29/03/2024

Συρία: Ο Ρόλος της Κλιματικής Αλλαγής στο Προσφυγικό Πρόβλημα

 

Γράφει ο Δρ. Δημήτρης Τριαντακωνσταντής

 

Εισαγωγή

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο το κλίμα και τη θερμοκρασία της γης. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η αποψίλωση των δασών, η αύξηση της κτηνοτροφίας και η ρύπανση του εδάφους.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να εντείνει τα ακραία περιβαλλοντικά φαινόμενα, όπως η ξηρασία, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι πλημμύρες, η ερημοποίηση, κτλ. Η ερημοποίηση του εδάφους που αφορά την βαθμιαία υποβάθμιση της γονιμότητάς του οφείλεται τόσο σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όσο και στην ανθρώπινη παρέμβαση. Ο άνθρωπος επιδρά αρνητικά στην ερημοποίηση του εδάφους με τις κακές καλλιεργητικές πρακτικές: υπερβόσκηση, βαθιά οργώματα, υπερβολική χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, κτλ.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρόκειται να επιφέρουν εξαναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών σε μεγάλες πόλεις, οδηγώντας σε ραγδαία αστικοποίηση. Χώρες όπως της Αφρικής και της Ασίας, που χαρακτηρίζονται από υπερπληθυσμό και κακές οικονομικές συνθήκες είναι περισσότερο ευπαθείς. Η ραγδαία αστικοποίηση θα επιφέρει αύξηση των τιμών των τροφίμων εξαιτίας της μείωσης της γεωργικής παραγωγής και της εξάντλησης των φυσικών πόρων. Οι κοινωνικές συγκρούσεις μοιάζουν αναπόφευκτες και έτσι η αύξηση των μεταναστευτικών ροών και της μετατόπισης πληθυσμών θα απασχολήσει αρκετά τις κυβερνήσεις των χωρών.

 

Συρία: Κλιματική αλλαγή και εμφύλιος πόλεμος

Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία είναι το αποτέλεσμα της ερημοποίησης της οικολογικά εύθραυστης στέπας της Συρίας, που καλύπτει πάνω από το ήμισυ της χώρας, γράφει στον Ecologist η Gianluca Serra  (η οποία ασχολείται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας ως ερευνήτρια και ακτιβίστρια). Η ερημοποίηση είναι μια διαδικασία που άρχισε το 1958 από την υπερβολική βόσκηση. Αυτό οδήγησε σε μια ευρύτερη οικολογική, υδρολογική και γεωργική κατάρρευση. Παρόλο που το οικοσύστημα της στέπας είναι απόλυτα προσαρμοσμένο για να αντιμετωπίσει τις ξηρασίες (ακόμη και ακραίες), ωστόσο μπορεί να υποκύψει εύκολα στον ανθρώπινη παρέμβαση και τον παραλογισμό!

Όπως φαίνεται και από τους παρακάτω Χάρτες Ερημοποίησης (Global Desertification Vulnerability Map, USDA), η μεγαλύτερη έκταση της Συρίας έχει υψηλή – πολύ υψηλή ευπάθεια.

Το 2014, η Francesca de Chatel δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον δοκίμιο υποστηρίζοντας ότι η αδυναμία της Συριακής κυβέρνησης να αντιμετωπίσει την οικολογική κρίση της αχαλίνωτης στέπας που σταθερά ξεδιπλώθηκε κατά τη διάρκεια των 50 χρόνων μόνιμης κακοδιαχείρισης, υπήρξε ένας από τους βασικούς πυροδότες της ένοπλης σύγκρουσης στη χώρα. Αναφέρει επίσης ό,τι άλλα κρίσιμα αίτια ήταν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και της διαφθοράς και, ασφαλώς, μια μακροχρόνια και ασφυκτική έλλειψη ελευθερίας.

 

Η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων

Η στέπα της Συρίας καλύπτει το 55% της επικράτειας της χώρας. Σε αυτή την τεράστια γη, μαζί με τμήματα από το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία και την Ιορδανία, βόσκουν βιώσιμα ιθαγενείς (Βεδουίνοι) εδώ και αιώνες. Κάθε φυλή συνδέθηκε με ορισμένους εποχιακούς βοσκότοπους και αυτό εξασφάλισε τη βιωσιμότητα της βόσκησης.

Η αρχή της οικολογικής υποβάθμισης και καταστροφής ήρθε με το σύγχρονο κράτος της Συρίας που το 1958 δημιούργησε ένα de facto σύστημα ανοικτής πρόσβασης – μια γνωστή συνταγή για την οικολογική καταστροφή.

Ένας σημαντικός ρόλος στην απροσδόκητη αυτή καταστροφή διαδραμάτισαν οι εύποροι αστικοί επενδυτές, που έριξαν χιλιάδες ζώα στη στέπα, μετατρέποντας τη βόσκηση σε βιομηχανική πρακτική μεγάλης κλίμακας, εντελώς μη βιώσιμη. Η εντατική γεωργία στο ανατολικό τμήμα της Συρίας εξάντλησε τα υπόγεια υδάτινα αποθέματα. Αυτή η αδυσώπητη οικολογική υποβάθμιση του ημι-άγονου εύθραυστου οικοσυστήματος προκάλεσε σταδιακή και σταθερή μείωση της ανθεκτικότητας του ενάντια σε κύκλους ξηρασίας.

Ενώ στο παρελθόν η στέπα ήταν σε θέση να ανακάμψει ακόμα και μετά από έντονες περιόδους ξηρασίας, κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας οι αγρότες άρχισαν να διαμαρτύρονται για μια απότομη και αναπόφευκτη μείωση της γονιμότητας του εδάφους. Η ερημοποίηση ήταν ήδη εμφανής σε ολόκληρη την στέπα.

 

Η οικολογική κρίση πυροδότησε τον εμφύλιο

Μετά από έναν πρόσφατο κύκλο έντονης ξηρασίας κατά την περίοδο 2006-2010, η γεωργία κατέρρευσε τελικά στην ανατολική Συρία. Αυτή η συνδυασμένη οικολογική κρίση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των βοσκοτόπων δημιούργησε μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση στις αγροτικές περιοχές της χώρας, ακολουθούμενη από μαζικές εσωτερικές μετακινήσεις, τις οποίες η κυβέρνηση σαφώς απέτυχε να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί.

Για πρώτη φορά, η Συρία, που ήταν αυτόνομη όσον αφορά την παραγωγή τροφίμων (και στην πραγματικότητα έκανε και εξαγωγές), έπρεπε να βασιστεί σε μια μαζική διεθνή επισιτιστική βοήθεια έκτακτης ανάγκης το 2008. Και ο πόλεμος δεν άργησε να ξεσπάσει… Από το 2011 έχουν χάσει τη ζωή τους χιλιάδες Σύριοι, σ’ έναν εμφύλιο που πυροδοτήθηκε από την Αραβική Άνοιξη.

 

Επίλογος

Η κλιματική αλλαγή συνιστά μείζονα απειλή για ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, όπως αναδύεται ήδη στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Συρία και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Στο άρθρο αυτό τονίσθηκε η ευθύνη της ερημοποίησης και γενικότερα της κλιματικής αλλαγής στην έναρξη μιας εμπόλεμης κατάστασης. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή δεν μπορεί να θεωρηθεί ο κυριότερος παράγοντας για τους πολέμους στη Μέση Ανατολή. Κι αυτό γιατί στην περιοχή αυτή κυριαρχούν ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Όπως τόνισε ο Andrew Solow, επιστήμονας στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole της Μασαχουσέτης, «καμία έκταση κλιματικής αλλαγής δεν πρόκειται να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο στη Μασαχουσέτη ή στη Σουηδία».

Στις κοινωνικές συγκρούσεις όμως, όπως είδαμε, η κλιματική αλλαγή έχει την δική της συνεισφορά…

 

*Δρ. Δημήτρης Τριαντακωνσταντής

Γεωπόνος – Ερευνητής Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «ΔΗΜΗΤΡΑ»

Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων

Τμήμα Εδαφολογίας Αθηνών

Σοφ. Βενιζέλου 1, 14123, Λυκόβρυση Αττικής

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024