Θουκυδίδης, Αριστοτέλης, Νέα Τάξη Πραγμάτων και 21ος αιώνας – Εθνική εσωστροφή και οικουμενικότητα

Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας
Για το Geopolitics & Daily News

Σε αντίθεση με όσα θα ήθελαν αρκετοί να πιστεύουν, η πραγματικότητα και τα δεδομένα δείχνουν πώς σε όλο το δυτικό κόσμο υπάρχει μια σοβαρή τάση εθνικής εσωστροφής απέναντι στην προσπάθεια δεκαετιών υπέρ της παγκοσμιοποίησης και μιας Νέας Τάξης Πραγμάτων.

Να διευκρινίσω εδώ πώς μιλώ για μια Νέα Τάξη Πραγμάτων, όπως αυτή ορίζεται σε βιβλία στρατηγικής  από τις αρχές του Wilson τις οποίες χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες ως οδηγό πολιτικής και δημοκρατίας (ειδικά από την περίοδο της πρώτης προεδρία του F. Roosevelt).

Η συμμόρφωση, δηλαδή, όλων των εθνών κρατών κάτω από ένα διεθνές θεσμό που θα επιλύει όλα τα προβλήματα κάθε έθνους κράτους με ήπια μέσα χωρίς συγκρούσεις. Αν η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη θα γινόταν με επίσημη συγκατάθεση των ισχυρότερων για την προσαρμογή και συμμόρφωση των υπολοίπων (με πρώτο δείγμα την πρόταση προς Στάλιν για τον θεσμό των 4 αστυνόμων).

Σε όλα αυτά προστέθηκε η έννοια της Ενωμένης Ευρώπης κάτω από μια κοινή ανθρωπιστική αντιμετώπιση και από ένα ενιαίο, όπως ειπώθηκε, σύστημα αξιών.

Μόνο που όλα αυτά δείχνουν να αποτυγχάνουν για ένα πολύ απλό λόγο που πρώτοι οι Richelieu και Bismarck είχαν αναφέρει.Ένα σύνολο αιτιών που χρησιμοποίησε και ο Kissinger και έδωσε αυτοκρατορική ισχύ στις ΗΠΑ, μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες από την έναρξη της θητείας του στην πολιτική ζωή της χώρας. 

Είναι ο νόμος της ισχύος βασισμένος στη σκέψη του Θουκυδίδη. Όσο και αν φαίνεται περίεργο για αρκετούς, ο πλανήτης μας σήμερα κινείται πάνω σ’ αυτό το δόγμα που αναφέρει πολύ απλά (σε ελεύθερη μετάφραση) πώς …

«Ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμη του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του»

Βάσει αυτού, αλλά και του γνωμικού του Churchill, πως τα κράτη έχουν μόνο συμφέροντα, είναι ιδιαίτερα εύκολο να δει κάποιος πώς είναι μάλλον αδύνατον να μιλάμε για μια οικουμενική διακυβέρνηση εις βάρος του διαφοροποιού εθνικού στοιχείου του εκάστοτε έθνους-κράτους. Ειδικά όταν αυτό, σαν ανθρώπινο διαφορετικό στοιχείο υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια, ενώ μετράει περίπου 4 αιώνες και από την εποχή που επισημοποιήθηκε με την μορφή κρατών από τις συνθήκες των Βεστφαλιών.

Παράλληλα, υπάρχει και μια υποβόσκουσα διαμάχη που βασίζεται πάνω σε πολιτισμικά στοιχεία τα οποία έχουν ως ρίζα τους τον διαφορετικό ιδεολογικό πυρήνα που ανέκαθεν καθόριζε και καθορίζει την ιστορία του πλανήτη.

Το θρησκευτικό στοιχείο από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν εκείνο που έκρινε  την πορεία συγκρούσεων λαών και πολιτισμών στον πλανήτη μας, ειδικά από την παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έπειτα. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι (ή καλύτερα η γεωθρησκεία ως όπλο της γεωπολιτικής και ασφάλειας) αποτελούσαν πάντα το σημείο αναφοράς. Ειδικά στην αποκαλούμενη γηραιά ήπειρο της Ευρώπη και γενικότερα στην ευρύτερη περιοχή ΕΜΕΑ και Βαλκανίων.

Η διαμάχη του σήμερα βασίζεται σε μια διασπορά του ισλαμικού στοιχείου που θυμίζει μια νέα επικράτηση του από την εποχή του Μεσαίωνα. Αυτή τη φορά βέβαια με ήπιο τρόπο, αλλά με τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα και τριβές. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επισημαίνουν πώς ακριβώς αυτές οι διαφορές είναι και κίνητρα/αιτίες για να δημιουργηθεί μια συνολική κίνηση εναντίον των χωρών του Ισλάμ που δείχνουν (σε αντίθεση με τότε) να μην διαθέτουν ισοδύναμη ισχύ, αλλά να έχουν παράδοξες τακτικές με χρήση των αδυναμιών της δύσης και του πολιτισμού της ως στόχευση από τον δικό τους πολιτισμό που βασίζεται στο Ισλάμ. Μια θρησκεία που ασκεί τόσο θεϊκή όσο και κοσμική εξουσία.

Είναι αναπόφευκτο μια τέτοια κίνηση εκ μέρους του ανατολικού κόσμου να προκαλέσει όπως αναγράφει και ο Samuel Huntington στο έργο του περί σύγκρουσης των Πολιτισμών, την οριστική αντιπαράθεση/σύρραξη μεταξύ των δύο στοιχείων πολιτισμού, καθώς η αδράνεια του πιο αδύναμου θα επιφέρει την εφαρμογή του ρητού του Θουκυδίδη, όπως περιέγραψα παραπάνω.

Την ίδια ώρα, ως απάντηση στο Ισλάμ, που μοιάζει να απειλεί τον δυτικό τρόπο ζωής μέσα από τις φανατικές θρησκευτικές επιταγές της Σαρία, οι πολίτες των χωρών της Δύσης, επειδή ακριβώς δεν βλέπουν τις αντιδράσεις και τις πολιτικές από τις ηγετικές δυνάμεις των κρατών τους, στρέφονται μαζικά και με πολύ γρήγορο ρυθμό σε εθνικά στοιχεία των εθνών τους, σηκώνοντας σε όλη την Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ, εθνικά λάβαρα.

Δεν θα αναφέρω καν την Ρωσία, καθώς η χώρα από το 1999 και μετά, έχει ήδη στραφεί στον πυλώνα της παράδοσης, της θρησκείας και της εθνικής υπέρβασης. Η ηγεσία του Βλάντιμιρ Πούτιν μετά την  περεστρόικα του Γιέλτσιν φρόντισε να δημιουργήσει ένα σημείο αναφοράς για αυτή την χώρα, που αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα συνοχής και χρειάζεται ένα σύνολο αξιών τα οποία δεν θα αμφισβητούνται.

Το ερώτημα λοιπόν εδώ είναι το εξής: μπορεί αυτή η εθνική εσωστροφή που παρατηρούμε να δημιουργήσει στρόβιλους και δίνες που θα τραβήξουν και πάλι την Δύση μέσα σε μια εικόνα προπολεμική η οποία θα σημάνει ακόμα και ένα μεγαλύτερο παγκόσμιο πόλεμο με θρησκευτικό χαρακτήρα; Είναι δηλαδή ένα δηλητήριο ή μια εθνική ανάταση και ανανέωση;

Η απάντηση δεν είναι τόσο εύκολη, ειδικά αν κάποιος διαβάσει ιστορία και διαπιστώσει πώς η απομόνωση σε εθνικό επίπεδο με δογματικό φανατισμό δεν έχει φέρει πάντα τα καλύτερα αποτελέσματα οδηγώντας και σε παγκόσμιους πολέμους.

Από την άλλη, ούτε και η προσπάθεια της “βαβελ-οποίησης” (sic ) του πλανήτη κάτω από μια παγκόσμια ηγεσία με θεσμούς και συλλεκτικές εξουσίες μπόρεσε να σταθεί. Λογικό και αυτό, αφού μιλάμε για έθνη με χιλιάδες χρόνια ιστορίας και διαφορές πάσης φύσεως.

Ταυτόχρονα, υπάρχει πάντα και το θέλγητρο της απόλυτης δύναμης έναντι των άλλων και το ερώτημα του ποιος θα κινεί τελικά τα νήματα. Ας μην ξεχνάμε πώς κανένα έθνος δεν έπεισε για τις αγαθές προθέσεις του να οδηγήσει τον κόσμο με ειρήνη και τάξη. Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Τούρκοι, Άραβες, Βρετανοί, Γερμανοί, Σοβιετικοί, Αμερικανοί, όλοι μιλούσαν με λόγια θερμά για παγκόσμια ειρήνη αλλά προφανώς με εφαρμογή του δόγματος Θουκυδίδη. Ειρήνη της βίας έναντι όσων δεν θα αποδεχόντουσαν την ηγεσία των ισχυρών.

Διαβάζοντας ακόμα και σήμερα αρκετούς διπλωμάτες και πολιτικούς, διαπιστώνεις αυτή την αγκύλωση της μονοδιάστατης αντιμετώπισης των πολιτικών καταστάσεων στον πλανήτη.

Μια Ν.Τ.Π ή μια καθαρά εθνική και απομονωμένη στάση έναντι όλων;

Στον πλανήτη του 21ου αιώνα δεν μπορεί να γίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Οι οικουμενικές αρχές δεν μπορούν να εκφραστούν με το απόλυτο της οικονομίας ή τις εσωτερικές απόψεις ενός ισχυρού έθνους επί των άλλων. Ούτε φυσικά θα ήταν φρόνιμο να κυριαρχήσει και πάλι το απόλυτο real politik σαν πολιτική μέθοδος, διότι μαθηματικά θα οδηγήσει στο άλλο σκεπτικό του Θουκυδίδη και αφορά την παγίδα ισχύος και πώς αυτή οδηγεί σε απόλυτη σύγκρουση.

Ο πλανήτης μας αυτή την στιγμή βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση η οποία φαίνεται να δημιουργείται από ανισότητες αλλά και ψευδαισθήσεις για ισότητες και ομοιότητες, που  δεν υπήρξαν, ούτε θα υπάρξουν ποτέ. Δεν μπορεί να υπάρξει ομαλότητα χωρίς να αναγνωριστεί η διαφορετικότητα αλλά και η θέση ισχύος και ικανότητας του κάθε κράτους. Παράλληλα, δεν μπορεί να υπάρξει και συνέχεια ύπαρξης στα κράτη, αν δεν υπάρξει αμοιβαίος σεβασμός σε ένα σύστημα το οποίο θα μπορεί να δίνει λύσεις που να είναι διαμορφωμένες προς τα συμφέροντα εκείνων που αφορούν άμεσα και όχι εκείνων που θα τις επιβάλλουν.

Εδώ ακριβώς ξεκινάει το πρόβλημα, καθώς κανένα κράτος και καμία δύναμη δεν θα συμμετέχει στη λύση προβλήματος μεταξύ τρίτων χωρίς άμεσο κέρδος/συμφέρον. Το βιώνουμε ήδη στις περιπτώσεις της Συρίας, του Ιράκ, της Λιβύης και φυσικά στο Αιγαίο.

Με βάση τα προηγούμενα, εκτιμώ πώς είναι θέμα χρόνου να υπάρξει σύγκρουση και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο, αν δεν διαπιστωθεί πώς η αναγνώριση της διαφορετικότητας είναι η αρχή της συνεργασίας και της ικανοποίησης συνθηκών ομαλότητας. Ταυτόχρονα, αν αυτό το ιδεατό σενάριο γίνει πραγματικότητα, τότε και μόνο τότε θα πρέπει θεσμοί και συλλογικά όργανα να λειτουργήσουν προστατευτικά έναντι κάθε κακόβουλου και επίδοξου τυράννου που θα θελήσει να επαναφέρει την “Αρχή του Ενός” στην εξουσία.

Συνοπτικά και χωρίς επίλογο μιας και ζούμε την κάθε μέρα των πράξεων:

1. Η ΕΕ χρειάζεται να αναγνωρίσει διαφορετικότητα και να προσαρμόσει πολιτικές αντίστοιχα πρωτίστως για τα κράτη μέλη της και μετά για τον υπόλοιπο κόσμο. Αν αποτύχει να το εφαρμόσει, τότε είναι θέμα χρόνου η διάλυση της και η άλωσή της από το Ισλάμ. 

2. Οι ΗΠΑ πρέπει να αντιληφθούν πώς η Ευρώπη είναι και αυτή διαφορετική και δεν ασπάζεται το σύνταγμα της ανεξαρτησίας, καθώς είναι η ίδια δύναμη που υποχρέωσε τις ίδιες να κάνουν πόλεμο για την ανεξαρτησία της. Δεν έχει αλλάξει κάτι από τότε.

3. Η Ρωσία για να λειτουργήσει ισότιμα πρέπει να σταματήσει να συμπεριφέρεται σαν “παρίας”. Με τσαμπουκά και με χειραγώγηση όπως επέβαλε η Σχολή των Τσάρων, μαθηματικά θα οδηγηθεί σε προβλήματα, ειδικά μόλις αποχωρήσει ο Putin όπως έγινε και στην περίπτωση της Γερμανίας με τον Bismarck.

4. H Κίνα για να μπεί στο σύστημα της Δύσης πρέπει να μάθει να μετέχει και όχι απλά να κερδίζει από συνεργασίες. Πρέπει να δημιουργήσει σχέσεις με τα έθνη κράτη που θα ενισχυθούν από αμφίδρομο σεβασμό.

5. Το Ισλάμ. Το πρόβλημα εδώ είναι η άμεση σύνδεση του με την κοσμική εξουσία και ο τρόπος που έχει αφομοιωθεί από τις τοπικές κοινωνίες ως μέρος της καθημερινότητας και της πολιτικής ζωής. Δεν νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο αλλαγής σε σύντομο χρονικό διάστημα και κάθε ελπίδα για το αντίθετο προδίδει αφέλεια. Έχουμε ιστορικά μαθήματα που έδειξαν τι γίνεται όταν ο φανατισμός και ο δογματισμός μπερδεύονται με την κοσμική εξουσία. Προς το παρόν, νομίζω ότι το καλύτερο που μπορεί να γίνει είναι, τουλάχιστον, για τους εισερχόμενους στην Δύση να αποδεχτούν το ευρωπαϊκό/ρωμαϊκό πιστεύω που αναφέρει “τα του Καίσαρι τω Καίσαρι” υπακούοντας στους κοσμικούς νόμους όσον αφορά το κράτος και εκείνους της πίστης τους για το άτομο τους στο όριο που να μην παραβιάζει τον κοσμικό νόμο έναντι άλλων.

6. Θεσμοί και ΝΤΠ: Φαίνεται πως ο πλανήτης δεν είναι έτοιμος για κάτι τέτοιο. Όποια προσπάθεια γίνεται για να επιβληθεί με οικονομικά και πολιτικά μέσα, μόνο το αντίθετο αποτέλεσμα θα φέρει, δηλαδή μια επιτάχυνση της όξυνσης εσωστροφής σε απομόνωση εθνική. Το καρότο και μαστίγιο δεν έχει πλέον εφαρμογή. Πρέπει να αλλάξουν πολλά βασικά πράγματα, όπως η ορθή αντιμετώπιση της διαφορετικότητας των εθνών κρατών με σεβασμό. Όσο αυτό δεν γίνεται, τόσο το πρόβλημα θα μεγαλώνει.