Η γεω-τακτική παγίδα της Ευρώπης
του Daniel Keohane
Carnegie Europe
Αρκετοί παγκόσμιοι ηγέτες θα παραβρεθούν στο ετήσιο συνέδριο του Μονάχου για την Ασφάλεια (MSC) αυτό το Σαββατοκύριακο, ένα είδος Νταβός για τη διεθνή ελίτ στην ασφάλεια. Από το 2015, οι διοργανωτές του συνεδρίου φτιάχνουν ένα report ως “¨ορεκτικό” πριν τις συζητήσεις, για να συμβάλουν στο να γίνει κατανοητό το ολοένα και πιο δύσκολο περιβάλλον για την παγκόσμια ασφάλεια, παρέχοντας στοιχεία που προκαλούν σκέψεις, και αναλύσεις για κάποιους από τους βασικούς παράγοντες περιοχές, και ζητήματα τα οποία θα συζητηθούν στο MSC.
Αυτή τη χρονιά το εν λόγω report είναι προκαλεί απογοήτευση αλλά και σύγχυση στους Ευρωπαίους. Είναι απογοητευτικό επειδή ο κόσμος έχει έρθει πολύ πιο κοντά στο “χείλος μιας σημαντικής σύγκρουσης” πέρυσι. Σκεφτείτε την κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Βόρειας Κορέας, της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν ή του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας, μαζί με την κατάργηση των διεθνών συμφωνιών ελέγχου των όπλων ειδική και παγκόσμιας διακυβέρνησης πιο γενικά.
Το outlook του report για το μελλοντικό περιβάλλον ασφάλειας δεν προσφέρει καμία ικανοποίηση ούτε στους ευρωκεντρικούς στρατηγικούς στοχαστές. Η αυξανόμενη ρωσική στρατιωτική ισχύ φαίνεται να καλύπτει την επίμονη κοινωνικό-οικονομική αδυναμία, σε έναν πολύ ανθυγιεινό συνδυασμό. Η ευρύτερη Μέση Ανατολή περιλαμβάνει οκτώ από τις 10 πιο θανατηφόρες συγκρούσεις στον κόσμο. Η υποσαχάρια Αφρική εξακολουθεί να κινδυνεύει με πείνα λόγω κάποιων μακροχρόνιων πολέμων (σκεφτείτε τη Σομαλία ή το Νότιο Σουδάν).
Όλα αυτά, ενώ η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στον κυρίαρχο ρόλο των ΗΠΑ έχει ταρακουνηθεί -αν και οι ανησυχίες σχετικά με την αμερικανική μονομερή προσέγγιση έχουν αντικαταστήσει τους αρχικούς φόβους ότι η κυβέρνηση Trump θα επιλέξει τον απομονωτισμό. Επιπλέον, σε ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες γίνεται όλο και περισσότερο αντιληπτό ότι η άνοδος της Κίνας είναι μια στρατηγική πρόκληση όπως και μια οικονομική ευκαιρία.
Εάν αυτά που περιγράφει το report για την παγκόσμια ασφάλεια είναι απογοητευτικά, τότε τα κεφάλαια που αφορούν την Ευρώπη, προκαλούν σύγχυση. Μέρος της Ευρώπης παρουσιάζεται ως μια περιοχή για την οποία πρέπει να ανησυχεί κανείς -ξεχωρίζουν η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη- ενώ η ίδια η ΕΕ περιγράφεται ως ένας παράγοντας σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην πραγματικότητα, αυτός ο αναλυτικός συνδυασμός μέρους της περιοχής και μέρους του “παίκτη”, συνοψίζει το στρατηγικό δίλημμα που ανακύπτει για την Ευρώπη.
Αν και βελτιώνεται η οικονομική εικόνα, η Ευρώπη παραμένει μια περιοχή γεμάτη με εσωτερικές πολιτικές και οικονομικό-κοινωνικές προκλήσεις -μια περιοχή όπου άλλοι παράγοντες, όπως η Ρωσία ή η Κίνα, όλο και περισσότερο θέλουν να παρεμβαίνουν πολιτικά ή να επενδύουν στρατηγικά. Ταυτόχρονα, οι Ευρωπαίοι δυσκολεύονται να συγχωνεύσουν τους πόρους τους και ως εκ τούτου, δεν είναι καθοριστικοί παίκτες” σε πολλά ζητήματα διεθνούς ασφάλειας. Όπως το παρουσιάζει μάλλον ευγενικά το report, η ΕΕ “δεν έχει γίνει ακόμη ένας παγκόσμιος παράγοντας στρατηγικής”.
Εάν οι Ευρωπαίοι δεν επιλύσουν τις εντάσεις μεταξύ του να είναι μέρος μιας περιοχής και το να γίνουν παγκόσμιοι παίκτες, η Ευρώπη θα παραμείνει κολλημένη σε μια γεω-τακτική παγίδα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν καμία επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο- έχουν. Η ΕΕ είναι κρίσιμος παίκτης για το παγκόσμιο εμπόριο, την οικονομική ανάπτυξη και την κλιματική αλλαγή μεταξύ άλλων. Αλλά σε βασικά στρατηγικά ζητήματα, που σημαίνει ότι περιλαμβάνεται και η χρήση στρατιωτικής δύναμης, οι Ευρωπαίοι είναι περισσότερο ακόλουθοι παρά ηγέτες. Ως αποτέλεσμα, άλλοι θα καθορίζουν το στρατηγικό μέλλον της Ευρώπης.
Ίσως αυτό είναι αναπόφευκτο και το report του Μονάχου υποδηλώνει τρεις λόγους που εξηγούν το γιατί. Πρώτον, οι Ευρωπαίοι παραμένουν ψυχολογικά εξαρτημένοι από τις ΗΠΑ για την άμυνά τους. Όπως δείχνει μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε για το ερευνητικό κέντρο Pew, ακόμη και η πλειοψηφία των πολιτών με αριστερές ιδέες στη Γαλλία και τη Γερμανία, έχουν “καλή άποψη για το ΝΑΤΟ”.
Δεύτερον, περισσότεροι Ευρωπαίοι σύμμαχοι δυσκολεύονται να φθάσουν το όριο του ΝΑΤΟ για τις αμυντικές δαπάνες (στο 2% του ΑΕΠ τους). Ωστόσο, το report του Μονάχου αναφέρει ότι ακόμη και εάν όλοι οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ ανταποκρινόταν σε αυτόν τον στόχο, δεν θα ήταν game changer για τις ευρωπαϊκές στρατιωτικές δυνατότητες, με βάση τις τρέχουσες εθνικές προτιμήσεις για τις δαπάνες.
Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι δεν θα είναι σε θέση να συμβάλλουν πολύ περισσότερο στις αμερικανικές επιχειρήσεις, πόσο μάλλον να διεξάγουν από μόνοι τους, εκτός και αν βάλουν μαζί περισσότερες ικανότητές τους. Αλλά αυτό θα απαιτούσε από τους Ευρωπαίους να έρθουν αντιμέτωποι με κάποια πολύ δύσκολα ερωτήματα για την εθνική κυριαρχία και τη χρήση στρατιωτικής ισχύος.
Τρίτον, το report υπογραμμίζει μια δημοσκόπηση της YouGov η οποία δείχνει πως δεν υπάρχει σταθερή συναίνεση μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών που ερωτήθηκαν, “που θα πρέπει η Ευρώπη να μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις της;”. Αντιθέτως, ίσως, να είναι σε θέση να αναπτυχθεί σε όλο τον κόσμο συγκέντρωσε το υψηλότερο ποσοστό (29%) μεταξύ των ερωτηθέντων, κάτι που υποδηλώνει ότι οι Ευρωπαίοι συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο πώς θα τους επηρεάσουν οι εξελίξεις στην παγκόσμια ασφάλεια. Επίσης, το 21% όσων συμμετείχαν στη δημοσκόπηση προτίμησε να αναπτυχθεί “εντός της Ευρώπης” και το 13% έδωσε προτεραιότητα στο να στείλει στρατιώτες στην “ευρωπαϊκή γειτονιά”.
Τα καλά νέα είναι ότι μόλις το 8% των ερωτηθέντων είναι υπέρ των εγχώριων αναπτύξεων έναντι όλων των άλλων. Ακόμη και αν μια πλειοψηφία των Ευρωπαίων δεν είναι ακόμη πλήρως έτοιμη να γίνουν παγκόσμιοι στρατιωτικοί παίκτες, οι περισσότεροι είναι προετοιμασμένοι να δράσουν πέρα από τα εθνικά τους σύνορα.
Αν και είναι ένα απογοητευτικό και μπερδεμένο ανάγνωσμα για τους Ευρωπαίους, το report του Μονάχου αξίζει να συζητηθεί και να εξεταστεί ευρέως. Το αναδυόμενο τοπίο της παγκόσμιας ασφάλειας θα αναγκάσει πιθανώς τους Ευρωπαίους να κάνουν δύσκολες επιλογές. Είτε άλλοι θα αποφασίζουν για το στρατηγικό μέλλον της Ευρώπης ή -για να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί- οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να ενώσουν τις εθνικές τους δυνάμεις.
Για να ξεφύγουν από αυτή την γεω-τακτική παγίδα, οι Ευρωπαίοι πρέπει να αποφασίσουν συλλογικά ποιοι είναι και τι θέλουν να είναι στο παγκόσμιο σκηνικό. Πόσες φορές θα πρέπει να τεθεί αυτό το ερώτημα προτού οι Ευρωπαίοι γίνουν στρατηγικά σημαντικοί ή παραμείνουν ως επί το πλείστον απαθείς.
