Όταν η Γαλλική Επανάσταση άλλαξε την οργάνωση του στρατού

Στις επαναστάσεις υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: εκείνοι που τις κάνουν κι εκείνοι που επωφελούνται. Ναπολέων Βοναπάρτης, μιλώντας για την Γαλλική Επανάσταση.

Γράφει ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος*

Όταν κάποιος ακούει για την Γαλλική Επανάσταση, σκέφτεται απευθείας (και δικαιολογημένα) το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη», καθώς και τις μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που έφερε. Πράγματι, η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ένα κομβικό σημείο για την παγκόσμια ιστορία, καθώς έθεσε τα θεμέλια για τα σύγχρονα  δυτικά κράτη.  Όμως οι ιδέες της Επανάστασης δεν περιορίστηκαν στην πολιτική ζωή, καθώς επέφεραν αλλαγές και στο τρόπο οργάνωσης του στρατού. Φυσικά, αυτές οι αλλαγές  έγιναν υπό την επίβλεψη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

Αρχικά, η Γαλλική Επανάσταση, ανέτρεψε το Παλαιό Καθεστώς (Ancien regime), δηλαδή το σύστημα στο οποίο οι εξουσίες βρισκόντουσαν συγκεντρωμένες στο πρόσωπο του Βασιλιά, των συμβούλων του και μερικών εκλεκτών ευγενών. Πιο συγκεκριμένα, στο Παλαιό Καθεστώς, ο στρατός ήταν έναν σύμβολο, μια πηγή γοήτρου για την μοναρχία. Οι πόλεμοι, οι οποίοι φυσικά γινόντουσαν στο όνομα του μονάρχη, ήταν δαπανηροί και αυτό οφειλόταν στο γεγονός πως οι περισσότεροι στρατοί ήταν επαγγελματικοί ή και μισθοφορικοί. Κατ’επέκταση, όποιος είχε περισσότερα χρήματα, είχε και την δυνατότητα να αγοράσει περισσότερους (και προφανώς καλύτερους) στρατιώτες. Αλλά, ο μεγαλύτερος στρατός, σήμαινε και περισσότερα έξοδα για την συντήρηση του, ακόμη και εν καιρώ ειρήνης. Οι οικονομικοί πόροι των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν ήταν απεριόριστοι και για αυτό το λόγο ο εκάστοτε μονάρχης προσπαθούσε να περιορίσει τις απώλειες του στο πεδίο της μάχης.

Ο Ναπολέων, άλλαξε το τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, καθώς χρησιμοποίησε εργαλειακά τις αλλαγές που έφερε η Επανάσταση. Με την ανατροπή του καθεστώτος, υπήρχε μια νέα κοινωνία, δομημένη στις αρχές της δημοκρατίας. Ο στρατός, δεν μπορούσε να ήταν προσωπικός, όπως παλιά. Ο στρατός πλέον δεν πολεμούσε για έναν βασιλιά ή για αυτόν που τον πλήρωνε, αλλα για το έθνος του. Άρα, γίνεται λόγος για έναν εθνικό στρατό. Επομένως ο πολίτης γινόταν οπλίτης, ως αποτέλεσμα των νέων δικαιωμάτων, αλλά και υποχρεώσεων που απέκτησε. Το 1793, καθιερώνεται ο θεσμός της επιστράτευσης (Levée en masse) για όλους τους Γάλλους άντρες ηλικίας από 18 έως 25 ετών. Ο νέος στρατός ήταν πιο φθηνός, καθώς αποτελούταν από μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών και δεν χρειαζόταν η ίδια εκπαίδευση για όλους. Ουσιαστικά, ο Ναπολέων, τριπλασίασε τον αριθμό των στρατιωτων του. Υπολογίζεται πως η περίφημη «Μεγάλη Στρατία» του Ναπολέοντα, έφτασε τους 685.000 άνδρες πριν την εισβολή στην Ρωσία, με τους 410.000 απο αυτους να είναι Γάλλοι (οι υπόλοιποι προέρχοταν απο τις κατεκτημένες περιοχές). Με άλλα λόγια, η ποσότητα αντικατέστησε την ποιότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο νέος στρατός ήταν λιγότερο ικανός. Φυσικά, ο μεγαλύτερος αριθμός στρατιωτών, έδινε και τη δυνατότητα αντοχής μεγαλύτερων απωλειών.

Στο τεχνικό κομμάτι, ο Βοναπάρτης  έσπασε το στράτευμα σε μεραρχίες, δηλαδή σε μικρότερα τμήματα. Η κάθε μεραρχία είχε το δικό της πεζικό, ιππικό, πυροβολικό και διοικητική μέριμνα. Δρούσαν αυτόνομα, βρισκόντουσαν διάσπαρτες στο θέατρο των επιχειρήσεων, αλλά είχαν στενή επικοινωνία μεταξύ τους, μέσω ενός συστήματος αλληλογραφίας. Όταν έβρισκαν την θέση του αντιπάλου, προέβαιναν σε μια συντονισμένη επίθεση. Ακόμη, έγιναν αλλαγές και στον εξοπλισμό που φορούσε ο μέσος Γάλλος πεζικάριος. Πλέον, έφερνε μικρότερο φορτίο και μπορούσε να διανύσει ευκολότερα μεγαλύτερες αποστάσεις. Μετά τις μεταρρυθμίσεις υπολογίζεται πως ο μέσος γάλλος στρατίωτης περπατούσε 120 βηματα το λεπτό, αντι για τα προβλεπόμενα 70. Κατ’επεκταση, ο Γαλλικός στρατός,  διένυε 20 με 30 χιλίομετρα τη μέρα, κάνοντας τον ίσως το γρηγορότερο στρατό της εποχής. Ο επισιτισμός του στρατεύματος, γινόταν από τις περιοχές που κατακτούσε. Μάλιστα οι Γάλλοι στρατιώτες υιοθέτησαν την ρήση «Ο πόλεμος πρέπει να θρέφει τον πόλεμο.»

Απαλλαγμένος από τον έγνοια να κόψουν τις γραμμές ανεφοδιασμού του, ο Ναπολέων αξιοποίησε ιδιαίτερα την τακτική της «Maneuver De Derrière» (Η κίνηση προς τα πίσω). Με αυτόν τον ελιγμό, ο γαλλικός στρατος τοποθετούνταν πίσω από τις γραμμές ανεφοδιασμού του αντιπάλου. Έτσι, ο Ναπολέων μπορούσε να επιλέξει το πεδίο της μάχης, αφου ο εχθρός, αναγκαζόταν να τον πολεμήσει στην συγκεκριμένη τοποθεσία, χωρίς να μπορεί να υποχωρήσει. Ο Γάλλος ηγέτης βασίστηκε επίσης σε ένα δίκτυο κατασκόπων, μέσα απο το οποίο πληροφορούταν όχι μόνο για την θέση των αντιπάλων αλλά και για το μέγεθος του στρατού τους.

Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί, πως η Γαλλική Επανάσταση δεν έφερε κάποια τεχνολογική αλλαγή. Οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, είχαν ενσωματώσει τα νέα όπλα στους στρατούς τους ήδη απο τον 16ο αιώνα. Το πεζικό ήταν εξοπλισμένο με τουφέκια (στα οποία μπορούσαν να τοποθετηθούν μικρές λόγχες για μάχη σώμα με σώμα) και το ιππικό χρησιμοποιούταν κυρίως για την περικύκλωση του στρατεύματος. Ο Ναπολέων έκανε πιο πυκνές τις γραμμές του πεζικου, δίνοντας μεγαλύτερη ευελιξία, και μετέτρεψε το πυροβολικό σε μια μονάδα-κλειδί για την επιτυχία του στρατού του στο πεδίο της μάχης. Ο Ναπολέων είχε ήδη αντιληφθεί τις δυνατές χρήσεις των κανονιών, αφού τα είχε χρησιμοποιήσει για να διαλύσει τον φιλοβασιλικό όχλο εξω απο το κτίριο της Εθνοσυνέλευσης το 1795. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Γουέλινγκτον ομολόγησε πως «ο Βοναπάρτης κινούσε τόσο γρήγορα το ελαφρύ πυροβολικό, σαν να ήταν πιστόλια».

Ο Ναπολέων κατάφερε να κυριαρχήσει στην Ευρωπαϊκή ήπειρο για περισσότερο απο μια δεκαετία επειδή οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις καθυστέρησαν να προσαρμοστούν στις νέες αλλαγές. Τελικά, υπο τον φόβο των αλλαγών που θα έφερναν οι ιδέες της Επανάστασης, οι υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις, συσπειρώθηκαν εναντίον του Ναπολέοντα για να μπορέσουν να τον φτάσουν αριθμητικά. Ο Γάλλος αυτοκράτορας συνέχιζε, παρα ταυτα να κερδίζει τη μια μάχη μετα την άλλη, διαδίδοντας τις ιδέες της Επανάστασης στις περιοχές που κατακτόυσε. Η υπερμετρη φιλοδοξια του Ναπολέοντα όμως, θα σήμαινε και την αρχή του τέλους του. Ο Ρωσικός χειμώνας, θα καταστρέψει ένα σημαντικό μέρος της Μεγάλης Στρατιάς και ο Ναπολέων, θα αναγκαστεί να υποχωρήσει. Η τελευταία του μάχη δόθηκε στο Βατερλό που σήμανε και το τέλος της κυριαρχίας του στην Ευρώπη.

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης αναδείχθηκε σε μια στρατιωτικη και στρατηγική ιδιοφυΐα της εποχής του. Αντιλαμβανόμενος το πνεύμα των καιρών, αναμόρφωσε τη δομή του γαλλικού στρατού και ανέδειξε την Γαλλία σε μια υπερδύναμη της Ευρώπης. Ακόμη και ο Κλαούζεβιτς, ο οποίος δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Γάλλο στρατηγό, τον αποκαλούσε «Θεό του Πολέμου». Μπορεί να μην ήταν όλες οι μεταρρυθμίσεις του ριζοσπαστικές, αλλά το σίγουρο είναι πως ο Ναπολέων διαμόρφωσε τη βάση του σύγχρονου πολέμου, ενός ολοκληρωτικού πολέμου, στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι φορείς της κοινωνίας. Αυτό το είδους πολέμου θα αναπτυχθεί και θα εξελιχθεί στη μορφή που γνώρισε η ανθρωπότητα στη διάρκεια του Πρώτου και Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

*φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς