Η Τριλογία του Πολέμου (μέρος Α’)

Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τορνικάντης 

Συνηθίζεται κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός και κάθε μεγάλη πολιτική αλλαγή να επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Από τις ταινίες του Hollywood (Matrix, Hunger Games, Diversity) μέχρι τις τρεις φορές που κάνουμε τον σταυρό μας και από τους τρεις κατακλυσμούς της Ελληνικής Μυθολογίας (Ωγύγου, Δαρδάνου, Δευκαλιώνος) μέχρι την τρισυπόστατη φύση του ανθρώπου (ψυχή, σώμα, πνεύμα). Ο αριθμός 3 είναι πολύ σημαντικός στην αριθμοσοφία, πολύ συμβολικός στον κόσμο μας και πολύ υπαρκτός στην παγκόσμια ιστορία μας. (1) Δεν εμφανίζεται ποτέ στον κόσμο με αποτρεπτικό ή ανατρεπτικό ρόλο αλλά πάντα με συμπληρωματικό.

Στον παρών άρθρο, δεν θα αναφερθούμε στην συμβολική του παρουσία και την αξία του στον κόσμο μας αλλά πως πρόκειται να δούμε το τρίτο μέρος της σειράς του Παγκοσμίου Πολέμου ως μια συνεπής, αναπόφευκτη και συμπληρωματική εκδοχή του ως φυσικό επακόλουθο των δύο πρώτων παγκοσμίου πολέμου μέσα στην παλαίστρα των γεωπολιτικών δογμάτων και αντικρουόμενων συμφερόντων, πολιτικών ιδεολογιών και πολιτειακών σχημάτων, εθνικών ταυτοτήτων και λαϊκών συλλογικοτήτων.

 Επειδή όμως οι χαρακιές στα σώματα της ευρωπαϊκής ηπείρου, τα τραύματα στην ψυχή των Ευρωπαίων και οι μουδιασμένες συνειδήσεις των ευρωπαϊκών εθνών παραμένουν και μετά το τέλος του πολέμου ως ότου έρθει το πλήρωμα του χρόνου και επέλθουν νέες γενεές για να ξεχαστεί και να θεωρηθεί ως μακρινή ιστορική ανάμνηση κι όχι ως βιωματική εμπειρία, οι πόλεμοι αυτοί καταγράφτηκαν ιστορικώς ως παγκόσμιοι δεδομένου του γεγονότος πως ο κόσμος μας από την δυτική ιστοριογραφία θεωρείται ‘’ευρωκεντρικός’’ και πως πολλές ευρωπαϊκές χώρες ήταν εκείνη την περίοδο πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές δυνάμεις με πολλές αποικίες τους σε Ασία και Αφρική μεταδίδοντας το γενικευμένο κλίμα που επικρατούσε στις μητροπόλεις και την ψυχολογική επίδραση που είχε πάνω τους.

Σεβόμενος κι εγώ την τριπλή σειρά των πραγμάτων θα παρουσιάσω τους παγκόσμιους πολέμους σε τρία διαδοχικά άρθρα και με βάση την Γεω – Ιστορία, την Γεω – Ιδεολογία και την Γεω – Πολιτική της εποχής εκείνης.

Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ή Πόλεμος των Αυτοκρατοριών

Οι απαρχές των δεινών του παγκοσμίου πολέμου και της ευρωπαϊκής διχόνοιας έχει τις ρίζες του στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάθε ιστορικό γεγονός μετέπειτα και πολιτική δράση ή αντίδραση θα έχει στο συλλογικό υποσυνείδητο των λαών και στη σκιά της ‘’εθνικής του προσωπικότητας’’ τον πόλεμο αυτόν και τους υπαιτίους.

Ο Α’ Π.Π. έφερε τις τότε μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης αντιμέτωπες λόγω των γεωπολιτικών συμφερόντων και της πολιτικής εξουσίας που η κάθε μία οραματιζόταν για τον εαυτό της. Στον πόλεμο αυτό εμφανίζεται για πρώτη φορά, η οποία θα συνεχιστεί μέχρι τις μέρες μας, ο ‘’ευρωπαϊκός διχασμός’’ (2) αν θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε έτσι, ο οποίος θα φέρει στο ένα στρατόπεδο τις ναυτικές δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία με την Ρωσία) και στο άλλο στρατόπεδο τις χερσαίες δυνάμεις (Αυστρία, Γερμανία, Βουλγαρία και Τουρκία).

Γεω – Ιστορία ή Ιστορικό υπόβαθρο

Η έκρηξη του Α’ Π.Π. φαινομενικά ξεκινάει από την δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου του Αυστροουγγρικού βασιλείου από τον νεαρό Σέρβο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίνστιπ το 1914 στο Σαράγεβο. Σε μία περίοδο έξαρσης των εθνικισμών των λαών και της θέλησης των για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία με δεκάδες εθνικές μειονότητες εντός της κρατάει επίσημα εχθρική στάση απέναντι στο ζήτημα των λαών για ανεξαρτησία και σε κάθε μορφής επανάσταση που θα άλλαζε την πολιτική κατάσταση της γηραιά ηπείρου. (3)

Εκείνη την ιστορική περίοδο, Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι, Κροάτες, Ρουμάνοι, Σλοβένοι, κ.α. επιθυμούν την πολιτική τους ανεξαρτησία (όπως η Σερβία) ή την εθνική τους ολοκλήρωση (όπως η Ελλάδα).

Στο πλευρό της Αυστροουγγαρίας τάσσεται η ‘’μεγάλη αδελφή’’ τους, η Γερμανία, η Βουλγαρία και η τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία είναι αυτή που την συμφέρει περισσότερο από κάθε άλλη αυτοκρατορία η υπάρχουσα πολιτική κατάσταση δεδομένου της νομοτελειακής αποσύνθεσης της, της κρατικής της αδυναμίας, της ηθικής της κατάπτωσης και της πλειονότητας των εθνικών μειονοτήτων στους κόλπους της που ζητούν απεγνωσμένα ανεξαρτησία.

Η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, πιστοί στην ιστορία τους και στην παράδοση τους θα κηρύξουν τον πόλεμο στην Γερμανία και επακόλουθα στους συμμάχους της, όσο και αν προσπάθησαν να προσεταιριστούν την Βουλγαρία και την Τουρκία για να ενταχθούν στην ‘’Εγκάρδια Συνεννόηση ή αλλιώς Αντάντ’’.

Η Ρωσία των Τσάρων βρισκόμενη σε αντιπαράθεση με την Αυστροουγγαρία για την μοιρασιά στα Βαλκάνια θα βρεθεί στο πλευρό των Αγγλογάλλων παρότι η ίδια έχει επίσης πολλές εθνικές μειονότητες εντός της αυτοκρατορίας της και μεγάλο μέρος της βασιλικής αυλής έχει πρίγκιπες και πριγκίπισσες με γερμανικό αίμα.

Ο βασιλιάς Φερδινάνδος Α’ της Βουλγαρίας μετά την ήττα των Βαλκανικών Πολέμων και θέλοντας να διορθώσει το γόητρο του, θα σταθεί στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, μιας και μοιράζονται και το ίδιο αίμα και προέρχονται από τον ίδιο βασιλικό οίκο και θα αρπάξει την ευκαιρία για να επιτεθεί στη Σερβία όπου επιθυμούσε τα εδάφη της.

Ενώ, η πατρίδα μας θα ενταχθεί στη ‘’Αγγλογαλλική Συνεννόηση’’ θα λέγαμε, παρ’ όλες τις προσπάθειες του βασιλέως Κωνσταντίνου Α’ να κρατήσει την ουδετερότητα της χώρας σεβόμενος το αίμα του, ήταν επίσης γερμανικής καταγωγής αλλά και γνωρίζοντας τις διπλωματικές εικασίες και τα πολιτικά παιχνίδια των Αγγλογάλλων στην περιοχή εις βάρος της Ελλάδος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, οξυδερκής και διορατικός πολιτικός, αλλά και ανήσυχος και μεγαλομανής σαν άνθρωπος θα αποφασίσει να χωρίσει την Ελλάδα στα δύο εγκαθιδρύοντας νέα κυβέρνηση ‘’Εθνικής Αμύνης’’ (αν και έμοιαζε πιο πολύ με Αντεπίθεσης) στη Θεσσαλονίκη με την βοήθεια των αγγλογαλλικών στρατευμάτων σύροντας την Ελλάδα ετσιθελικά στον Α’ Π.Π. χωρίς να έχει εξασφαλίσει νομίμως και εγγράφως ανταλλάγματα για τον ελληνισμό και αναγκάζοντας τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α’ σε παραίτηση και εγκατάλειψη από την χώρα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος ως πολιτικός νους και ο Κωνταντίνος Α’ ως οδηγός του στρατιωτικού σώματος, μαζί ως ‘’Πεφωτισμένη Δυαρχία’’ (4) θα γράψουν σελίδες δόξας και ηρωισμού στην ελληνική ιστορία και θα διπλασιάσουν τα εδάφη της πατρίδος μας, μετά το πέρας των Βαλκανικών Πολέμων θα επέλθει ο εθνικός διχασμός με κύριο υπεύθυνο τον ίδιο τον Πρωθυπουργό όπως θα παραδεχθεί κι ίδιος αργότερα στη Βουλή των Ελλήνων, και θα φυτέψει τον σπόρο της εθνικής διχόνοιας στον ελληνικό λαό, η οποία θα μας βασανίζει μέχρι τις μέρες μας καθώς κάθε νέος εμφύλιος στη χώρα θα έχει τις ρίζες του στο ανούσιο διπολικό Βενιζελισμός – Κωνσταντινισμός. (Πρωθυπουργός – Βασιλιάς)

Γεω – Ιδεολογία ή Ιδεολογικό πλαίσιο

Κυρίαρχη ιδεολογία της ευρωπαϊκής ηπείρου είναι ο εθνικισμός και η εθνική ανεξαρτησία για την δημιουργία ενός αμιγώς ομοιογενούς εθνικού κράτους. Η αριστοκρατία του πνεύματος (λογοτέχνες, ποιητές, φιλόσοφοι, κ.α.) με την πένα τους και τα πνευματικά τους έργα κατέγραψαν τον διακαή πόθο των λαών τους, την φυσική τους θέση μέσα στον κόσμο, την πολιτική τους προκήρυξη απέναντι στα διατάγματα των αυτοκρατόρων και την προσωπική τους επιθυμία και όραμα.

Η αστική τάξη παρέλαβε το μήνυμα, το εφάρμοσε στα μέτρα της και στα συμφέροντα της και ασπάστηκε τον εθνικισμό ως το νέο όραμα των εθνών. Οι λαοί ως φυσικά μέλη ενός εθνικού οργανισμού εύκολα μπόρεσαν να νιώσουν τον παλμό και να πολιτικοποιήσουν το εθνικό τους συναίσθημα.

Η ιδεολογία του εθνικισμού σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ληφθεί ως αιτία του παγκοσμίου πολέμου καθότι εκφράζει ένα υγιές, ευγενές και όμορφο συναίσθημα ενός λαού που σκοπό έχει την εθνική του ανεξαρτησία, την πολιτική του βούληση και την φυλετική του συνοχή και προστασία. Αν δεν εμφανιζόταν ο εθνικισμός, ο οποίος πηγάζει από τις καρδιές των λαών και τα πνεύματα των φιλοσόφων αλλά χρησιμοποιήθηκε και κατευθύνθηκε από άλλα ‘’κέντρα εξουσίας’’ και ‘’μυστικές σχολές’’, (5) τότε δεν θα είχε επέλθει η κατάρρευση των αυτοκρατοριών και της βασιλείας και η δημιουργία εθνικών κρατών και αστικών δημοκρατιών όπως τις γνωρίζουμε σήμερα.

Βεβαίως, κάθε εθνικισμός, όπως και κάθε ιδεολογία ασπαζόμενη από έναν λαό, περνάει μέσα από το γενετικό του υλικό, φιλτράρεται στην καρδιακή του περιοχή και αναλόγως την πνευματική του υπόσταση, τα εθνικά του αντανακλαστικά, την κουλτούρα του και τον πολιτισμό του βρίσκει και ανάλογη έκφραση και συμπεριφορά. (6) Επομένως, ο γερμανικός εθνικισμός ουδεμία σχέση έχει με αυτόν του ελληνικού εθνικισμού, ο πρώτος είναι αλαζονικός και κυριαρχικός ενώ ο δεύτερος απελευθερωτικός και πολιτιστικός, ούτε και ο ιταλικός εθνικισμός με αυτόν του ρουμανικού εθνικισμού, ο πρώτος είναι υπεροπτικός και ενοποιητικός, ενώ ο δεύτερος είναι αντιστασιακός και ορθόδοξα μυστικιστικός. (7)

Γεω – Πολιτική ή Γεωγραφική Θέση

Στην ιστορία της ανθρωπότητας τα πάντα ρέουν, όπως έλεγε και ο Μέγας φιλόσοφος, Ηράκλειτος. Οι ιδεολογίες πηγαίνουν κι έρχονται, τα πολιτικά συστήματα αλλάζουν ή μεταμφιέζονται, κυβερνήσεις πέφτουν και σηκώνονται, το μόνο πράγμα που δεν αλλάζει ποτέ, είναι η γεωγραφία όπως αναφέρει και ο Αμερικανός δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής, Ρόμπερτ Κάπλαν. (8)
Και από την στιγμή που δεν αλλάζει η γεωγραφική θέση των χωρών, δεν αλλάζουν και με το πέρασμα του χρόνου τα γεω – οικονομικά της και τα γεω – πολιτικά της συμφέροντα.

Είναι αυτό που είχε πει πολύ ειλικρινώς και κυνικώς ο Υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης όταν ρωτήθηκε αν η χώρα του ακολουθεί τσαρική εξωτερική πολιτική: ‘’Είτε η κυβέρνηση είναι τσαρική, είτε κομμουνιστική, είτε δημοκρατική, ο στόλος πρέπει να περάσει από τα Στενά του Βοσπόρου’’.  Επισημαίνοντας σε όλους μας ότι το θέμα της καθόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο αποτελεί ζήτημα ζωτικής σημασίας.

Η σύγκρουση του Α’ Π.Π. ήταν ένας αντίστοιχος, θα τον χαρακτηρίζαμε, ‘’Πελοποννησιακός Πόλεμος’’ με την Αγγλία και Γαλλία ως θαλάσσια δύναμη να είναι η Αθήνα και την Γερμανία και την Αυστροουγγαρία ως χερσαία δύναμη να είναι η Σπάρτη. Οι ναυτικές δυνάμεις πιστές στο δόγμα του Mακίντερ περί παγκόσμιας κυριαρχίας επί των θαλασσών και οι χερσαίες δυνάμεις ακολουθώντας το δόγμα του Ράτσελ περί ζωτικού χώρου και την δημιουργία μιας ευρασιατικής ζώνης. (9)

Η Γερμανία του Γουλιέλμου Β’ ως χερσαίο κράτος και ως στρατιωτική δύναμη αποφασίζει να δημιουργήσει στόλο και να κατακτήσει μέρος της θαλάσσιας ζώνης, έχοντας ήδη κηρύξει τον Δρόμο προς την Ανατολή (Drang nach Osten)  και επιθυμώντας να δημιουργήσει έναν γεωπολιτικό άξονα Βερολίνου –  Βαγδάτης μέσω Κωνσταντινούπολης. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ναυτικές χώρες και θαλάσσιες εμπορικές δυνάμεις δεν θα μπορούσαν να το ανεχθούν αυτό και να χάσουν το μονοπώλιο κοιτώντας την Γερμανία να εξελίσσεται σε παγκόσμιο ηγεμόνα και συντάσσουν  την εγκάρδια συνεννόηση βάζοντας τέλος στο εμπορικό ανταγωνισμό που είχαν οι δύο χώρες για 8 αιώνες και κηρύττουν τον πόλεμο στις κεντρικές δυνάμεις.

Η Ρωσία του Τσάρου Νικολάου Β’, του μεγαλομάρτυρος και του πιο φιλήσυχου αυτοκράτορα της χώρας, θα ενταχθεί στον ναυτικό συνασπισμό μετά τις διπλωματικές προσπάθειες και κολακείες των Αγγλογάλλων, μιας και πάντα έτρεμαν την συμμαχία Γερμανίας – Ρωσίας όπως θα δούμε και στο δεύτερο μέρος και έκαναν τα πάντα για να την εμποδίσουν, αλλά και λόγω του ανταγωνισμού της Ρωσικής αυτοκρατορίας με αυτή της Αυστροουγγαρίας και τον διακαή πόθο της πρώτης, σύμφωνα και με το γεωπολιτικό της δόγμα του Ρώσου φιλοσόφου και γεωπολιτικού, Νικολάι Ντανιλέφσκι, (10) για κάθοδο στις θερμές θάλασσες και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από έναν Ορθόδοξο Βασιλιά.

Η Ελλάδα αποδείχθηκε πως ως θαλάσσιο κράτος και με τεράστια θαλάσσια παράδοση, εντάχθηκε στο σωστό στρατόπεδο της ιστορίας και βγήκε νικήτρια διατηρώντας την Μακεδονία, οπού υπήρχε ο κίνδυνος να τη χάσει σε περίπτωση νίκης των κεντρικών δυνάμεων από την  Βουλγαρία ή τις νήσους του Αιγαίου από την Τουρκία. Δεν κατάφερε όμως ποτέ να εξελιχθεί σε μια ναυαρχίδα της Μεσογείου και να αποτελέσει έναν ισχυρό γεωπολιτικό και γεωπολιτιστικό παίκτη στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ακολουθώντας το δόγμα του πατέρα της γεωπολιτικής, του Θουκυδίδη ‘’Μέγα το της θαλάσσης κράτος’’ αλλά ασπαζόμενη το δόγμα του πρώην πρωθυπουργού της Βενιζέλου, ‘’ανήκομεν στη Δύση’’ που αν και το δεν είπε ο ίδιος, το εφάρμοσε πρώτος και με τον χειρότερο τρόπο.

Επίλογος

Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την Ευρώπη κατακερματισμένη, την Γερμανία ταπεινωμένη, την Αυστροουγγαρία διαλυμένη, την Τουρκία εξασθενημένη, την Ρωσία να αποσύρεται νωρίτερα από τον πόλεμο λόγω του αιματηρού εμφυλίου που ξέσπασε στη χώρα μετά την επανάσταση του Λένιν και τις εκατομμύρια χρυσές λίρες που έλαβε από την Γερμανία για να αποσυρθεί η Ρωσία από το δυτικό μέτωπο. Έναν εμφύλιο πόλεμο στη Ρωσία, όπου μετά την επικράτηση των Μπολσεβίκων θα δημιουργήσει νέο εμφύλιο πόλεμο στις κοινωνικές τάξεις των λαών και στις συνειδήσεις των ανθρώπων τα επόμενα χρόνια.

Η ιστορία μας έδειξε σε συνδυασμό με την ψυχολογία πως το τραύμα του Μεγάλου Πολέμου υπήρξε βαρύ για τους Ευρωπαίους, όχι μόνο σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικό επίπεδο, αλλά κυρίως στο ψυχολογικό πεδίο και στο πεδίο της ‘’εθνικής συμπεριφοράς’’ κάθε έθνους απέναντι σε ευρωπαϊκά και διακρατικά ζητήματα.
Ένα τραύμα που δεν είχε επουλωθεί και που χρειαζόταν χρόνο για να θεραπευτεί, που όμως δεν δόθηκε ποτέ αυτός ο χρόνος λόγω της αστραπιαίας έλευσης του δεύτερου κύκλου του πολέμου ως συνέχεια του πρώτου με ακόμα πιο τραγικά και οδυνηρά αποτελέσματα για την ανθρώπινη ψυχή και την ευρωπαϊκή ήπειρο. 

ΠΗΓΕΣ:

1. Η συμβολική προσέγγιση της Τριάδος και το πρόβλημα του Τετάρτου – Καρλ Γιουνγκ

2. Ο Ευρωπαϊκός Εμφύλιος 1917-1945 – Έρνστ Νόλτε

3. Η Γεωπολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων – Πέτρος Σιούσουρας

4. Τα δύο Βήτα – Αθηνά Κακούρη

5. Η Πτώση των Αετών – Αριστοτέλης Ιλαρίδης

6. Ποιος Εθνικισμός; Ανάλυση του υγιούς και παθολογικού εθνικισμού – Ιωάννης Χολέβας

7. Ο Ρουμανικός Εθνικισμός – Ιωάννης Σουρώτος

8. Η εκδίκηση της γεωγραφίας – Ρόμπερτ Κάπλαν

9. Ο ζωτικός χώρος του Φρειδερίκου Ράτσελ – Ιωάννης Μάζης

10. Ρωσία και Ευρώπη – Νικολάι Ντανιλέφσκι