Η νέα στροφή προς τον άνθρωπο
του Δρος Δημήτρη Γκίκα*
Από τις σημαντικότερες στροφές στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης υπήρξε εκείνη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας που την «κατέβασε» από τον ουρανό στον άνθρωπο. Μάλιστα, ο Σωκράτης ήταν ο φιλόσοφος που θεωρήθηκε πρωτοπόρος σ’ αυτή τη στροφή. Μέχρι την εποχή του, οι περισσότεροι φιλόσοφοι ήσαν «φυσικοί», εστίαζαν δηλ. στην εξήγηση των φυσικών φαινομένων και στη διατύπωση θεωριών σχετικά με την προέλευση του κόσμου. Η στροφή αυτή υπήρξε η πρώτη ανθρωπική αρχή της εξέλιξης του πολιτισμού μας: πρώτα ο άνθρωπος.
Αρκετές χιλιάδες χρόνια μετά, απαιτείται μια νέα στροφή προς τον άνθρωπο. Πλέον ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχεί η ανάπτυξη στον οικονομικό και τεχνολογικό τομέα οι οποίοι δεν υπηρετούν, δυστυχώς, πάντα τον άνθρωπο, διότι εξ ορισμού τον αντιλαμβάνονται ως αριθμό, ως μετρήσιμο μέγεθος, όχι ως ξεχωριστή υπόσταση με νόημα.
Η κυριαρχία της νέας μορφής προόδου που στηρίζεται στην οικονομία, τις νέες τεχνολογίες και γενικότερα στη βιομηχανική παραγωγή υλικών αγαθών είναι απόλυτη και αδιαμφισβήτητη, ακόμα και αδιαπραγμάτευτη – τόσο φιλοσοφικά, όσο και πολιτικά. Τόσο η συλλογική, όσο και η ατομική αντίληψή μας έχει θεμελιωθεί πάνω σ’ αυτή τη μορφή «προόδου». Όλα πρέπει να υπηρετούν το κέρδος, την αειφόρο ανάπτυξη, την έρευνα, την τεχνολογία, την παραγωγή. Ο άνθρωπος γίνεται το μέσον του κέρδους, το αντικείμενο της έρευνας, το αντικαθιστάμενο υπό της τεχνολογίας, το ον που καταναλώνει. Η ουσία του είναι αμιγώς υλική, η αξία του είναι μετρήσιμη κι εκτιμάται σε αριθμούς.
Προς τα πού στρεφόμαστε σήμερα ως πολιτισμός; Τι μετράμε και τι εκτιμούμε στη ζωή μας; Είναι ενδιαφέρον να δούμε σε αριθμούς, μια και η εποχή μας τους εκτιμά ιδιαίτερα, τον τρόπο που η ανθρωπότητα κατανέμει και αξιοποιεί τόσο τους έμψυχους, όσο και τους άψυχους πόρους της σήμερα. Διότι ο τρόπος που χρησιμοποιούνται οι πόροι είναι ενδεικτικός του τρόπου που οι ίδιοι οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε τόσο τον εαυτό μας, όσο και τους συνανθρώπους μας.
Παγκοσμίως δαπανώνται πάνω από 5,5 τρις δολλάρια για επένδυση σε νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη ( http://www.sepe.gr/gr/research-studies/article/10013167/oi-nees-tehnologies-enishuoun-ton-ruthmo-auxisis-tou-pagosmiou-aep/), ένα αστρονομικό νούμερο που προκαλεί ίλιγγο. Αντίστοιχα, οι δαπάνες από τις κυβερνήσεις για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως φτάνουν τα 850 δις δολλάρια (https://www.iatronet.gr/eidiseis-nea/perithalpsi-asfalisi/news/49671/afximenes-oi-dimosies-dapanes-gia-tin-ygeia-pagkosmiws-enw-polla-kalyptoyn-kai-oi-polites-apo-tin-tsepi-toys.html).
Ενώ η ετήσια δαπάνη για κατανάλωση φαρμάκων παγκοσμίως έχει φτάσει τα 1,1 τρις δολλάρια, η αντίστοιχη έρευνα για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων αγγίζει τα 150 δις δολλάρια ετησίως (https://www.healthpharma.gr/business/oi-koryfaies-farmakeytikes-epicheiriseis-toy-2019-to-top-10-pagkosmios/).
Η ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας, λοιπόν αποτελεί σημαντικό πεδίο οικονομικής ανάπτυξης, με αντίστοιχα, βέβαια οφέλη για τον άνθρωπο και τη βελτίωση του τρόπου ζωής του. Όμως, τι θα σήμαινε για την υγεία του ανθρώπου αν η έρευνα σε φάρμακα και οι δαπάνες υγείας μπορούσαν να διαμορφώσουν αντίστοιχους αριθμούς σε επένδυση; Ο άνθρωπος προοδεύει – σίγουρα. Αλλά τι κόστος έχει αυτή η πρόοδος; Σε ποιους τομείς; Προοδεύει σε ηθική αντίληψη, σε πνευματική ανύψωση, σε καλλιτεχνική δημιουργία, σε ψυχική και σωματική υγεία;
Πανδημίες και υγειονομικές κρίσεις (ενδημικές ή εποχικές γρίπες κλπ) προκαλούν κάθε χρόνο δυσθεώρητο αριμό θανάτων. Εξακολουθούμε να είμαστε ευάλωτοι σε ασθένειες, παλιές και καινούργιες, στα γηρατειά, σε υγειονομικές κρίσεις που φτάνουν να γίνουν πανδημικές.
Τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης του κορωνοϊού (γενικευμένο lockdown, με ό, τι αυτό συνεπάγεται μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα για τις τοπικές και την παγκόσμια οικονομία) αποτελούν ενδείξεις μιας γενικευμένης αδυναμίας (πραγματικής ή προσποιητής) της ανθρωπότητας και των πολιτικών της οργάνων να αντιληφθεί ότι πρωταρχική αρχή σε κάθε τομέα ανάπτυξης είναι ο άνθρωπος. Οι ίδιοι οι ειδικοί αγνοούν βασικές πτυχές των υγειονομικών κρίσεων, οι πολιτικοί διαχειρίζονται τις κρίσεις είτε με εμφανή πανικό, είτε με διάθεση τρομοκράτησης των πολιτών, είτε με αδιαφορία για το κοινό συμφέρον. Μια ανθρωπότητα σε εγκλεισμό για μια υγειονομική κρίση που όλοι την περιμένουν εδώ και χρόνια να ξεσπάσει και που, μόλις ξεσπά, μοιάζουν ανίκανοι να την αντιμετωπίσουν και να τη διαχειριστούν αποτελεσματικά. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν, οι ειδικοί να είναι μουδιασμένοι και πολλές φορές σε διαφωνία μεταξύ τους και ο σύγχρονος θεός, η τεχνολογία, να μοιάζει αδύναμο είδωλο.
Ποιο είναι το λογικό πρόβλημα σε τέτοιες κρίσεις; Ότι ενώ τις περιμένουμε, εξακολουθούμε ακόμα να παραγάγουμε φάρμακα που έχουν μεγαλύτερο κέρδος, να επενδύουμε τρις σε τεχνολογίες που συνιστούν χρηματιστηριακούς παραδείσους και εμπορικο-βιομηχανικές ευκαιρίες. Αν, λοιπόν τις περιμένουμε και δεν κάνουμε τίποτε ή επιθυμούμε να κερδίσουμε απ’ αυτά που θα έρθουν, καθώς οι νέες ανάγκες (ακόμα και ιατρικές) θα «γεννήσουν» νέα προϊόντα ή δεν είμαστε τόσο ανεπτυγμένοι γνωστικά και τεχνολογικά όσο διακηρύττουμε ότι είμαστε, «πουλάμε» όμως ακριβά την ημιμάθειά μας για γνώση κι εξειδίκευση. Το παραπάνω συμπερασμα δεν είναι καθόλου αυθαίρετο. Αντίθετα, στηρίζεται στη λογική αρχή του αποχρώντος λόγου, για όσους έχουμε μελετήσει την επιστήμη της Λογικής (ευτυχώς που αυτή υπάρχει από την Αρχαιότητα και την οφείλουμε στον Αριστοτέλη).
Όλα είναι αριθμοί, λοιπόν. Οι αριθμοί, όμως δεν λένε ψέματα κι έτσι, στην περίπτωση των κρίσεων, αντί να μας καθησυχάζουν, μας προβληματίζουν και μας καθιστούν επιφυλακτικούς τόσο για τη λογική των μέτρων που λαμβάνονται σε κάθε κρίση, όσο και για τη σημασία της προόδου που, υποτίθεται, έχουμε επιτύχει.
Κάθε χρόνο, η εποχική γρίπη, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), σκοτώνει από 250.000 έως 500.000 ανθρώπους (βλ. Ελευθεροτυπία, 11.6.2010). Οι ειδικοί επιστήμονες του Π.Ο.Υ. είναι αυτοί που ασκούν σημαίνοντα ρόλο στην καθοδήγηση κρατών και πολιτών παγκοσμίως για τις ενέργειες που απαιτούνται σχετικά με την αντιμετώπιση ενδημιών, αλλά και με τον κίνδυνο πανδημιών.
Στην Πανδημία του 2009, το British Medical Journal ξεκίνησε έρευνα σχετικά με πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων των ειδικών του Π.Ο.Υ. Σε συνεργασία με το Bureau of Investigative Journalism αποκάλυψε ότι επιστήμονες σε θέσεις κλειδιά για την πανδημία εργάζονταν για φαρμακευτικές εταιρίες, τις οποίες συνέφεραν οι οδηγίες του Π.Ο.Υ. για την αντιμετώπιση της γρίπης. Ο Π.Ο.Υ αρχικά απέκλεισε τις συγκεκριμένες κατηγορίες ως «θεωρίες συνομωσίας» ( http://www.bmj.com/content/340/bmj.c2912).
Αργότερα, όμως παραδέχθηκε ότι οι πολιτικές του που διέπουν τη δημοσίευση συγκρούσεων συμφερόντων των εμπειρογνωμόνων του έχουν “ασυνέπειες” και ότι πρέπει να γίνουν αυστηρότερες οι διασφαλίσεις “γύρω από τις δεσμεύσεις με τη βιομηχανία φαρμάκων” (http://www.bmj.com/content/340/bmj.c3167.full).
Στο μεταξύ, οι θάνατοι από άλλες ασθένειες δεν φαίνεται να απασχολούν την παγκόσμια ιατρική κοινότητα κι όχι μόνο, παρά μονάχα ως υποσημείωση. Για παράδειγμα, οι θάνατοι από καρκίνο με βάση έρευνες του Π.Ο.Υ. φτάνουν περίπου τα 10 εκατομμύρια, με προοπτική να ανέλθουν στα 16 εκατομμύρια παγκοσμίως (https://www.bestrong.org.gr/el/cancer/statisticscancer/global/)
Ας δούμε πόσοι συνάνθρωποί μας παγκοσμίως υποφέρουν όχι από θανατηφόρες, αλλά από σοβαρές χρόνιες παθήσεις που καθιστούν την καθημερινότητά τους Γολγοθά. Τα άτομα με προβλήματα όρασης (τυφλοί ή με απώλεια όρασης άνω του 90% , πάντα σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ, ξεπερνούν τα 35 εκατομμύρια παγκοσμίως, ενώ πάνω από 200 εκατομμύρια παγκοσμίως διαθέτουν σοβαρά προβλήματα όρασης (απώλεια άνω του 70%), με πιθανή μάλιστα αυξητική τάση τα επόμενα χρόνια (https://ygeiamou.gr/%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/47571/orasi-39-ekatommiria-tifli-ke-246-ekatommiria-me-chamili-orasi-pagkosmios/)
Τα νούμερα, λοιπόν δεν λένε ψέματα. Υπάρχουν καταστάσεις που προκαλούν θάνατο ετησίως σε αριθμούς που ζαλίζουν – κι όμως οι περισσότεροι τους αγνοούμε. Τα τροχαία ατυχήματα προκαλούν ετησίως περίπου 1,5 εκατομμύρια θανάτους, με τον Π.Ο.Υ να δηλώνει ότι δεν πρόκειται να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσής τους μέχρι το 2020 (https://www.newsauto.gr/news/135-ekat-thanati-se-trochea-kathe-chrono-pagkosmios/). Και δεν θέλω καν να αναφέρω εδώ πόσοι άνθρωποι σκοτώνονται κάθε χρόνο από πολεμικές συγκρούσεις ή συρράξεις…
Ξεκίνησα το άρθρο λέγοντας ότι χρειαζόμαστε μια νέα στροφή στον άνθρωπο. Η αντίληψή μας για τον κόσμο πρέπει να είναι ανθρωπική, σε όποιο τομέα κι αν δραστηριοποιούμαστε, με όποια επιστήμη κι αν καταπιανόμαστε. Αυτή η στροφή θα μπορούσε να γίνει στον τομέα της ιατρικής επιστήμης. Κατεξοχήν εκεί δηλαδή όπου η υγεία, η περίθαλψη και η βελτίωση των συνθηκών ζωής δεν θα έπρεπε να αποτελούν στοιχεία οικονομικής δραστηριότητας ή εξασφάλισης κέρδους, ούτε να μετρώνται σε αριθμούς απόδοσης οικονομικών δεικτών, χρηματιστηριακών συναλλαγών ή να συνιστούν αντικείμενα βιομηχανικής παραγωγής.
* Ο Δρ Δημήτρης Γκίκας έχει σπουδές σε Θεολογία, Φιλολογία, Φιλοσοφία και Ιστορία. Αναγορεύτηκε Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Έχει διδάξει σεόλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης του ιδιωτικού τομέα (Δευτεροβάθμια, Μεταδευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια). Ειδικεύεται στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, τη Φιλοσοφία, τη Θρησκειολογία, την Ιστορία και τις Πολιτικές επιστήμες. Αρθρογραφεί σε πολλά ελληνικά και διεθνή περιοδικά και εφημερίδες. Είναι μέλος της διεθνούς εκπαιδευτικής πλατφόρμας 100mentors. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και έρευνες κι έχει διοργανώσει/συμμετάσχει σε Ημερίδες, Συνέδρια και Σεμινάρια τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Είναι μέλος και Επιστημονικός/Ακαδημαϊκός Σύμβουλος σε Λογοτεχνικές και επιστημονικές εταιρείες, Συλλόγους και Ιδρύματα. Είναι εκλεγμένος Σύμβουλος της 1ης Κοινότητας του Δήμου Καλλιθέας.
