Τι συμβαίνει με τον Έμπολα – 5 ερωτήσεις – απαντήσεις για τον φονικό ιό

Γράφει η Τσώλη Θεοδώρα

«Το ξέσπασμα ενός ιού οπουδήποτε αποτελεί απειλή για ολόκληρο τον κόσμο». Η φράση αυτή είναι μια δική μας απόπειρα ελεύθερης μετάφρασης μιας πρόσφατης δήλωσης που έκαναν εις την αγγλική εξέχοντες επιδημιολόγοι με αφορμή έναν γνώριμο, πλέον, εχθρό της ανθρωπότητας, τον ιό Εμπολα: «An outbreak anywhere is a threat everywhere» (στα αγγλικά η δήλωση κερδίζει πράγματι περισσότερο τις εντυπώσεις). Είτε στα αγγλικά πάντως, είτε στα ελληνικά, η ουσία είναι που μετράει – και η ουσία είναι μία: ο Εμπολα για άλλη μια φορά δείχνει τα «δόντια» του στην Αφρική – εδώ και περίπου έναν χρόνο έχει χτυπήσει τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ενώ πριν από μερικές ημέρες πέρασε και στην Ουγκάντα – και έρχεται να θυμίσει σε όλους μας ότι οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα, δεν γνωρίζουν χώρες, ούτε ηπείρους. Για αυτόν τον λόγο πρέπει κάθε χώρα, όσο μακριά και αν βρίσκεται από το επίκεντρο μιας επιδημίας, να είναι σε ετοιμότητα αφού δεν ξέρει ποτέ αν ένας ιός σαν τον Εμπολα θα της χτυπήσει την πόρτα – πόσω μάλλον στο μικρό παγκοσμιοποιημένο χωριό μας, στο οποίο οι αποστάσεις πλέον με ένα αεροπλάνο σχεδόν εκμηδενίζονται.

Το ερώτημα είναι: έχουμε θωρακίσει αυτή την πόρτα; Η προηγούμενη εμπειρία από τη μεγαλύτερη επιδημία Εμπολα που έχει ποτέ καταγραφεί, εκείνη του 2014-2016 στη Δυτική Αφρική με 11.325 θανάτους, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Οι περισσότερες χώρες – συμπεριλαμβανομένης της δικής μας – εμφανίστηκαν ανέτοιμες απέναντι στην απειλή, μια απειλή που απαιτεί σοβαρές οικονομικές επενδύσεις για κλινική και εργαστηριακή ετοιμότητα. Ελπίζουμε, καθώς οι ιοί δεν παραδίδουν ποτέ τα όπλα αλλά μόνο για λίγο καιρό «ξαποσταίνουν», τα παθήματα να έχουν γίνει μαθήματα. Ελπίζουμε επίσης να μη χρειαστεί να πάθουμε για να μάθουμε αν… μάθαμε το μάθημά μας.

Μεγάλη επέλαση

Το ότι ο Εμπολα δεν έχει φθάσει (τουλάχιστον ακόμη) στη γειτονιά μας δεν σημαίνει βέβαια σε καμία περίπτωση ότι αποτελεί έναν ήσσονος σημασίας αντίπαλο για την ανθρωπότητα. Ηδη η καινούργια επιδημία έχει προκαλέσει πλήθος θανάτων. Ο μέχρι στιγμής επίσημος, με βάση τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ανθρώπινος απολογισμός εξαιτίας του ιού στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ως τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές τα στοιχεία κάλυπταν την περίοδο ως και τις 25 Ιουνίου) ήταν 2.183 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 1.531 θάνατοι. Σε ποσοστά αυτό σημαίνει ότι ο ιός σκοτώνει το 70% των ατόμων που μολύνει.

Ο Εμπολα δίνει δυναμικό «παρών» στο Κονγκό ήδη από τον Αύγουστο του 2018, ωστόσο πριν από μερικές ημέρες έγινε αυτό που όλοι απεύχονταν και το οποίο μαρτυρεί τη δυναμική του: επιβεβαιώθηκαν τα πρώτα κρούσματα Εμπολα σε μια δεύτερη χώρα εκτός από την «πηγή του ιο-κακού», συγκεκριμένα στη γειτονική Ουγκάντα. Ενα πεντάχρονο παιδί από το Κονγκό πέρασε τα σύνορα με την οικογένειά του στις 9 Ιουνίου και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο της Ουγκάντας. Πέθανε μέσα σε λίγες μόνο ώρες από τη μεταφορά του. Η πενηντάχρονη γιαγιά του διαγνώστηκε επίσης με τον ιό και απεβίωσε μία ημέρα αργότερα. Τώρα ο τρίχρονος αδελφός του άτυχου παιδιού λαμβάνει θεραπεία για τον ιό. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η Ουγκάντα ήταν προετοιμασμένη για τη στιγμή της «επίσκεψης» του Εμπολα. Οι αρχές έχουν ήδη εμβολιάσει (υπάρχει πειραματικό εμβόλιο πλέον για τον ιό, όπως θα διαβάσετε παρακάτω) σχεδόν 4.700 επαγγελματίες υγείας σε 165 υγειονομικές δομές, ενώ έχουν ετοιμαστεί και ειδικές μονάδες εντός νοσοκομείων για την απομόνωση και αντιμετώπιση των κρουσμάτων.

Διεθνής ανησυχία

Ωστόσο, ειδικοί αναφέρουν ότι η εμφάνιση του ιού σε μια δεύτερη χώρα αποτελεί μια άκρως ανησυχητική εξέλιξη σε μια επιδημία που ήδη μαίνεται ανεξέλεγκτη. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του δρος Τζέρεμι Φάραρ, διευθυντή του Wellcome Trust: «Η επιδημία βρίσκεται σε μια τρομακτική φάση της και δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης. Πρέπει να αναμένουμε περισσότερα κρούσματα τόσο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό όσο και σε γειτονικές χώρες».

Και ενώ οι ειδήμονες εκφράζουν φόβους για την πορεία του ιού, ο ΠΟΥ συγκάλεσε στις 14 Ιουνίου έκτακτη σύσκεψη ειδικής επιτροπής προκειμένου να συζητηθεί αν η επιδημία θα ανακηρυχθεί επισήμως ως «έκτακτη κατάσταση διεθνούς ανησυχίας για τη δημόσια υγεία» (Public Health Emergency of International Concern, PHEIC). Να σημειωθεί ότι ήταν η τρίτη φορά που έγινε σύγκληση της αρμόδιας επιτροπής για το συγκεκριμένο θέμα. Και ήταν επίσης η τρίτη φορά που αποφασίστηκε ότι ο Εμπολα δεν αποτελεί έκτακτη ανάγκη για τη δημόσια υγεία. Μια απόφαση που σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως και μάλιστα αρκετές φορές αρνητικά από ουκ ολίγους ειδήμονες, οι οποίοι ανέφεραν ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο ότι ο Εμπολα προελαύνει και θα συνεχίσει να προελαύνει. Τότε πολλοί ειδικοί διέβλεπαν ότι μπορεί να περάσει τα σύνορα άλλης χώρας – αυτό αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την ανακήρυξη μιας κατάστασης PHEIC. Και αν τότε απλώς το διέβλεπαν, τώρα η εμφάνιση του ιού έξω από τα σύνορα του Κονγκό αποτελεί πραγματικότητα. Αρα γιατί ο ΠΟΥ δεν φαίνεται να αναγνωρίζει επισήμως τον κίνδυνο;

Ο Πρέμπεν Εβιτσλαντ, επικεφαλής της επιτροπής των ειδικών του ΠΟΥ, προσπάθησε σε δηλώσεις του να εξηγήσει το σκεπτικό της απόφασης. Οπως είπε, ενώ η επιδημία του Εμπολα αποτελεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, δεν πληροί της προϋποθέσεις ώστε να ανακηρυχθεί παγκόσμια απειλή. Παρά το πέρασμα του ιού στην Ουγκάντα, οι επιστήμονες του Οργανισμού δεν θεωρούν ότι η επιδημία αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για όλες τις χώρες ώστε να δικαιολογεί μια κατάσταση διεθνούς ανησυχίας.

Ισορροπία τρόμου

Οι γνωρίζοντες ωστόσο, οι οποίοι διαβάζουν πίσω από τις γραμμές τέτοιων δηλώσεων, τονίζουν ότι κατά βάση η απόφαση αυτή έχει ως στόχο να προστατεύσει κατά το δυνατόν – έστω και προσωρινά – το εμπόριο αλλά και τις μετακινήσεις στην περιοχή. Και αυτό διότι όταν μια περιοχή ανακηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, τότε ισχύουν περιορισμοί και απαγορεύσεις τόσο στις εμπορικές συναλλαγές με τη συγκεκριμένη περιοχή, όσο και στις μετακινήσεις από και προς αυτή. Στον αντίποδα όμως υπάρχουν και τα καλά της PHEIC: η ανακήρυξη έκτακτης ανάγκης συγκεντρώνει επάνω της τα φώτα, το ενδιαφέρον άλλων χωρών, το οποίο μεταφράζεται σε αυτό που κυρίως απαιτείται: χρηματοδότηση για υποδομές, για ανθρώπινο δυναμικό, για πληροφόρηση του πληθυσμού, γενικώς για κάλυψη αναγκών. Και κάτι τέτοιο είναι απολύτως απαραίτητο αυτή τη στιγμή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου υπάρχει κενό στη χρηματοδότηση της τάξεως των 54 εκατομμυρίων δολαρίων.

Ενα κενό που απειλεί να τινάξει τις προσπάθειες για να «δαμαστεί» η επιδημία στον αέρα – προσπάθειες που συναντούν ήδη τρομερά εμπόδια καθώς η χώρα από όπου ξεκίνησε η νέα επιδημία αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση. Ταλαιπωρείται εδώ και πολλά χρόνια από έναν εμφύλιο πόλεμο, με αποτέλεσμα νοσοκομεία, κέντρα θεραπείας, επαγγελματίες υγείας να θυσιάζονται σε σκληρές, αιματηρές επιθέσεις. Ολη αυτή η έκρυθμη κατάσταση, σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού, έχει οδηγήσει τους ντόπιους σε θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με τις οποίες Εμπολα και επιδημία δεν υπάρχουν – ή ακόμη και αν υπάρχουν αποτελούν κατασκεύασμα της Δύσης για να πουλήσει φάρμακα και εμβόλια. Ισως έτσι εξηγείται σε μεγάλο βαθμό το γιατί η επιδημία μαίνεται, παρότι για πρώτη φορά υπάρχει ένα αρκετά δοκιμασμένο πειραματικό εμβόλιο ενάντια στον Εμπολα, το οποίο εμφανίζει πολύ καλή αποτελεσματικότητα. Τα όσα διαβάσατε σας δημιουργούν την ασφάλεια την οποία αισθάνεται ο ΠΟΥ ότι όλα βαίνουν καλώς; Ρητορικό το ερώτημα…

Ιοί χωρίς σύνορα

Για μια εξελισσόμενη επιδημία έκανε λόγο στο «Βήμα» ο καθηγητής Παθολογίας Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήρης Τσιόδρας. Οπως είπε, «οι διεθνείς οργανισμοί παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και με ανησυχία την εξελισσόμενη επιδημία Εμπολα στο Κονγκό. Η δέκατη πρόσφατη επιδημία της χώρας αυτής παραμένει μια σημαντική απειλή σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο γειτονικών χωρών, όπως η Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν. Να σημειωθεί ότι η τελευταία επιδημία ξεκίνησε εδώ και περίπου ένα έτος και εμφανίστηκε σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη της ένατης επιδημίας σε άλλο σημείο της ίδιας χώρας. Η επιδημία, παρά τις αρχικές ελπίδες ότι θα ελεγχθεί γρήγορα λόγω της προηγούμενης εμπειρίας σε αντίστοιχες καταστάσεις, συνεχίζει να εξελίσσεται. Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό είναι η κατάσταση στην περιοχή, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη εμφύλιος πόλεμος, η δυσπιστία των κατοίκων απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς, οι επιθέσεις που έγιναν στα κέντρα θεραπείας Εμπολα με τραυματισμούς, ακόμη και θανάτους επαγγελματιών υγείας, η κακή υγειονομική κατάσταση της περιοχής, η οποία πλήττεται και από άλλες επιδημίες όπως ιλαράς και ελονοσίας, η υπερπληρότητα των κέντρων θεραπείας της νόσου, η κακή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του πληθυσμού, η κακή πληροφόρηση, οι κακές συνθήκες υγιεινής».

Πώς θα μπορούσε να ανακοπεί η επεκτατική πορεία του ιού; Σύμφωνα με τον κ. Τσιόδρα, «συντελεστές για την επιτυχημένη διακοπή αυτής της τεράστιας επιδημίας αποτελούν η χρήση μαζικού εμβολιασμού για όσους ήλθαν σε επαφή με τα περιστατικά αλλά και για τις επαφές των επαφών, η λειτουργία περισσότερων κέντρων θεραπείας της νόσου, όπου χορηγούνται νέα πειραματικά φάρμακα για τον ιό τα οποία δείχνουν αποτελεσματικότητα, η ενημέρωση και εκπαίδευση του πληθυσμού ώστε να αποφεύγεται η επαφή με κρούσματα, η ετοιμότητα των γειτονικών χωρών, όπως η Ουγκάντα, να δεχθούν και να αντιμετωπίσουν κρούσματα, η τήρηση των μέτρων υγιεινής, ιδιαίτερα στις ταφές, και η επαρκής χρηματοδότηση».

Τελικώς ο Εμπολα αποτελεί ένα αμιγώς αφρικανικό πρόβλημα; ρωτήσαμε τον καθηγητή. Εκείνος απάντησε ότι «ο κίνδυνος για την Ευρώπη έχει εκτιμηθεί από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και τον ΠΟΥ ως χαμηλός. Ωστόσο, με βάση την προσωπική μου εμπειρία, πρέπει να αναφέρω ότι οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα και ότι κάθε χώρα οφείλει να έχει ετοιμότητα για τον περιορισμό τυχόν αρχικών κρουσμάτων που θα εισέλθουν σε αυτή». Τα λόγια του κ. Τσιόδρα αποτελούν τον ουσιαστικότερο επίλογο τόσο για τον Εμπολα όσο και για κάθε άλλον ιογενή εχθρό (διότι τέτοιοι θα υπάρχουν παντού και πάντα). Το θέμα είναι αν εμείς κάνουμε από την πλευρά μας τα πάντα για να αντιμετωπίσουμε τέτοιους εχθρούς. Είτε μέσα στο «σπίτι» μας είτε έξω από αυτό. Διότι δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι κάθε ζωή που χάνεται οπουδήποτε στον κόσμο λόγω μιας επιδημίας έχει την ίδια αξία με οποιαδήποτε άλλη ζωή σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου.

Τα άλλα «θύματα» της επιδημίας

Βρίσκονται στη δίνη του κυκλώνα – όχι μόνο εξαιτίας της επιδημίας του ιού Εμπολα, αλλά και λόγω του εμφυλίου που μαίνεται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό εδώ και περίπου δύο δεκαετίες με 100 ομάδες ανταρτών να δρουν στη χώρα – και τελικώς θυσιάζονται όχι στον «ιογενή» βωμό, αλλά σε εκείνον του πολέμου. Ο λόγος για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που δίνει τη δική του καθημερινή μάχη μέσα στα κέντρα θεραπείας του Εμπολα που έχουν δημιουργηθεί στο Κονγκό. Πριν από δύο περίπου μήνες ένας από τους αφανείς ήρωες του πολέμου με τον Εμπολα ήλθε στο προσκήνιο – δυστυχώς όχι χάρη στο σημαντικό έργο που προσέφερε, αλλά εξαιτίας της βίαιης διακοπής αυτού του έργου λόγω του θανάτου του. Ο δρ Ρίτσαρντ Βάλερι Μουζόκο Κίμπουνγκ, επιδημιολόγος από το Καμερούν, ο οποίος εργαζόταν για λογαριασμό του ΠΟΥ στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μπουτέμπο, έχασε τη ζωή του εν ώρα καθήκοντος, όταν οπλισμένοι αντάρτες εισέβαλαν στο νοσοκομείο και τον πυροβόλησαν στην κοιλιακή χώρα. Ο πατέρας τεσσάρων παιδιών είναι ένα μόνο από τα θύματα της βίας στο Κονγκό, όπου, σύμφωνα με τον δήμαρχο του Μπουτέμπο, είναι συχνές οι επιθέσεις σε γιατρούς και νοσηλευτές, κυρίως από αντάρτες οι οποίοι θεωρούν ότι οι ξένοι είναι αυτοί που έφεραν τον ιό στη χώρα. Σε δηλώσεις του μετά τον άγριο φόνο ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγιεσούς ανέφερε ότι «η επίθεση σε έναν από τους δικούς μας αποτελεί τραγική υπενθύμιση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας καθημερινά για να προστατεύσουν άλλους ανθρώπους. Είμαστε εξοργισμένοι με αυτή την επίθεση. Οι επαγγελματίες υγείας και οι δομές υγείας δεν πρέπει ποτέ να αποτελούν στόχους».

Μεγάλη επέλαση

Το ότι ο Εμπολα δεν έχει φθάσει (τουλάχιστον ακόμη) στη γειτονιά μας δεν σημαίνει βέβαια σε καμία περίπτωση ότι αποτελεί έναν ήσσονος σημασίας αντίπαλο για την ανθρωπότητα. Ηδη η καινούργια επιδημία έχει προκαλέσει πλήθος θανάτων. Ο μέχρι στιγμής επίσημος, με βάση τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ανθρώπινος απολογισμός εξαιτίας του ιού στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ως τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές τα στοιχεία κάλυπταν την περίοδο ως και τις 25 Ιουνίου) ήταν 2.183 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 1.531 θάνατοι. Σε ποσοστά αυτό σημαίνει ότι ο ιός σκοτώνει το 70% των ατόμων που μολύνει.

Ο Εμπολα δίνει δυναμικό «παρών» στο Κονγκό ήδη από τον Αύγουστο του 2018, ωστόσο πριν από μερικές ημέρες έγινε αυτό που όλοι απεύχονταν και το οποίο μαρτυρεί τη δυναμική του: επιβεβαιώθηκαν τα πρώτα κρούσματα Εμπολα σε μια δεύτερη χώρα εκτός από την «πηγή του ιο-κακού», συγκεκριμένα στη γειτονική Ουγκάντα. Ενα πεντάχρονο παιδί από το Κονγκό πέρασε τα σύνορα με την οικογένειά του στις 9 Ιουνίου και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο της Ουγκάντας. Πέθανε μέσα σε λίγες μόνο ώρες από τη μεταφορά του. Η πενηντάχρονη γιαγιά του διαγνώστηκε επίσης με τον ιό και απεβίωσε μία ημέρα αργότερα. Τώρα ο τρίχρονος αδελφός του άτυχου παιδιού λαμβάνει θεραπεία για τον ιό. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η Ουγκάντα ήταν προετοιμασμένη για τη στιγμή της «επίσκεψης» του Εμπολα. Οι αρχές έχουν ήδη εμβολιάσει (υπάρχει πειραματικό εμβόλιο πλέον για τον ιό, όπως θα διαβάσετε παρακάτω) σχεδόν 4.700 επαγγελματίες υγείας σε 165 υγειονομικές δομές, ενώ έχουν ετοιμαστεί και ειδικές μονάδες εντός νοσοκομείων για την απομόνωση και αντιμετώπιση των κρουσμάτων.

Διεθνής ανησυχία

Ωστόσο, ειδικοί αναφέρουν ότι η εμφάνιση του ιού σε μια δεύτερη χώρα αποτελεί μια άκρως ανησυχητική εξέλιξη σε μια επιδημία που ήδη μαίνεται ανεξέλεγκτη. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του δρος Τζέρεμι Φάραρ, διευθυντή του Wellcome Trust: «Η επιδημία βρίσκεται σε μια τρομακτική φάση της και δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης. Πρέπει να αναμένουμε περισσότερα κρούσματα τόσο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό όσο και σε γειτονικές χώρες».

Και ενώ οι ειδήμονες εκφράζουν φόβους για την πορεία του ιού, ο ΠΟΥ συγκάλεσε στις 14 Ιουνίου έκτακτη σύσκεψη ειδικής επιτροπής προκειμένου να συζητηθεί αν η επιδημία θα ανακηρυχθεί επισήμως ως «έκτακτη κατάσταση διεθνούς ανησυχίας για τη δημόσια υγεία» (Public Health Emergency of International Concern, PHEIC). Να σημειωθεί ότι ήταν η τρίτη φορά που έγινε σύγκληση της αρμόδιας επιτροπής για το συγκεκριμένο θέμα. Και ήταν επίσης η τρίτη φορά που αποφασίστηκε ότι ο Εμπολα δεν αποτελεί έκτακτη ανάγκη για τη δημόσια υγεία. Μια απόφαση που σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως και μάλιστα αρκετές φορές αρνητικά από ουκ ολίγους ειδήμονες, οι οποίοι ανέφεραν ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο ότι ο Εμπολα προελαύνει και θα συνεχίσει να προελαύνει. Τότε πολλοί ειδικοί διέβλεπαν ότι μπορεί να περάσει τα σύνορα άλλης χώρας – αυτό αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την ανακήρυξη μιας κατάστασης PHEIC. Και αν τότε απλώς το διέβλεπαν, τώρα η εμφάνιση του ιού έξω από τα σύνορα του Κονγκό αποτελεί πραγματικότητα. Αρα γιατί ο ΠΟΥ δεν φαίνεται να αναγνωρίζει επισήμως τον κίνδυνο;

Ο Πρέμπεν Εβιτσλαντ, επικεφαλής της επιτροπής των ειδικών του ΠΟΥ, προσπάθησε σε δηλώσεις του να εξηγήσει το σκεπτικό της απόφασης. Οπως είπε, ενώ η επιδημία του Εμπολα αποτελεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, δεν πληροί της προϋποθέσεις ώστε να ανακηρυχθεί παγκόσμια απειλή. Παρά το πέρασμα του ιού στην Ουγκάντα, οι επιστήμονες του Οργανισμού δεν θεωρούν ότι η επιδημία αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για όλες τις χώρες ώστε να δικαιολογεί μια κατάσταση διεθνούς ανησυχίας.

Ισορροπία τρόμου

Οι γνωρίζοντες ωστόσο, οι οποίοι διαβάζουν πίσω από τις γραμμές τέτοιων δηλώσεων, τονίζουν ότι κατά βάση η απόφαση αυτή έχει ως στόχο να προστατεύσει κατά το δυνατόν – έστω και προσωρινά – το εμπόριο αλλά και τις μετακινήσεις στην περιοχή. Και αυτό διότι όταν μια περιοχή ανακηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, τότε ισχύουν περιορισμοί και απαγορεύσεις τόσο στις εμπορικές συναλλαγές με τη συγκεκριμένη περιοχή, όσο και στις μετακινήσεις από και προς αυτή. Στον αντίποδα όμως υπάρχουν και τα καλά της PHEIC: η ανακήρυξη έκτακτης ανάγκης συγκεντρώνει επάνω της τα φώτα, το ενδιαφέρον άλλων χωρών, το οποίο μεταφράζεται σε αυτό που κυρίως απαιτείται: χρηματοδότηση για υποδομές, για ανθρώπινο δυναμικό, για πληροφόρηση του πληθυσμού, γενικώς για κάλυψη αναγκών. Και κάτι τέτοιο είναι απολύτως απαραίτητο αυτή τη στιγμή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου υπάρχει κενό στη χρηματοδότηση της τάξεως των 54 εκατομμυρίων δολαρίων.

Ενα κενό που απειλεί να τινάξει τις προσπάθειες για να «δαμαστεί» η επιδημία στον αέρα – προσπάθειες που συναντούν ήδη τρομερά εμπόδια καθώς η χώρα από όπου ξεκίνησε η νέα επιδημία αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση. Ταλαιπωρείται εδώ και πολλά χρόνια από έναν εμφύλιο πόλεμο, με αποτέλεσμα νοσοκομεία, κέντρα θεραπείας, επαγγελματίες υγείας να θυσιάζονται σε σκληρές, αιματηρές επιθέσεις. Ολη αυτή η έκρυθμη κατάσταση, σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού, έχει οδηγήσει τους ντόπιους σε θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με τις οποίες Εμπολα και επιδημία δεν υπάρχουν – ή ακόμη και αν υπάρχουν αποτελούν κατασκεύασμα της Δύσης για να πουλήσει φάρμακα και εμβόλια. Ισως έτσι εξηγείται σε μεγάλο βαθμό το γιατί η επιδημία μαίνεται, παρότι για πρώτη φορά υπάρχει ένα αρκετά δοκιμασμένο πειραματικό εμβόλιο ενάντια στον Εμπολα, το οποίο εμφανίζει πολύ καλή αποτελεσματικότητα. Τα όσα διαβάσατε σας δημιουργούν την ασφάλεια την οποία αισθάνεται ο ΠΟΥ ότι όλα βαίνουν καλώς; Ρητορικό το ερώτημα…

Ιοί χωρίς σύνορα

Για μια εξελισσόμενη επιδημία έκανε λόγο στο «Βήμα» ο καθηγητής Παθολογίας Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήρης Τσιόδρας. Οπως είπε, «οι διεθνείς οργανισμοί παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και με ανησυχία την εξελισσόμενη επιδημία Εμπολα στο Κονγκό. Η δέκατη πρόσφατη επιδημία της χώρας αυτής παραμένει μια σημαντική απειλή σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο γειτονικών χωρών, όπως η Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν. Να σημειωθεί ότι η τελευταία επιδημία ξεκίνησε εδώ και περίπου ένα έτος και εμφανίστηκε σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη της ένατης επιδημίας σε άλλο σημείο της ίδιας χώρας. Η επιδημία, παρά τις αρχικές ελπίδες ότι θα ελεγχθεί γρήγορα λόγω της προηγούμενης εμπειρίας σε αντίστοιχες καταστάσεις, συνεχίζει να εξελίσσεται. Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό είναι η κατάσταση στην περιοχή, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη εμφύλιος πόλεμος, η δυσπιστία των κατοίκων απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς, οι επιθέσεις που έγιναν στα κέντρα θεραπείας Εμπολα με τραυματισμούς, ακόμη και θανάτους επαγγελματιών υγείας, η κακή υγειονομική κατάσταση της περιοχής, η οποία πλήττεται και από άλλες επιδημίες όπως ιλαράς και ελονοσίας, η υπερπληρότητα των κέντρων θεραπείας της νόσου, η κακή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του πληθυσμού, η κακή πληροφόρηση, οι κακές συνθήκες υγιεινής».

Πώς θα μπορούσε να ανακοπεί η επεκτατική πορεία του ιού; Σύμφωνα με τον κ. Τσιόδρα, «συντελεστές για την επιτυχημένη διακοπή αυτής της τεράστιας επιδημίας αποτελούν η χρήση μαζικού εμβολιασμού για όσους ήλθαν σε επαφή με τα περιστατικά αλλά και για τις επαφές των επαφών, η λειτουργία περισσότερων κέντρων θεραπείας της νόσου, όπου χορηγούνται νέα πειραματικά φάρμακα για τον ιό τα οποία δείχνουν αποτελεσματικότητα, η ενημέρωση και εκπαίδευση του πληθυσμού ώστε να αποφεύγεται η επαφή με κρούσματα, η ετοιμότητα των γειτονικών χωρών, όπως η Ουγκάντα, να δεχθούν και να αντιμετωπίσουν κρούσματα, η τήρηση των μέτρων υγιεινής, ιδιαίτερα στις ταφές, και η επαρκής χρηματοδότηση».

Τελικώς ο Εμπολα αποτελεί ένα αμιγώς αφρικανικό πρόβλημα; ρωτήσαμε τον καθηγητή. Εκείνος απάντησε ότι «ο κίνδυνος για την Ευρώπη έχει εκτιμηθεί από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και τον ΠΟΥ ως χαμηλός. Ωστόσο, με βάση την προσωπική μου εμπειρία, πρέπει να αναφέρω ότι οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα και ότι κάθε χώρα οφείλει να έχει ετοιμότητα για τον περιορισμό τυχόν αρχικών κρουσμάτων που θα εισέλθουν σε αυτή». Τα λόγια του κ. Τσιόδρα αποτελούν τον ουσιαστικότερο επίλογο τόσο για τον Εμπολα όσο και για κάθε άλλον ιογενή εχθρό (διότι τέτοιοι θα υπάρχουν παντού και πάντα). Το θέμα είναι αν εμείς κάνουμε από την πλευρά μας τα πάντα για να αντιμετωπίσουμε τέτοιους εχθρούς. Είτε μέσα στο «σπίτι» μας είτε έξω από αυτό. Διότι δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι κάθε ζωή που χάνεται οπουδήποτε στον κόσμο λόγω μιας επιδημίας έχει την ίδια αξία με οποιαδήποτε άλλη ζωή σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου.

Τα άλλα «θύματα» της επιδημίας

Βρίσκονται στη δίνη του κυκλώνα – όχι μόνο εξαιτίας της επιδημίας του ιού Εμπολα, αλλά και λόγω του εμφυλίου που μαίνεται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό εδώ και περίπου δύο δεκαετίες με 100 ομάδες ανταρτών να δρουν στη χώρα – και τελικώς θυσιάζονται όχι στον «ιογενή» βωμό, αλλά σε εκείνον του πολέμου. Ο λόγος για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που δίνει τη δική του καθημερινή μάχη μέσα στα κέντρα θεραπείας του Εμπολα που έχουν δημιουργηθεί στο Κονγκό. Πριν από δύο περίπου μήνες ένας από τους αφανείς ήρωες του πολέμου με τον Εμπολα ήλθε στο προσκήνιο – δυστυχώς όχι χάρη στο σημαντικό έργο που προσέφερε, αλλά εξαιτίας της βίαιης διακοπής αυτού του έργου λόγω του θανάτου του. Ο δρ Ρίτσαρντ Βάλερι Μουζόκο Κίμπουνγκ, επιδημιολόγος από το Καμερούν, ο οποίος εργαζόταν για λογαριασμό του ΠΟΥ στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μπουτέμπο, έχασε τη ζωή του εν ώρα καθήκοντος, όταν οπλισμένοι αντάρτες εισέβαλαν στο νοσοκομείο και τον πυροβόλησαν στην κοιλιακή χώρα. Ο πατέρας τεσσάρων παιδιών είναι ένα μόνο από τα θύματα της βίας στο Κονγκό, όπου, σύμφωνα με τον δήμαρχο του Μπουτέμπο, είναι συχνές οι επιθέσεις σε γιατρούς και νοσηλευτές, κυρίως από αντάρτες οι οποίοι θεωρούν ότι οι ξένοι είναι αυτοί που έφεραν τον ιό στη χώρα. Σε δηλώσεις του μετά τον άγριο φόνο ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγιεσούς ανέφερε ότι «η επίθεση σε έναν από τους δικούς μας αποτελεί τραγική υπενθύμιση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας καθημερινά για να προστατεύσουν άλλους ανθρώπους. Είμαστε εξοργισμένοι με αυτή την επίθεση. Οι επαγγελματίες υγείας και οι δομές υγείας δεν πρέπει ποτέ να αποτελούν στόχους».

5 ερωτήσεις – απαντήσεις για τον φονικό ιό

1 Τι είναι η νόσος από τον ιό Εμπολα;

Η νόσος από τον ιό Εμπολα (γνωστή παλαιότερα ως αιμορραγικός πυρετός Εμπολα) είναι μια σοβαρή και συχνά θανατηφόρα νόσος που προκαλείται από τον ιό Εμπολα, ο οποίος αποτελεί μέλος της οικογένειας των νηματοϊών (ή φιλοϊών). Ο ιός Εμπολα ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1976, όταν ξέσπασαν ταυτοχρόνως δύο επιδημίες του, μία σε ένα χωριό κοντά στον ποταμό Εμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (εξ ου και το όνομα του ιού) και μια δεύτερη σε μια απομακρυσμένη περιοχή του Σουδάν. Σύμφωνα με στοιχεία, φρουτοφάγες νυχτερίδες αποτελούν τα «οχήματα μεταφοράς» του ιού.

2 Ποια είναι τα συμπτώματα της λοίμωξης με τον ιό Εμπολα;

Παρότι τα συμπτώματα είναι ποικίλα, η λοίμωξη με τον ιό εκδηλώνεται συνήθως αρχικά με πυρετό, έντονη αδυναμία, μυϊκούς πόνους, πονοκέφαλο και πονόλαιμο. Στη συνέχεια εμφανίζονται συμπτώματα όπως εμετοί και διάρροιες, εξάνθημα, νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια και σε κάποιες περιπτώσεις εσωτερική αλλά και εξωτερική αιμορραγία.

3 Πόσο καιρό μετά τη μόλυνση με τον ιό εμφανίζονται συμπτώματα;

Η περίοδος επώασης του ιού κυμαίνεται από 2 έως 21 ημέρες. Τα άτομα που έχουν μολυνθεί με τον ιό δεν μπορούν να τον μεταδώσουν έως ότου εκδηλώσουν τα ίδια συμπτώματα.

4 Πώς γίνεται η μετάδοση του ιού στον άνθρωπο;

Η μετάδοση γίνεται είτε μέσω επαφής με μολυσμένα ζώα (κυρίως κατά το μαγείρεμά τους ή την κατανάλωσή τους) ή μέσω επαφής με σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων. Τα περισσότερα κρούσματα αφορούν μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, η οποία λαμβάνει χώρα όταν αίμα ή άλλα σωματικά υγρά και εκκρίματα (π.χ. κόπρανα, ούρα, σάλιο, σπέρμα) κάποιου ασθενούς εισέρχονται στον οργανισμό ενός υγιούς ατόμου μέσω πληγών στο δέρμα ή βλεννωδών μεμβρανών. Μάλιστα μετάδοση μπορεί να γίνει ακόμη και αν το υγιές άτομο έλθει σε επαφή με αντικείμενα που φέρουν σωματικά υγρά μολυσμένου ατόμου (όπως ρούχα, γάντια, σεντόνια). Με δεδομένο ότι τα επίπεδα του ιού παραμένουν υψηλά ακόμη και μετά τον θάνατο ενός ασθενούς, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι είναι άκρως σημαντικό η ταφή των θυμάτων του Εμπολα να γίνεται μόνο από άτομα που φορούν ειδικό προστατευτικό εξοπλισμό.

5 Υπάρχει προληπτικό εμβόλιο ή θεραπεία για τον Εμπολα;

Από τον Νοέμβριο του 2018 χρησιμοποιούνται τέσσερα διαφορετικά πειραματικά φάρμακα για τον Εμπολα σε διάφορους συνδυασμούς, στο πλαίσιο κλινικής δοκιμής που διεξάγεται υπό την εποπτεία του ΠΟΥ σε 14 κέντρα θεραπείας. Πρόκειται για ένα κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων (ΖΜapp), άλλα δύο φάρμακα που βασίζονται σε αντισώματα (REGN-EB3 και Mab114 – το δεύτερο είναι ένα αντίσωμα που απομονώθηκε από άτομο που είχε μολυνθεί με Εμπολα το 1995 στο Κονγκό και ανάρρωσε με φυσικό τρόπο), καθώς και ένα αντι-ιικό φάρμακο (Remdesivir) το οποίο παρεμβαίνει στη διαδικασία πολλαπλασιασμού του ιού. Τα φάρμακα αυτά έχουν ήδη χορηγηθεί σε εκατοντάδες άτομα στο πλαίσιο της δοκιμής και είναι άκρως υποσχόμενα.

Σε ό,τι αφορά το προληπτικό εμβόλιο για τον Εμπολα, έχουν ήδη χορηγηθεί περί τις 137.000 δόσεις ενός πειραματικού εμβολίου (rVSV–ZEBOV–GP Εbola vaccine) το οποίο είχε πρωτοχρησιμοποιηθεί το 2016 στην επιδημία της Δυτικής Αφρικής στη Γουινέα. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα από τη χορήγηση του εμβολίου, η αποτελεσματικότητά του είναι της τάξεως του 88%-97%. Το τελευταίο διάστημα συζητείται η χρήση και νέων πειραματικών εμβολίων.

Παρότι τα συμπτώματα είναι ποικίλα, η λοίμωξη με τον ιό εκδηλώνεται συνήθως αρχικά με πυρετό, έντονη αδυναμία, μυϊκούς πόνους, πονοκέφαλο και πονόλαιμο. Στη συνέχεια εμφανίζονται συμπτώματα όπως εμετοί και διάρροιες, εξάνθημα, νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια και σε κάποιες περιπτώσεις εσωτερική αλλά και εξωτερική αιμορραγία.

3 Πόσο καιρό μετά τη μόλυνση με τον ιό εμφανίζονται συμπτώματα;

Η περίοδος επώασης του ιού κυμαίνεται από 2 έως 21 ημέρες. Τα άτομα που έχουν μολυνθεί με τον ιό δεν μπορούν να τον μεταδώσουν έως ότου εκδηλώσουν τα ίδια συμπτώματα.

4 Πώς γίνεται η μετάδοση του ιούστον άνθρωπο;

Η μετάδοση γίνεται είτε μέσω επαφής με μολυσμένα ζώα (κυρίως κατά το μαγείρεμά τους ή την κατανάλωσή τους) ή μέσω επαφής με σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων. Τα περισσότερα κρούσματα αφορούν μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, η οποία λαμβάνει χώρα όταν αίμα ή άλλα σωματικά υγρά και εκκρίματα (π.χ. κόπρανα, ούρα, σάλιο, σπέρμα) κάποιου ασθενούς εισέρχονται στον οργανισμό ενός υγιούς ατόμου μέσω πληγών στο δέρμα ή βλεννωδών μεμβρανών. Μάλιστα μετάδοση μπορεί να γίνει ακόμη και αν το υγιές άτομο έλθει σε επαφή με αντικείμενα που φέρουν σωματικά υγρά μολυσμένου ατόμου (όπως ρούχα, γάντια, σεντόνια). Με δεδομένο ότι τα επίπεδα του ιού παραμένουν υψηλά ακόμη και μετά τον θάνατο ενός ασθενούς, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι είναι άκρως σημαντικό η ταφή των θυμάτων του Εμπολα να γίνεται μόνο από άτομα που φορούν ειδικό προστατευτικό εξοπλισμό.

5 Υπάρχει προληπτικό εμβόλιο ή θεραπεία για τον Εμπολα;

Από τον Νοέμβριο του 2018 χρησιμοποιούνται τέσσερα διαφορετικά πειραματικά φάρμακα για τον Εμπολα σε διάφορους συνδυασμούς, στο πλαίσιο κλινικής δοκιμής που διεξάγεται υπό την εποπτεία του ΠΟΥ σε 14 κέντρα θεραπείας. Πρόκειται για ένα κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων (ΖΜapp), άλλα δύο φάρμακα που βασίζονται σε αντισώματα (REGN-EB3 και Mab114 – το δεύτερο είναι ένα αντίσωμα που απομονώθηκε από άτομο που είχε μολυνθεί με Εμπολα το 1995 στο Κονγκό και ανάρρωσε με φυσικό τρόπο), καθώς και ένα αντι-ιικό φάρμακο (Remdesivir) το οποίο παρεμβαίνει στη διαδικασία πολλαπλασιασμού του ιού. Τα φάρμακα αυτά έχουν ήδη χορηγηθεί σε εκατοντάδες άτομα στο πλαίσιο της δοκιμής και είναι άκρως υποσχόμενα.

Σε ό,τι αφορά το προληπτικό εμβόλιο για τον Εμπολα, έχουν ήδη χορηγηθεί περί τις 137.000 δόσεις ενός πειραματικού εμβολίου (rVSV–ZEBOV–GP Εbola vaccine) το οποίο είχε πρωτοχρησιμοποιηθεί το 2016 στην επιδημία της Δυτικής Αφρικής στη Γουινέα. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα από τη χορήγηση του εμβολίου, η αποτελεσματικότητά του είναι της τάξεως του 88%-97%. Το τελευταίο διάστημα συζητείται η χρήση και νέων πειραματικών εμβολίων.

πηγή:TO BHMA