Το Ιράν στο μεταίχμιο, 40 χρόνια από την Ισλαμική Επανάσταση
Γράφει ο Γιώργος Λυκοκάπης
«Μεγαλειότατε, οι ριζοσπάστες ισλαμιστές έχουν εγκαθιδρύσει ένα σύστημα δανείων χωρίς τόκο. Χιλιάδες φοιτητές έχουν εγγραφεί στα θρησκευτικά τους τεμένη. Έχουν μεγάλη υποστήριξη από τους bazaaris, οι οποίοι τους χρηματοδοτούν». Οι σύμβουλοι του Σάχη του Ιράν είχαν κατανοήσει ότι η χώρα «έβραζε», ήδη από τις αρχές του 1978. Όμως, ο Ιρανός μονάρχης, «αλαζόνας και μεγαλομανής» κατά τη CIA, αγνόησε τις προειδοποιήσεις τους. Λίγους μήνες μετά, το καθεστώς του θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος και ο Σάχης θα εγκατέλειπε εσπευσμένα τη χώρα.
Ο «Βασιλιάς των Βασιλέων» κατέληξε να μην έχει το παραμικρό έρεισμα στο Ιράν. Οι φιλελεύθερες ελίτ της χώρας είχαν πάψει από καιρό να υποστηρίζουν το αιμοσταγές και διεφθαρμένο καθεστώς του.
Ο Σάχης ήταν μισητή προσωπικότητα και για την τότε πανίσχυρη ιρανική κομμουνιστική αριστερά, λόγω του άκρατου φιλοαμερικανισμού του. Όμως, η μεγαλύτερη απειλή για τον Ιρανό μονάρχη δεν προερχόταν από τους φιλελεύθερους ή τους κομμουνιστές. Προερχόταν από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, έναν χαρισματικό σιίτη κληρικό, ο οποίος ζούσε στην εξορία από το 1965.
Ο Σάχης, σε αντίθεση με τους συμβούλους του, έκανε το λάθος να υποτιμήσει την απειλή που συνιστούσε το πολιτικό Ισλάμ. Θαυμαστής του Κεμάλ Ατατούρκ, εγκαινίασε με τη «Λευκή Επανάσταση» ένα πρόγραμμα εκκοσμικευμένων μεταρρυθμίσεων. Το πρόγραμμα αυτό απέτυχε παταγωδώς, καθώς συνάντησε την εχθρότητα σύσσωμου του πληθυσμού.
Η δυσαρέσκεια έφερε τον Χομεϊνί
Δεν πρέπει, ωστόσο, να αποδώσουμε τη λαϊκή δυσαρέσκεια αποκλειστικά σε θρησκευτικά κίνητρα. Οι λαϊκές μάζες, κυριολεκτικά υπέφεραν από την αντιλαϊκή πολιτική του καθεστώτος. Επιπλέον, ο Σάχης είχε αποπειραθεί να εφαρμόσει ορισμένες, δυτικού τύπου, οικονομικές μεταρρυθμίσεις για την «πάταξη της κερδοσκοπίας». Μεταρρυθμίσεις τις οποίες οι bazaaris, ουδέποτε είδαν με καλό μάτι.
Οι bazaaris είναι οι μικρέμποροι των αμέτρητων παζαριών, που πραγματοποιούνται στο Ιράν. Αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της ιρανικής οικονομίας. Κοινωνικά συντηρητικοί και ευσεβείς μουσουλμάνοι, υποστήριξαν τον Αγιατολάχ Χομεϊνί. Ο χαρισματικός σιίτης κληρικός ήταν ο πρωταγωνιστής της Ισλαμικής Επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1979, που αποτέλεσε ορόσημο για το Ιράν και τη Μέση Ανατολή.
«Το Ισλάμ ή θα είναι πολιτικό ή δεν θα είναι τίποτα», έλεγε ο Αγιατολάχ Χομεϊνί. Ο ιδρυτής της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν θα στρεφόταν κατά του Ισραήλ και του «Μεγάλου Σατανά», των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Ιράν δεν ήταν πλέον ο άτυπος «χωροφύλακας» της Δύσης στην περιοχή, γεγονός που αποτέλεσε μία ιστορική γεωπολιτική ανατροπή.
Εντούτοις, ο Χομεϊνί δεν οραματιζόταν ένα φιλελεύθερο ή ένα σοσιαλιστικό καθεστώς. Θεωρούσε «εχθρό» του Ιράν τη Σοβιετική Ένωση, ειδικά μετά την εισβολή της στο Αφγανιστάν. Απαγόρευσε και καταδίωξε με σκληρότητα το κομμουνιστικό κόμμα Τουντέχ, όπως και όλες τις αριστερές οργανώσεις που είχαν υποστηρίξει την ανατροπή του Σάχη. Παρ’ όλα αυτά, η Ισλαμική Επανάσταση είχε και μία ισχυρή κοινωνική διάσταση, την οποία απέφυγε να διαγνώσει η ιρανική Αριστερά.
Οι σιίτες δεν είναι πλέον μη προνομιούχοι
Έφερε στο προσκήνιο της ιστορίας τους σιίτες μουσουλμάνους, τους απόκληρους του ισλαμικού κόσμου. Το σιιτικό δόγμα εκφράζει το 15% των μουσουλμάνων και θεωρούνται «αιρετικοί» από το σουνιτικό Ισλάμ. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ιρανών ασπάζεται το σιιτικό ισλαμικό δόγμα. Ακόμα και στις αραβικές χώρες όπου πλειοψηφούσαν στις τάξεις του πληθυσμού, οι σιίτες ήταν πάντα οι «μη προνομιούχοι».
Στον Λίβανο ήταν τα αθώα θύματα των εμφύλιων συγκρούσεων που ξεκίνησαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Στο Ιράκ καταπιέζονταν βάναυσα από το μπααθικό καθεστώς του σουνίτη Σαντάμ Χουσεΐν. Στη Σαουδική Αραβία και στα εμιράτα του Κόλπου, οι σιιτικοί πληθυσμοί ζούσαν στο περιθώριο. Με την άνοδο του Χομεϊνί, το σιιτικό Ισλάμ ήρθε στο προσκήνιο για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της Μέσης Ανατολής.
Αυτό δεν άρεσε καθόλου στα διεφθαρμένα αραβικά καθεστώτα, τα οποία «τρέμουν» μία εξέγερση των σιιτικών πληθυσμών τους. Ήταν ο λόγος που υποστήριξαν τον Σαντάμ Χουσεΐν στον πόλεμο που κήρυξε κατά του Ιράν. Ο στρατός του Σαντάμ χρησιμοποίησε ακόμα και χημικά όπλα, για πρώτη φόρα στη στρατιωτική ιστορία, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φυσικά, η κατά τα άλλα λαλίστατη διεθνής κοινότητα, τότε σιώπησε. Η Δύση, η πλειονότητα των αραβικών κρατών και η Σοβιετική Ένωση είχαν υποστηρίξει τoν Σαντάμ Χουσεΐν.
Η Ισλαμική Δημοκρατία, αν και υπό ασφυκτική απομόνωση, άντεξε. Πλήρωσε, ωστόσο, βαρύτατο αιματηρό τίμημα. Μία ολόκληρη γενιά Ιρανών χάθηκε στα πεδία των μαχών. Πρέπει να σημειώσουμε πως το καθεστώς κατάφερε να αντέξει παρά την ισχυρή αμφισβήτηση που δεχόταν και από το εσωτερικό, ειδικά από τους «Μουτζαχεντίν του λαού». Ήταν μία ισλαμομαρξιστική οργάνωση, υπεύθυνη για πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ιράν, η οποία υποστηριζόταν από το Ιράκ.
Η «αχίλλειος πτέρνα» του καθεστώτος
Σήμερα, 40 χρόνια μετά την Ισλαμική Επανάσταση, το Ιράν παραμένει το μεγάλο «αγκάθι» για το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και την κυβέρνηση Τραμπ. Ο Αμερικανός πρόεδρος έκοψε τους διαύλους επικοινωνίας με την Τεχεράνη, που είχε καλλιεργήσει ο προκάτοχός του. Επιδιώκει την ανατροπή του ισλαμικού καθεστώτος, με την επιβολή ασφυκτικών οικονομικών κυρώσεων. Δεν μοιάζει, όμως, να επιδιώκει ένα στρατιωτικό πλήγμα κατά του Ιράν, όπως είναι ο διακαής πόθος της Σαουδικής Αραβίας.
Για τους «μπαρουτοκαπνισμένους» Φρουρούς της Επανάστασης, οι αμερικανικές κυρώσεις μοιάζουν ασήμαντες. Το επίλεκτο στρατιωτικό σώμα του Ιράν είχε αντιμετωπίσει τα στρατεύματα του Σαντάμ και τους «Μουτζαχεντίν του Λαού», με μεγάλη επιτυχία. Θεωρεί πως η διευρυμένη γεωπολιτική επιρροή του Ιράν είναι το ιδανικό αντίβαρο για τις οικονομικές κυρώσεις. Αυτή η επιρροή δεν περιλαμβάνει μόνο το Ιράκ, τον Λίβανο ή τη Συρία, αλλά φτάνει μέχρι τη μετασοβιετική Κεντρική Ασία.
Το Ιράν δεν είναι υπό ασφυκτική απομόνωση, όπως τη δεκαετία του ’80. Έχει στενές σχέσεις με τη Ρωσία, την Κίνα, και με σουνιτικά κράτη, όπως το Πακιστάν ή την Τουρκία. Η ΕΕ δεν συμφωνεί με τη σκληρή αντιμετώπιση του Ιράν και ψάχνει τρόπους να παραβλέψει τις κυρώσεις. Η στάση της ΕΕ έχει εξοργίσει τους Αμερικανούς, αλλά στο ζήτημα του Ιράν η Ευρώπη δεν είναι μόνη. Ακόμα και η Ιαπωνία, ο στενότερος σύμμαχος των Αμερικανών στην Ασία, ξεκίνησε κανονικά τις εισαγωγές ιρανικού πετρελαίου, από τον περασμένο Ιανουάριο.
Η «αχίλλειος πτέρνα» του καθεστώτος είναι η ιστορική μνήμη. Η συντριπτική πλειοψηφία του ιρανικού πληθυσμού είναι νέοι άνθρωποι, ηλικίας μέχρι 30 ετών. Δεν έχουν ιστορικά βιώματα ούτε από την καταπίεση του Σάχη, ούτε από τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, ούτε από τον Χομεϊνί. Στις τάξεις τους υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια για τον αυταρχισμό και τη διαφθορά του ισλαμικού καθεστώτος.
Σε αυτούς υπολογίζει ο Ντόναλντ Τραμπ για μία ανατροπή «εκ των έσω» του ισλαμικού καθεστώτος, μέσω των κυρώσεων. Η στάση που θα κρατήσουν τα επόμενα χρόνια οι νέοι του Ιράν είναι καθοριστική. Από αυτούς θα κριθεί αν η Ισλαμική Επανάσταση περάσει στην ιστορία ή αν έχει ακόμα μέλλον, 40 χρόνια μετά την επικράτησή της.
