθό με την πλήρη έννοια περικλείωντας τεχνολογία, νομοθεσία, δεοντολογία και πλέον και ανθρώπινο παράγοντα σε άμυνα, γεωπολιτική, στρατηγική κ.α. Τα καλύτερα προγράμματα ασφαλείας θα είναι αυτά που θα σταματήσουν να σκέφτονται σε σιλό και θα αρχίσουν να σχεδιάζουν για έναν κόσμο όπου το ψηφιακό και το φυσικό, το πολιτικό και το στρατιωτικό, θα μπλέκονται συνεχώς. Όλο αυτό είναι ανάγκη να συμβει τώρα καθώς ο χρόνος μετράει αντίστροφα και η μεγαλύτερη δυσκολία θα είναι να φτιάξουμε συστήματα που επιβιώνουν από αυτή την υπερκάλυψη όλων των τομέων γύρω μας μέσω της ΤΝ αντί να καταρρέουν κάτω από αυτήν. (Έρευνα ασφαλείας και αποτελέσματα)
