Υβριδικός πόλεμος και τα θολά όρια ειρήνης και πολέμου

Γράφει ο Γιώργος Λυκοκάπης
Δεθνολόγος

Για να δώσουμε μία εικόνα του “υβριδικού πολέμου” θα παραφράσουμε τον Σύρο πρόεδρο Άσαντ (από την συνέντευξη του στην Καθημερινή) και μία περίφημη φράση του Αμερικανού προέδρου Τραμπ. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο υβριδικός πόλεμος είναι “κάτι περισσότερο από Ψυχρό Πόλεμο και κάτι λιγότερο από έναν πλήρη πόλεμο”.

Ο υβριδικός πόλεμος “θολώνει τα όρια” μεταξύ πολέμου και ειρήνης. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε πως είναι ένας πόλεμος “ανεπίσημος”, ακήρυχτος. Για παράδειγμα, η Ρωσία ποτέ της δεν παραδέχτηκε ότι στην κρίση της Ουκρανίας εφάρμοσε υβριδικό πόλεμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν παραδέχονται ότι τον εφαρμόζουν στη Βενεζουέλα. Αποδείχτηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικός για την Μόσχα, μένει να δούμε τι θα γίνει με την στρατηγική των ΗΠΑ.

Όπως είδαμε, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, επεκτείνοντας τα σύνορα της για πρώτη φορά μετά την διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ. Ουσιαστικά διχοτόμησε, άτυπα, το ουκρανικό κράτος, ενισχύοντας τους ρωσόφωνους αυτονομιστές της Ανατολικής Ουκρανίας. Όλα αυτά με περιορισμένες απώλειες και με εξαίρεση τις οικονομικές κυρώσεις που ψήφισε η Δύση. Κυρώσεις που χαρακτηρίζονται πλέον περιττές από μία σειρά από ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, η Αυστρία ακόμα και από τη Γερμανία.

Μέσω του “υβριδικού πολέμου” στην Ουκρανία, η Ρωσία είχε πολλά γεωπολιτικά κέρδη, ίσως περισσότερα από μία συμβατική πολεμική αναμέτρηση. Επομένως, καταφεύγοντας αυτή την φορά στον πρόεδρο Τραμπ “οι υβριδικοί πόλεμοι είναι καλοί και κερδίζονται εύκολα”. Προβλέπει σε μία νίκη στην Βενεζουέλα, μ΄ έναν υβριδικό πόλεμο που συνδυάζει την προπαγάνδα και τις οικονομικές κυρώσεις (δεν είμαι υποστηρικτής του καθεστώτος Μαδούρο, όπως θα εξηγήσω και πιο μετά). Ο υβριδικός πόλεμος χαρακτηρίζεται ως η νέα μορφή πολέμου του 21ου αιώνα για πόλεμο “νέας γενιάς” μιλούν οι Ρώσοι.

Από την Ουκρανία στην Βενεζουέλα

Στην πραγματικότητα δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο, στοιχεία του μπορούν να εντοπιστούν και σε παλαιότερες συγκρούσεις. Ο υβριδικός πόλεμος σκοπεύει στην υπονόμευση του αντιπάλου σε στρατιωτικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο με έναν συνδυασμό μη στρατιωτικών αλλά και στρατιωτικών μέσων. Τα μη στρατιωτικά είναι μέθοδοι παραπληροφόρησης και προπαγάνδας (fake news ή κυβερνοεπιθέσεις), δηλαδή “φτηνά εργαλεία επίθεσης”.Τα στρατιωτικά μέσα, θυμίζουν περισσότερο τις τακτικές του ανταρτοπολέμου.

Περιλαμβάνουν σαμποτάζ, τρομοκρατικές ενέργειες από κρατικούς οργανισμούς (ένοπλες δυνάμεις, μυστικές υπηρεσίες), ή “ημικρατικούς (παραστρατιωτικές ομάδες). Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η Ρωσία έδρασε “από το παρασκήνιο”. Την “βρώμικη δουλειά” έκαναν οι παραστρατιωτικές ομάδες των ρωσόφωνων αυτονομιστών, συνεπικουρούμενες από τα “μικρά πράσινα ανθρωπάκια”. Δηλαδή άνδρες του ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, με βαρύ οπλισμό αλλά χωρίς διακριτικά. Η Μόσχα παραδέχτηκε αργότερα πως ήταν Ρώσοι, αλλά τους χαρακτήριζε “απλούς εθελοντές”.

Ενδιαφέρον είναι πως οι Ρώσοι κατηγόρησαν τους Αμερικανούς για “πόλεμο παραπληροφόρησης” στην Βενεζουέλα, ουσιαστικά για υβρικό πόλεμο. Εάν είχαν χιούμορ, θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι η Ουάσιγκτον “αντέγραψε τους Ρώσους στην Ουκρανία”! Τι είχε συμβεί στην Ουκρανία? Λίγο μετά την ανατροπή του φιλορώσου Γιανουκόβιτς, άρχισαν να σημειώνονται μαζικές καταλήψεις δημοσίων κτιρίων στην Κριμαία και στην Ανατολική Ουκρανία από ρωσόφωνους αλλά και “τα μικρά πράσινα ανθρωπάκια” που προαναφέραμε.

Στην Βενεζουέλα διαδηλωτές προσκείμενοι στον Γκουαϊδό κατέλαβαν στρατιωτική βάση και δημόσια κτίρια, συνεπικουρούμενη από στρατιώτες που στασίασαν κατά του Μαδούρο. Έγινε προσπάθεια να δωθεί μία εικόνα γενικευμένης  εξέγερσης του στρατού κατά του Μαδούρο, κάτι που τελικά δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι δηλώσεις Μπόλτον που κάλεσε ονομαστικά 3 κορυφαίους αξιωματούχους του Μαδούρο να υποκινήσουν πραξικόπημα, εντάσσονται σε μία στρατηγική υβριδικού πολέμου για να προκληθούν διαλυτικές τάσεις στον στρατό της Βενεζουέλας, σε συνδυασμό με τις εξοντωτικές οικονομικές κυρώσεις.

Η περίπτωση του Ιράν

Θα ήθελα να εστιάσω στην περίπτωση μιας σημαντικής περιφερειακής δύναμης στην Μέση Ανατολή, η οποία ειδικεύεται στον υβριδικό πόλεμο. Αναφέρομαι στην περίπτωση του Ιράν. Το Ιράν είναι στο στόχαστρο των ΗΠΑ, του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας. Εχει κάθε συμφέρον να πασχίζει να αποφύγει μία κατά μέτωπο πολεμική αντιπαράθεση. Για αυτό και καταφεύγει στον υβριδικό πόλεμο.

Εάν οι Ρώσοι ειδικεύονται στην παραπληροφόρηση και στα fake news, οι Ιρανοί είναι “μάστορες” στην συγκρότηση φιλοιρανικών παραστρατιωτικών ομάδων, που λειτουργούν ως “υποκατάστατα” των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων. Συγκροτούνται από τους σιιτικούς πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής, σε χώρες όπως ο Λίβανοςκαι το Ιράκ.

Στην νεότερη ιστορία της Μέσης Ανατολής, οι σιίτες ήταν πάντα στο περιθώριο, στις χώρες όπου πληθυσμιακά πλειοψηφούσαν (καταστολή από Σαντάμ, θύματα του λιβανέζικου εμφυλίου). Μετά την Ισλαμική Επανάσταση του Χομεϊνί στο Ιράν το 1979, ο σιισμός ήρθε στο προσκήνιο της ισλαμικής ιστορίας. Το δόγμα του Αγιοτολάχ Χομεινί περί “εξαγωγής της επανάστασης”, ουσιαστικά προσαρμόστηκε στις πρακτικές του υβριδικού πολέμου με μεγάλη επιτυχία.

Ο πόλεμος του Ισραήλ με την φιλοιρανική Χεζμπολάχ στον Λίβανο το 2006 θεωρείται πλέον μία κλασική περίπτωση υβριδικού πολέμου, όπου η στρατηγική της Τεχεράνης θριάμβευσε. Το επίλεκτο σώμα του ιρανικού καθεστώτος, οι Φρουροί της Επανάστασης, συντονίζει και εξοπλίζει τις δράσεις σιιτικών ομάδων αρχικά στον Λίβανο και μετέπειτα στο Ιράκ.

Βλέπουμε πως το Ιράν περισσότερο αντέδρασε στον χαρακτηρισμό των Φρουρών ως “τρομοκρατική οργάνωση” από την κυβέρνηση Τραμπ, από την μονομερή αναγνώριση της ισραηλινής κατοχής στο Γκολάν. Θεωρεί πως είναι η απόφαση της Ουάσιγκτον που υπονομεύει την στρατηγική της, περισσότερο από τους βομβαρδισμούς των Ισραηλινών κατά ιρανικών στόχων στην Συρία.

Κιρκούκ και Αφρίν

Ο υβριδικός πόλεμος του Ιράν στο Κιρκούκ τον Οκτώβρη του 2017, πρέπει να διδάσκεται σε όλες τις στρατιωτικές σχολές. Οι Ιρανοί έδωσαν τέλος στα σενάρια δημιουργίας ενός κουρδικού κράτους στο Ιράκ, όπως σχεδίαζε τοτε ο Μασούντ Μπαρζανί. Από το παρασκήνιο ο Ιρανός στρατηγός Κασέμ Σολειμανί, ο θεωρούμενος “ισχυρός άνδρας του Ιράκ”, συντόνισε την κοινή επιχείρηση του ιρακινού στρατού και των σιιτών μαχητών των PUM, έναντι των Κούρδων.

Μία επιχείρηση που στέφηκε με απόλυτη επιτυχία. Ο Σολειμανί είχε προηγουμένως φροντίσει να σπάσει το κοινό μετώπο των Κούρδων, προσεγγίζοντας το κόμμα των Ταλαμπανί, με τους οποίους η Τεχεράνη έχει προνομιακές σχέσεις. Την τακτική των Ιρανών, μιμήθηκε αργότερα ο Ερντογάν με την εισβολή στο Αφρίν. Όπως θυμόμαστε τους Κούρδους πεσμεργκά πολέμησε από κοινού ο τουρκικός στρατός, με τους μαχητές της οργάνωσης FSA.

Βεβαίως θα πρέπει να επισημάνουμε τις διαφορές. Οι σιίτες μαχητές της ΡUM είχαν διακριθεί στις μάχες κατά του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ. Οι Ιρανοί εμφάνισαν την επιχείρηση τους ως “προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και της συνταγματικής τάξης του Ιράκ”. Είναι χαρακτηριστική η εντολή του Σολειμανί “δεν θα υψωθούν ιρανικές σημαίες, μόνο ιρακινές”. Τελικά το Κιρκούκ επέστρεψε στον έλεγχο της ιρακινής κυβέρνησης.

Αντιθέτως οι μαχητές του “Ελεύθερου Συριακού Στρατού” αποτελούντα από πρώην τζιχαντιστές που τέθηκαν υπό την προστασία της Άγκυρας. Ο τουρκικός στρατός δεν έχει την παραμικρή διάθεση να αποχωρήσει από το Αφρίν και να το επιστρέψει στον έλεγχο της συριακής κυβέρνησης. Ενώ η Τεχεράνη έδωσε αυστηρές εντολές στους μαχητές της ΡUM να αποφύγει πράξεις αντεκδίκησης κατά των Κούρδων, στο Αφρίν διαπράτεται μία βίαη “τουρκοποίηση” της κουρδικής πόλης.

Η Τουρκία αντιγράφει την στρατηγική υβριδικού πολέμου της Ρωσίας και του Ιράν, αν και όχι πάντα επιτυχημένα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Τούρκου υπουργού Εσωτερικών Σόιγκου, ο οποίος πριν τις κρίσιμες δημοτικές εκλογές στην Τουρκία δήλωσε “πως τουρκικές και ιρανικές στρατιωτικές δυνάμεις πραγματοποίησαν κοινές επιχειρήσεις κατά βάσεων του ΡΚΚ στο Βόρειο Ιράκ”. Άμεσα οι Ιρανοί διέψευδαν τους ισχυρισμούς του Τούρκου υπουργού, γελοιοποιώντας την Άγκυρα.

Απειλείται άραγε η Ελλάδα;

Σημείωση: Το συγκεκριμένο κείμενο αποτελεί την ομιλία του κυρίου Λυκοκάπη στην εκδήλωση με τίτλο Υβριδικός Πόλεμος και ασύμμετρες απειλές στη χώρα μας και στο σύγχρονο κόσμο, που διοργάνωσε η Ελεύθερη Ελλάδα στις 8/5