Η ανεκπλήρωτη υπόσχεση των Επαναστάσεων του 1989
Της Judy Dempsey
Carnegie Europe
Η επανένωση της Ευρώπης μετά το 1989 ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της μεταπολεμικής εποχής. Οι χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης ήταν τελικά ελεύθερες να ενταχθούν στους ευρώ-ατλαντικούς οργανισμούς του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Όταν η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1999, και αργότερα εντάχθηκαν στην ΕΕ, το 2004, μαζί με την Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία, υπήρξε θριαμβευτική διάθεση σε όλη την περιοχή. Αυτές ήταν καλές ημέρες.
Η ευφορία έκτοτε έχει υποχωρήσει, Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 επηρέασε σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη και τον ρυθμό ολοκλήρωσης. Αλλά τώρα οι χώρες της ΕΕ από το πρώην Ανατολικό Μπλοκ, φαίνεται να έχουν ανακάμψει. Η ανάπτυξη εντείνεται. Το επίπεδο διαβίωσης σε πολλά από τα νέα κράτη-μέλη έφθασε στο 70% του μέσου όρου της ΕΕ μέχρι το 2016, από το 40% το 2000. Ομολογουμένως, τα κέρδη είναι αργά κα εύθραυστα, ιδιαίτερα στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εκτός της ΕΕ.
Εκεί που η Ευρώπη έχει υστερήσει τόσο πολύ, είναι στις προσπάθειές της να μεταμορφώσουν μία μεγαλύτερη και πιο ευημερούσα ΕΕ σε έναν αξιόπιστο παράγοντα, στην άμυνα, στην εξωτερική και αμυντική πολιτική. Είναι εντυπωσιακό ότι αυτό είναι απίθανο να συμβεί στο προσεχές μέλλον παρά την συμπεριφορά του προέδρου Trump απέναντι στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ καθώς και την αδιαμφισβήτητη στήριξή του για το Brexit και τους λαϊκιστές ηγέτες σε Ουγγαρία και Πολωνία.
Ένας μεγάλος λόγος για την αποτυχία της Ευρώπης να εφαρμόσει μια ενωμένη εξωτερική και αμυντική πολιτική, είναι διότι οι κυβερνήσεις διαφωνούν για τις απειλές που αντιμετωπίζει η ένωση. Οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία και η Σουηδία βλέπουν την Ρωσία ως μια μεγάλη απειλή. Για τους Νότιους -Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Μάλτα- η κύρια ανησυχία τους είναι το μεταναστευτικό και η ατελείωτη αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Για τη Γαλλία, το βασικό ζήτημα είναι η τρομοκρατία και η κατάσταση στο Σαχέλ, ανησυχίες τις οποίες συμμερίζεται τώρα και η Γερμανία.
Αυτές οι διαφορετικές αντιλήψεις έχουν καταστήσει εξαιρετικά δύσκολο για την ΕΕ να συμφωνήσει σε μια μεταναστευτική πολιτική ή σε μια στρατηγική για την σταθεροποίηση της Λιβύης, όπου η Ιταλία και η Γαλλία είναι “στα μαχαίρια” για το ποια πολιτική οργάνωση θα στηρίξουν. Δεδομένων αυτών των διαφορών, είναι αξιοσημείωτο πώς η ΕΕ έχει ενωθεί για τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.
Το άλλο θέμα της Ευρώπης μετά από το 1989 είναι η απροθυμία να συνδέσει τη soft power με την hard power. Τα Δυτικά Βαλκάνια είναι ένα παράδειγμα. Οι πολιτικές αποστολές της ΕΕ στη Βοσνία και στο Κοσσυφοπέδιο έχουν αποτύχει να δημιουργήσουν ισχυρά θεσμικά όργανα, να δώσουν τέλος στη διαφθορά ή ακόμη να εκπαιδεύσουν τις αστυνομικές δυνάμεις. Το γεγονός πως το ΝΑΤΟ είναι στο Κοσσυφοπέδιο από το 1999 υπογραμμίζει την ανικανότητα της ΕΕ να ασκήσει hard power για να υποστηρίξει τα μέσα της -soft power- για εξέλιξη και οικονομική βοήθεια.
Η απροθυμία ακόμη και να συζητήσει την άσκηση hard power, σημαίνει ότι οι συζητήσεις της ΕΕ για την δημιουργία μιας σοβαρής αμυντικής πολιτικής, φαίνονται αδύναμες. Το 1999, οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν τον Πρωταρχικό Στόχο του Ελσίνκι, με σκοπό την ανάπτυξη 60.000 στρατιωτών μέσα σε 60 ημέρες, ως απάντηση σε μια κρίση, μέσω του διαχωρισμού των δυνάμεων κατά δύναμη, παροχή στρατιωτικών συμβουλών σε τρίτους, επιχειρήσεις αποτροπής σύγκρουσης και εκκένωσης. Αυτή η πρωτοβουλία δεν ξεκίνησε ποτέ.
Τα σχέδια της Βρετανίας και της Γαλλίας το 2003 (με την γερμανική υποστήριξη) για την καθιέρωση μιας δύναμης άμεσης στρατιωτικής αντίδρασης, επίσης δεν προχώρησαν. Αν και κάποια κράτη-μέλη ενισχύουν τη συνεργασία τους στον τομέα της άμυνας και της εκπαίδευσης, δεν υπάρχει κοινή στρατηγική κουλτούρα και στόχους να τους συνδέσουμε μαζί,
Η ασθενής εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ πλήττεται επίσης από τον αυξανόμενο ρόλο των κρατών-μελών σε βάρος της Κομισιόν, του εκτελεστικού οργάνου της ΕΕ.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000, η Κομισιόν είχε την εξουσία. Πραγματικά, οι κάτοικοι της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης πίστευαν σε μια ισχυρότερη Κομισιόν και σε μια πιο ολοκληρωμένη Ευρώπη, η οποία θα υπερασπιζόταν τα συμφέροντά τους και θα τους προστάτευε έναντι της Γερμανίας και της Γαλλίας και των άλλων μεγάλων κρατών-μελών.
Όχι πια. Με λίγες εξαιρέσεις, τα κράτη-μέλη, συχνά με επικεφαλής λαϊκιστές ηγέτες, τάσσονται εναντίον της περισσότερης πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης.
Πάρτε για παράδειγμα τον αυξανόμενο οικονομικό ρόλο της Κίνας στην Κεντρική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Η Κομισιόν ήταν ανίκανη να συγκρατήσει την ομάδα των 16+1, η οποία προωθούσε στενούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ ενός αριθμού κρατών στην περιοχή (συμπεριλαμβανομένων και 11 από την ΕΕ). Αυτό έχει δώσει στην Κίνα μια στρατηγική παρουσία σε αυτά τα μέρη της Ευρώπης, χάρη στις μεγάλες τσέπες του Πεκίνου, την έλλειψη προϋποθέσεων και στην ταχύτητα με την οποία εκσυγχρονίζει τα δίκτυα μεταφοράς.
Τέλος, μια ισχυρή εξωτερική και αμυντική πολιτική χρειάζεται τα μέλη να εμπιστεύονται το ένα το άλλο. Η Βρετανία αντιτάχθηκε σταθερά στην δημιουργία μιας έδρας στρατιωτικού σχεδιασμού στην ΕΕ, πιστεύοντας ότι θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ. Με την Βρετανία να είναι έτοιμη να αποχωρήσει από την ΕΕ, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την Ευρώπη να διαμορφώσει τις δικές της αμυντικές πολιτικές.
Ωστόσο οι Ευρωπαίοι είναι διχασμένοι για αυτό το ζήτημα. Οι χώρες της Βαλτικής και η Πολωνία δεν εμπιστεύονται την ΕΕ να διαχειριστεί την άμυνα ή να παράσχει εγγύηση ασφάλειας. Είναι επίσης καχύποπτοι ότι η Γαλλία θα καθορίσει την ατζέντα για το αμυντικό και στρατηγικό δόγμα της Ευρώπης με τρόπους που θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ -όπως αρκετές χώρες αντιτίθενται στην προσπάθεια της Γαλλίας για περισσότερη οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση.
Το αποτέλεσμα είναι ότι χωρίς σοβαρή εξωτερική και αμυντική πολιτική που να υποστηρίζει το μέγεθός της και το οικονομικό της βάρος, η Ευρώπη θα παραμείνει ένας πολιτικός πυγμαίος. Η ενοποίηση που ξεκίνησε πριν από 30 χρόνια, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στην Washington Post
