Αντιμετώπιση της «Στρατηγικής χάους» που εφαρμόζει η Τουρκία
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Δεν χρειάζεται μεγάλη σκέψη για να αντιληφθούμε ότι η Τουρκία έχει σαφή στρατηγική για επικράτηση ως περιφερειακή δύναμη προσανατολισμένη στον αποκαλούμενο Νέο-Οθωμανισμό. Επίσης, δεν υπάρχει καμία αντίρρηση ότι είναι σαφής η στρατηγική της για την αποφασιστική αντιμετώπιση οποιασδήποτε από τις άλλες στρατηγικές προκλήσεις θα εμφανιστούν ως εμπόδια στους σκοπούς της. Η καθημερινή εστίαση των μέσων ενημέρωσης σε κάποιο μεμονωμένο ζήτημα ή πρόβλημα δεν μπορεί να συγκαλύψει το γεγονός ότι στην Άγκυρα λαμβάνουν αποφάσεις από μέρα σε μέρα προσηλωμένοι σε μια σχεδιασμένη βάση. Κερδίζει τακτικές νίκες με σαφή στρατηγικό αντίκτυπο ή και μόνιμο αντίκτυπο χτίζοντας την περιφερειακή ανωτερότητά της, μέρα με τη μέρα. Αντιδρά άμεσα, και η υψηλή στρατηγική της είναι κάτι περισσότερο από το χάος που υπαγορεύουν τα εξωτερικά γεγονότα.
Οι πόλεμοι της Τουρκίας σε όλα τα μέτωπα, στα νότια σύνορά της αλλά και στη Μεσόγειο, εξακολουθούν να διεξάγονται με σαφείς στόχους καθώς αντιμετωπίζουν προκλήσεις όπως η ευρεία αστάθεια στον αραβικό κόσμο, και η ρωσική παρέμβαση με έναν μικροσκοπικό και εστιακό τρόπο. Επιπλέον, επικεντρώθηκε στην καταπολέμηση των Κούρδων με σαφή στρατηγική για την αντιμετώπιση και των άλλων στρατιωτικών προκλήσεων στην περιοχή αντιμετωπίζοντας την πολιτική διάσταση των εξεγέρσεων στη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη.
Αν κοιτάξει κανείς τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, όλες οι δυνάμεις που οδήγησαν στην περιφερειακή αστάθεια βρίσκονται σε μια κατάσταση η οποία έχει επιδεινωθεί, ακόμη περισσότερο. Η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» δεν έκανε τίποτα για να φέρει σταθερότητα στον αραβικό κόσμο. Η μόνη «επιτυχία» είναι μια εύθραυστη και ασταθής Τυνησία. Η Αλγερία και η Αίγυπτος κινούνται σε μια προβληματική για τη δημοκρατία αρχή. Η συζήτηση για μια ειρηνευτική διαδικασία χάνεται ακόμα και από τα χαμηλά πρότυπα του παρελθόντος, με το Ιράν, τη Ρωσία, την Τουρκία και τη Χεζμπολάχ να παρουσιάζουν όλοι νέες προκλήσεις και κινδύνους ανάφλεξης νέων πολέμων.
Επί πλέον, εάν οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι εφαρμόζουν μια στρατηγική για να επιτύχουν ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα στη Συρία, είναι ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά στην ιστορία τους. Η λεγόμενη «ήττα» του «χαλιφάτου» αφήνει άθικτα τα στελέχη εξτρεμιστών στη Συρία και το Ιράκ διχασμένο σε εθνοτικές και σεχταριστικές γραμμές. Θα αφήσει επίσης όλες τις χώρες της περιοχής που δεν έχουν σαφείς προοπτικές για ανάκαμψη και ανάπτυξη, διχασμένες από εθνοτικές και σεχταριστικές διαιρέσεις, αντιμετωπίζοντας τεράστια προβλήματα και υπό την ηγεσία διεφθαρμένων και διχασμένων καθεστώτων. Όσον αφορά τις εξωτερικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία σαφή στρατηγική για να αντιμετωπίσουν ούτε τον αυξανόμενο ρόλο της Ρωσίας ούτε τον πόλεμο της Τουρκίας με τους Κούρδους.
Εξετάζοντας την άποψη της Τουρκίας για το διεθνές σύστημα, διαπιστώνουμε ότι περιλαμβάνει τέσσερις βασικές αρχές:
- Την υπεροχή της σκληρής ισχύος. Η χρήση ωμής βίας με τη στρατιωτική ισχύ και η εφαρμοζόμενη “στρατηγική του χάους” αποτελούν την απόλυτη εγγύηση της προσοχής και του σεβασμού του κόσμου προς την Άγκυρα.
- Τα μικρότερα κράτη της περιοχής που κυριαρχούσε ο οθωμανισμός από τον 15ο μέχρι το 19ο αιώνα και οι πολυμερείς οργανισμοί θεωρούνται αντικείμενα ή μέσα της διπλωματίας της Τουρκίας και όχι ως σοβαροί παράγοντες με κατάλληλες ημερήσιες διατάξεις, που χρήζουν σεβασμού.
- Η εκμετάλλευση της πολυπολικότητας και της δημιουργηθείσας πολυπλοκότητας του διεθνούς συστήματος κυρίως λόγω μεγάλου ανταγωνισμού ισχύος, ερμηνεύεται από την Άγκυρα, ότι ο κόσμος κυριαρχείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων ισχυρών, όπου κανένας σημαντικός παράγοντας δεν επιτρέπεται να απειλεί το status quo και να ενεργεί μονομερώς χωρίς να διακινδυνεύσει την αμοιβαία δράση. Έτσι μπορεί να ισορροπεί πατώντας σε δύο βάρκες.
- Για τον Ερντογάν, το όλο σύστημα έχει λάβει μια πολιτιστική πτυχή που έρχεται σε αντίθεση με τις ιδέες του ισλαμισμού. Η ιδέα εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας προϋποθέτει «παγκόσμιο ανταγωνισμό και σε επίπεδο πολιτισμού, όπου διάφορες αξίες και μοντέλα ανάπτυξης που βασίζονται στις οικουμενικές αρχές της δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς αρχίζουν να συγκρούονται και να ανταγωνίζονται μεταξύ τους.» Έτσι, η Τουρκία παρουσιάζεται ως μια κανονιστική εναλλακτική λύση, με τη δυνατότητα να προσελκύσει αυταρχικές ισλαμικές ελίτ σε όλο τον κόσμο.
Μπορεί η μη γραμμική στρατηγική του Ερντογάν να πετύχει;
Για όλες τις αδυναμίες της Τουρκίας ως περιφερειακή Δύναμη, η Άγκυρα είναι όλο και περισσότερο πρόθυμη να αναλάβει κινδύνους, μερικές φορές απερίσκεπτα, για να εξισορροπήσει τα μειονεκτήματά της έναντι της σχετικής δύναμης ακόμη και της ΕΕ. Η ανάληψη κινδύνων είναι μια επικίνδυνη επιχείρηση για κάθε κράτος. Τι γίνεται όμως αν η Άγκυρα χρησιμοποιεί το χάος ως στρατηγική από μόνο του;
Τα τελευταία χρόνια, οι Τούρκοι πολιτικοί και στρατηγοί έχουν αναπτύξει ένα σύνολο μεθόδων που αποσκοπούν στη διάδοση διαταραχής πέρα από τα σύνορά τους για στρατηγική δράση. Ο στόχος τους είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο η πλευρά που αντιμετωπίζει καλύτερα το χάος κερδίζει.
Πως θα καταφέρουμε την καταπολέμηση του χάους;
Για να εξουδετερώσουμε τη συμπεριφορά της Τουρκίας, οι δυτικοί εταίροι μας πρέπει να κατανοήσουν τη χρήση του πολέμου πληροφοριών/υβριδικών επιθέσεων, από την Άγκυρα ως παράδειγμα μιας στρατηγικής χάους. Συγκεκριμένα, οι δυτικοί αναλυτές πρέπει να σκεφτούν πώς εφαρμόζεται η έννοια της «αναταραχής των συνόρων της καρδιάς των Τούρκων, ή της γαλάζιας πατρίδας» δηλαδή στην παλαιά Οθωμανική επικράτεια. Χρησιμοποιώντας τόσο ιστορικές όσο και σύγχρονες εκτιμήσεις της τουρκικής σκέψης, μπορούμε να βελτιώσουμε τις ανταγωνιστικές στρατηγικές της Δύσης.
Πράγματι, η στρατηγική για το χάος, της Άγκυρας, μας δείχνει τι φοβούνται, και αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από τη δυτική ισχύ. Ωστόσο, μέχρι σήμερα η Δύση δεν έχει μελετήσει πλήρως πώς μπορεί να ανταπεξέλθει με την ισχύ της, ενάντια στις ευπάθειες της Άγκυρας. Και τα ερωτήματα που πρέπει να κάνουν οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι τα παρακάτω:
Ποιες ανεπιθύμητες συνέπειες αρχίζουν να προκύπτουν ως αποτέλεσμα της στρατηγικής του χάους; Πόσο γνωρίζουν οι Τούρκοι ηγέτες αυτά τα προβλήματα και πόσο πρόθυμοι είναι να τα αντιμετωπίσουν; Πόσο ευάλωτοι είναι στην αναδρομή;
Τα διακυβεύματα είναι μεγάλα. Η στρατηγική χάους της Τουρκίας έχει δυνητικά εκτεταμένο αντίκτυπο στις διμερείς σχέσεις και στην αποτελεσματικότητα των συνθηκών και των συμφωνιών μας με την Τουρκία. Μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανεπιθύμητης στρατιωτικής κλιμάκωσης και να απειλήσει τη μελλοντική σταθερότητα των κρατών πρώτης γραμμής στην Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο με εμπλοκή και της Ευρώπης.
Υπό το πρίσμα αυτών των κινδύνων, η πολιτική του Ελληνισμού πρέπει να καταργήσει τις προβλέψιμες και ανεκτές συνθήκες που επιτρέπουν καταρχήν μια στρατηγική χάους. Δεύτερον, πρέπει να συλλάβει και να εργαστεί προς μια βιώσιμη τελική κατάσταση στην οποία η Τουρκία θα επιστρέψει σε «φυσιολογικά» πρότυπα στρατηγικής συμπεριφοράς.
Ακολουθούν τέσσερις βασικές ενέργειες που πρέπει να λάβουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής για να επιτύχουν και τους δύο στόχους:
- Φροντίζουμε να συνειδητοποιήσουν οι σύμμαχοι και εταίροι μας, ότι η Τουρκία βλέπει το διεθνές σύστημα πολύ διαφορετικά από εμάς, παρόλο που τα συμφέροντά μας σε συγκεκριμένα ζητήματα μπορεί να συμπίπτουν (για παράδειγμα, στην αντιτρομοκρατία).
- Προσεγγίζουμε τις σχέσεις μας με την Τουρκία, με την κατανόηση ότι η χρήση όρων όπως «διεθνές δίκαιο» και «εθνική κυριαρχία» είναι πολύ διαφορετική από τη δική μας, και ότι οι ηγέτες της Τουρκίας επικαλούνται αυτές τις έννοιες για ad hoc πλεονέκτημα και όχι ως αυτοσκοπό.
- Κατανοούμε ότι η χρήση των υβριδικών επιθέσεων της Τουρκίας έχει έναν σκοπό. Τον αντανακλαστικό έλεγχο. Ένας τέτοιος έλεγχος επιτυγχάνεται με την πειστική αναφορά της Τουρκίας ότι ενεργούν για τα δυτικά συμφέροντα, ενώ στην πραγματικότητα ακολουθούν το σχέδιο της Άγκυρας.
- Δίνουμε προτεραιότητα στην αλληλουχία του «καρότου και μαστίγιου». Πρώτα όμως το μαστίγιο. Αυτό σημαίνει αρχικά την αύξηση των κυρώσεων που επιβάλλονται στην Τουρκία για τη συνεχιζόμενη νέο-οθωμανική συμπεριφορά και σπορά χάους. Για παράδειγμα: αυστηρότερες κυρώσεις, ευρύτερες απαγορεύσεις ταξιδιού, μεγαλύτεροι περιορισμοί στην πρόσβαση στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, χρηματοοικονομικές απαγορεύσεις.
Επίλογος
Δυστυχώς, εμείς ήμασταν υπερβολικά προβλέψιμοι, υπερβολικά γραμμικοί. Θα κάνουμε καλά να θεωρήσουμε τους εαυτούς μας το αουτσάιντερ σε αυτό τον ανταγωνισμό και να ωθήσουμε μια στρατηγική με μη γραμμικό τρόπο. Ίσως το μόνο πράγμα που φοβούνται οι ηγέτες της Άγκυρας περισσότερο από τη στρατιωτική ισχύ είναι η απόρριψη της κυριαρχίας τους από τον ίδιο τον λαό της Τουρκίας. Οι απαντήσεις μας προς το παρόν θα πρέπει να εξυπηρετούν τον βραχυπρόθεσμο στόχο μας να αναγκάσουμε την Τουρκία να παίξει περισσότερη άμυνα και λιγότερη επίθεση κατά του Ελληνισμού. Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει να μειώσουμε την ανησυχία μας για την “πρόκληση” της Τουρκίας, πχ να αυξήσουμε την αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) σε 12νμ. και να απελευθερώσουμε τα αντιεροπορικά συστήματα σε όλο το Αιγαίο. Δεν αποτελεί βάση ορθής πολιτικής να δίνουμε προτεραιότητα στην ψυχική ηρεμία του Ερντογάν. Η τουρκική κυβέρνηση θα συνεργαστεί με τη Δύση αν αυτή η πορεία εξυπηρετεί τους στόχους της. Διαφορετικά, δεν θα γίνει. Πρέπει να κάνουμε το ίδιο.
*Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς είναι Senior Researcher of Strategy International και Member of Institute for National and international Security
