«Οι προβολές του Δημοκρατικού Πολιτεύματος από την Αρχαιότητα στο σήμερα» Μέρος Δ’

«Οι προβολές του Δημοκρατικού Πολιτεύματος από την Αρχαιότητα στο σήμερα. Οι διαδικασίες και τα στάδια δημιουργίας και εξέλιξης του Δημοκρατικού πολιτεύματος»

 

Γράφει ο Βλάσης Οικονόμου 

Ιστορικός 

 

 

Διαβάστε το Α΄Μέρος ΕΔΩ , το Β΄Μέρος ΕΔΩ & και το Γ΄Μέρος ΕΔΩ

 

 

 

 

«Η ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΔΡΑΙΩΣΗΣ  ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ»

 

4.1       Ο ρόλος της ταυτότητας στη διατήρηση της Δημοκρατία

 

Πριν ξεκινήσουμε την ανάλυση μας, είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι ευθύς εξαρχής το ζήτημα της ταυτότητας, και συνακόλουθα της αυτογνωσίας, αποτελεί μια έννοια άρρηκτα συνδεδεμένη με το ανθρωποκεντρικό γεγονός και πιο συγκεκριμένα με τη συγκρότηση του κοινωνικού ανθρώπου με όρους ελευθερίας. Ο άνθρωπος διαλογίζεται για το «είναι» του, για την ύπαρξη του, για την κοινωνική του υπόσταση, για τον «άλλον», μόνο από τη στιγμή που βιώνει ένα καθεστώς ατομικής, κατ’ ελάχιστον, ελευθερίας. Και τούτο διότι τα ερωτήματα αυτά, μολονότι υπαρκτά, τα εγείρει, με όρους κοινωνικής αυτογνωσίας, η πραγματικότητα της ανθρωποκεντρικά διατεταγμένης κοινωνίας και οι συνάδουσες προς αυτή διανοητικές επεξεργασίες.[1]

 

Η συνάντηση της ταυτότητας με την ελευθερία συντελείται το μεν εντός του όλου, το δε σε αναφορά με το ανήκειν στο όλον. Η διάκριση  αυτή που ανάγεται στις δύο καταστατικές εκδηλώσεις της ελευθερίας έχει ως αφετηρία, το πρώτον της πρόληψης του ατόμου ως «εγώ», δηλαδή ως οντότητας που σταθμίζεται ως άθροισμα του όλου, και το δεύτερον το άτομο ως συστατικό συντελεστή του όλου.[2]

 

Αναπόφευκτα, η συγκρότηση των ελληνικών κοινωνιών με όρους ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος θα δημιουργήσει ερωτήματα σχετικά με την ταυτότητα τους. Το ζήτημα της ταυτότητας δημιουργήθηκε από τη στιγμή που ο υποστασιοποιημένος με πρόσημο την ελευθερία Έλληνας άνθρωπος άρχισε να διερωτάται για τα νέα φαινόμενα που γέννησε το ανθρωποκεντρικό γεγονός, για τη θέση και τον ρόλο του σ’ αυτά και, κατ’ επέκταση, τη σχέση του με τον σύνοικο ή τον όμορο «άλλον».[3] Εν ολίγοις, ο άνθρωπος αναζητεί να βρει πού ανήκει. Θέτοντας ερώτημα θα ρωτούσαμε, όλοι ψάχνουν για την ταυτότητά τους; Η απάντηση είναι, «όχι», μόνο οι ελεύθεροι κάνουν τέτοιες αναζητήσεις. 

 

Τελικά, η έννοια της ταυτότητας στον ελληνισμό έχει οικοδομηθεί σε περισσότερα επάλληλα επίπεδα: α) το πολιτισμικό, και β) το πολιτικό, με γνώμονα την ελευθερία (ατομική ταυτότητα άρρηκτα δεμένη με πολιτισμικά στοιχεία σε ατομική ελεύθερη βάση. Το δεύτερο μέρος της ταυτότητας υποδιαιρείται στις ακόλουθες μορφές: α) την ατομική ελευθερία, β) την εθνική ελευθερία, γ) την κοινωνική ελευθερία, δ) την πολιτική ελευθερία και ε) την συλλογική ελευθερία. Ο ρόλος της ταυτότητας, έχει κυρίως εγγενές χαρακτηριστικό, δεν αποτελεί απλά μια επινόηση της εποχής. Είναι γεγονός ότι οι ανθρωποκεντρικές κοινωνίες συγκροτούνται βάσει της ταυτότητας.  Ο ελληνικός κόσμος αναγνωρίζει τα κοινά στοιχεία, τα οποία διαφοροποιούνται και υπερτονίζονται ή υποβιβάζονται διαχρονικά, σε όλο το πέρασμα του ανθρωποκεντρικού συστήματος από τη μικρή (κρατοκεντρική) στη μεγάλη (οικουμενική) κλίμακα. Είναι χαρακτηριστική η άποψη του Ρήγα Βελεστινλή (1757 – 1787)[4], που λέει ότι όλοι οι Βαλκάνιοι είναι Έλληνες με κοινή στέγη. 

 

 

 

 

Με πιο τρόπο, από πολιτικής πλευράς, εκδηλώθηκε η συλλογικότητα στο ελληνικό κοσμοσύστημα; Απαντώντας στο ερώτημα θα λέγαμε ότι, οι  Έλληνες θεώρησαν ότι έχουν κοινά στοιχεία, τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν σε ‘’συνέργειες’’  (για παράδειγμα οι αμφικτιονίες), όμως δεν επεδίωξαν την στέγαση τους σε ένα έθνος, αλλά σε μια μικρότερη κοινωνία, την πόλη και αυτό πραγματοποιήθηκε λόγω του ελληνικού γεωγραφικού χώρου, αλλά και λόγω των επιλογών της ελευθερίας.[5]

 

 

4.2       Ο ρόλος του Έθνους ως ταυτότητα στη συνείδηση της κοινωνίας

 

Η συνεκτική αιτία του ελληνικού κόσμου δεν ήταν άλλη από την έννοια του ‘’έθνους’’, θα λέγαμε ότι είναι η ταυτοτική συνείδηση της κοινωνίας. Ως εκ τούτου απαντάται μόνο σε ανθρωποκεντρικά συντεταγμένες, δηλαδή ελεύθερες, κοινωνίες, οι οποίες διαλογίζονται για το συλλογικό τους «είναι» με πρόσημο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους. Η νεοτερικότητα νομίζει ότι το έθνος «κατασκευάσθηκε» από το κράτος της, προκειμένου να δημιουργήσει μία νέα πηγή νομιμοποίησης, πέραν του μονάρχη. Εξού και θεωρεί ότι αυτός είναι ο λόγος που το έθνος ταυτίζεται με το κράτος (το έθνος-κράτος) σήμερα ή που το έθνος προορίζεται να εξαφανισθεί στην περίπτωση που το κράτος παύσει να το ενσαρκώνει, δηλαδή να κατέχει το μονοπώλιο της πολιτικής «κυριαρχίας».

 

 Η άποψη αυτή συγχέει το «είναι» της συλλογικής ταυτότητας με τον τρόπο της έκφρασης (ως έθνος του κράτους στη μεγάλη κλίμακα ή ως έθνος-κοσμοσύστημα στον ελληνισμό) ή τον φορέα (το κράτος/σύστημα, την κοινωνία/σύστημα ή το κοσμοσύστημα) της ευθύνης της. Στα Προ-αντιπροσωπευτικά συστήματα την ευθύνη της συλλογικής ταυτότητας (της συνείδησης κοινωνίας) την αναλαμβάνει το πολιτικά κυρίαρχο κράτος, διότι αυτό κατέχει το σύνολο της πολιτικής αρμοδιότητας και, κατ’ επέκταση, τη διαχείριση των υποθέσεων της κοινωνίας. Στο Αντιπροσωπευτικό σύστημα και στη Δημοκρατία η κοινωνία, συγκροτημένη σε πολιτεία, αναλαμβάνει την ευθύνη των υποθέσεων της, την καθολική πολιτική αρμοδιότητα και, συνακόλουθα, την αρμοδιότητα του έθνους.[6]

 

Στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα οι συγκροτούντες την κοινωνία αισθάνονται την έννοια της ταυτότητας, το ανήκειν, μέσω της ελευθερίας. Απεναντίας, στο δεσποτικό κοσμοσύστημα, οι κοινωνίες συγκροτούνται χωρίς αναφορά σε ταυτοτικό πλαίσιο. Ο ισχυρός φτιάχνει στρατό  και συγκροτεί ομάδες υποκείμενες του. Ουσιαστικά δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς ταυτότητα, είναι προϋπόθεση της ύπαρξής της.

 

Τι είναι λοιπόν το «έθνος»; Το έθνος είναι παράγωγο της σύγχρονης εποχής, άρα εκφράζεται και στο μέτρο της εποχής, άρα ο τρόπος που δηλώνει την αξίωση του να εκφραστεί ως κρατική οντότητα και παράλληλα να ξεχωρίσει από τους άλλους. Για όλα τα έθνη του κόσμου ισχύει ότι γεννήθηκαν στη σύγχρονη εποχή (ανθρωποκεντρισμός), δηλαδή μετά την Γαλλική επανάσταση του 1789, και κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα την περίοδο της δημιουργίας των κρατών ως έθνη, από τότε που οι κοινωνίες άρχισαν να συγκροτούνται με όρους ελευθερίας.

 

Όλοι λοιπόν οι λαοί, οι οποίοι συγκροτήθηκαν σε έθνος ακολούθησαν το ελληνικό παράδειγμα. Έτσι όποια κοινωνία είναι σε ανθρωποκεντρική τροχιά, αξιώνει την έκφραση της σε έθνος. Οι Έλληνες διατύπωσαν την ταυτοτική τους ενότητα με α) το όνομα «Έλληνες» και β) στην οικουμενική φάση με την έννοια του «γένους». Ουσιαστικά, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η έννοια του «γένους» είναι γενικότερη από αυτή του «έθνους».

 

 

4.3       Ο ρόλος της Ελληνικής Επανάστασης και η πορεία της Δημοκρατίας

 

 

 

Οι ανωτέρω επισημάνσεις στη προηγούμενη ενότητα, μας οδηγούν νοητά στις κοινωνίες που συγκροτήθηκαν σε ‘’έθνος’’ κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα, και πιο συγκεκριμένα την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης – Παλιγγενεσία (1821-1832). Έως την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης στον ελληνικό χώρο υπήρχε και διαβιούσε το ελληνικό γένος, χωρίς όμως την ύπαρξη ελληνικού κράτους. Βασικό πρόταγμα της επανάστασης ήταν η απεξάρτηση του ελληνικού γένους από τον Οθωμανικό ζυγό, και η συνέχιση του συστήματος που ζούσε υπόκωφα εντός του έως τότε.

 

 Σημαντικός, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν και ο ρόλος του Διαφωτισμού[7], σε όλη την Ευρώπη. Κεντρικός πυλώνας των ιδεολογικών κατευθύνσεων του κινήματος του Διαφωτισμού δεν ήταν άλλος από την «αναγέννηση» των ιδεών του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ποιανού ελληνικού κόσμου όμως; Απαντώντας στο ρητορικό ερώτημα θα λέγαμε, του ανθρωποκεντρικού κόσμου, τόσο της κρατοκεντρικής περιόδου, όσο και του οικουμενικού κοσμοσυστήματος. Του αρχαίου ελληνικού κόσμου που διαβιούσε από την Κρητό-μυκηναϊκή εποχή έως τις παρυφές του 20^ου αιώνα με κύριο πρόταγμα, αυτό της ελευθερίας, και της Δημοκρατίας.

 

Με όλες τις παραπάνω αναλύσεις μπορούμε να αποδείξουμε ότι, η ιδεολογική προσέγγιση του ελληνικού δημοκρατικού συστήματος παρέμεινε αναλλοίωτο από την στιγμή της γέννησης του (εποχή Κλεισθένη) έως την εποχή της ελληνικής επανάστασης. Όλη αυτή η ιστορική περίοδος δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από κανένα ιστορικό ως ‘’εύκολη’’ και δίχως κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις. Το σίγουρο όμως είναι ότι, το δημοκρατικό πολίτευμα διατηρήθηκε, είτε έμπρακτα μέσω της εφαρμογής του, είτε υπόκωφα δια της συνειδησιακής παράδοσης των απογόνων του, έως τον 19^ο αιώνα.

 

Η Ελληνική Επανάσταση ευδοκίμησε διότι οι πρωτεργάτες της σχεδίασαν, διετέλεσαν και πραγματοποίησαν τον προγραμματισμός της έχοντας ως γνώμονα τις βασικές έννοιες της ταυτοτικής συνείδησης και της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Η Ελληνική Επανάσταση ‘’έτυχε’’ να ευδοκιμήσει στην έναρξη ενός πολύ ιδιόμορφου αιώνα. Ήδη από το 1789, εποχή κατά την οποία ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση,[8] είχε διαφοροποιηθεί το κεντρικό μοντέλο των ηγεμονιών, το οποίο ίσχυε έως τότε. Πλέον, συμβαίνουν τρομερές αλλαγές. Έχουμε την κατάργηση των ηγεμονικών καθεστώτων και την ανάδυση των κρατών-εθνών. Τα αυταρχικά καθεστώτα δίνουν την σκυτάλη σε νέες μορφές κρατών. Ποια ήταν όμως η αιτία που συνέβησαν όλα αυτά; Απαντώντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αρχική αιτία μιας τέτοιας καινοτομίας δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την κυριαρχία των ιδεών του Διαφωτισμού. Οι βασικές πηγές του κινήματος του Διαφωτισμού ήταν αυτές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και φιλοσοφίας. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται η ιδεολογική ουσία της αρχαιότητας, μεταφέροντας ως εθιμική παράδοση όλες τις ανακαλύψεις των προγόνων των Ελλήνων και κατ’ επέκταση την διατήρηση της ταυτότητάς τους.

 

Η ελληνική επανάσταση ‘’έτυχε’’ επιτυχίας διότι συνέβη εκείνη ακριβώς την χρονική περίοδο που όλα συνέτρεχαν υπέρ της. Η δημιουργία των κρατών–εθνών, ενδόμυχα και υπόκωφα ξύπνησε στους Έλληνες ως έθνος την πεποίθηση ότι μπορούν να αναγεννηθούν στα πρότυπα των πόλεων–κρατών. Γνώσεις τις οποίες είχαν διατηρήσει ενδόμυχα πολλούς αιώνες έως τότε. Και αυτό ακριβώς έπραξαν, εφάρμοσαν τις γνώριμες πρακτικές καθ’ όλη την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης. Το αποτέλεσμα της επανάστασης θα ήταν σίγουρα αντίστοιχο των προτύπων, δηλαδή την ανεξαρτητοποίηση του ελληνικού χώρου από την Οθωμανική αυτοκρατορία και την ανάδυση ενός νέου κράτους στα πρότυπα της Δημοκρατίας, όπως αυτή είχε διασωθεί έως τότε.

 

 

4.4       Η Ελληνική Επανάσταση ως δημοκρατική προσέγγιση είχε επιτυχία;

 

Το κράτος αυτό δημιουργήθηκε για να βγάλει τις φεουδαλικές κοινωνίες της Ευρώπης από τη φεουδαρχία και να τις κάνει ελεύθερες και εξελίχθηκε μαζί του. Η Ελληνική κοινωνία, δεν ήταν φεουδαλική. Ήταν κοινωνία δημοκρατική με την έννοια της αυτοκυβέρνησης και όχι με το ιδεολόγημα που γίνεται σήμερα. Που διακρίνει μεταξύ ‘’άμεσης’’ και ‘’έμμεσης’’ Δημοκρατίας ως ένα σύστημα, όπως και ένα ‘’τραπέζι’’ είναι άμεσο και έμμεσο. Δημοκρατία είχαμε στα κοινά των Ελλήνων, που ήταν τα συστήματα των πόλεων-κρατών της αρχαιότητας όπως προσαρμόστηκαν στην περίοδο της οικουμένης -και που τα διατήρησαν και οι Οθωμανοί γιατί τα είχαν ανάγκη- και επομένως, καταργήθηκαν με τη συγκρότηση του κράτους. Οπισθοδρομήσαμε για να εξευρωπαϊστούμε. Οπισθοδρομήσαμε από άποψη προόδου. Aν λοιπόν υπάρχει ένα πρόβλημα, είναι γιατί το κράτος αυτό δημιουργήθηκε στο όριο του Ελληνισμού, του Ελληνικού Έθνους, σε ένα περιθωριακό μέρος του Ελληνισμού και καταργώντας το σύστημα του Ελληνισμού που του δημιουργούσε θεσμική συλλογικότητα, Δήμο. Άρα, έχοντας δημιουργηθεί στο περιθώριο του Ελληνισμού και θεσμικό προτεκτοράτο ουσιαστικά των δεσποτικών δυνάμεων της Ευρώπης, είχε κάθε λόγο να μη θέλει την Εθνική ολοκλήρωση. Γιατί, εάν ενσωματωνόταν στο κράτος αυτό περιοχές αστικές παραδείγματος χάρη, αναπτυγμένες, όπως η Θεσσαλονίκη, τα Αμπελάκια, τα Γιάννενα, όπως η Σμύρνη, η Τραπεζούντα, η Κωνσταντινούπολη, θα άλλαζε άρδην η κοινωνική σύσταση, η οικονομική σύνθεση και συγχρόνως η πολιτική σύνθεση αυτού του κράτους. Αυτοί δηλαδή που ηγεμόνευσαν το κράτος προηγουμένως, θα γινόταν το πολύ πρόεδροι ορεινών κοινοτήτων.

 

Είχαν κάθε λόγο επομένως να μη θέλουν αυτή την εθνική ολοκλήρωση. Και γι΄αυτό την καταπολέμησαν και χρησιμοποίησαν απλώς το επιχείρημα της μεγάλης ιδέας για να αντλούν νομιμοποίηση από την κοινωνία που είχε το αίτημα της μεγάλης ιδέας. Δεν πολιτεύονταν όμως κατά το αίτημα της μεγάλης ιδέας. Άρα δεν έβαλαν την αστική τάξη που ήταν τεράστια και οικουμενική, την Ελληνική αστική τάξη, μέσα στο κράτος. Και δεν άφησαν να αναπτυχθεί κι η Ελληνική αστική τάξη μέσα στο κράτος. Γιατί νέμονταν όλο το δημόσιο χώρο. Απ΄την άλλη μεριά, κατάργησαν και τη θεσμική συλλογικότητα των Ελλήνων. Η κοινωνία λοιπόν ξέμεινε, έχοντας μια υπερ-ανάπτυξη πολιτική η οποία δεν της επέτρεπε να λειτουργεί ως μάζα όπως λειτουργούσε ο δουλοπάροικος της Ευρώπης που μόλις έβγαινε απ΄τη φεουδαρχία, που ακολουθούσε και μόλις έπαιρνε το δικαίωμα της ψήφου την εκχωρούσε σε κάποιον ηγέτη, γιατί έβλεπε “σωτηριακά” την πολιτική και όχι ως πράξη δικής του αυτονομίας, με αποτέλεσμα αφού διατήρησε τη νοοτροπία αλλά έχασε τη θεσμική βάση της συλλογικότητας, ο κάθε ένας να διαπραγματεύεται την ψήφο του με αυτόν ο οποίος κατέκτησε για τον εαυτό του -δηλαδή τον πολιτικό- την θεσμική συλλογικότητα του δήμου. Πήρε την πολιτική κυριαρχία λοιπόν το κράτος, άρα ο πολιτικός, και την έχασε η κοινωνία. Της έμεινε η πολιτική λογική του ότι θα πάω σ΄αυτόν που έχει πολιτική αρμοδιότητα.

 

Επομένως αποδομήθηκε η συλλογικότητα. Η πολιτική τάξη είχε κάθε συμφέρον να την κρατάει αποδομημένη γιατί αντλούσε από εκεί νομιμοποίηση ηγεμονίας και συγχρόνως έκανε ότι ήθελε. Διότι, μοίραζε τις δημόσιες πολιτικές εξατομικεύοντας, δηλαδή αντί να ασκεί πολιτικές ανάπτυξης, ασκούσε πολιτικές ρουσφετιού. Διότι με τον πολίτη βρισκόταν αντιμέτωπος. Όχι με την συλλογικότητα της κοινωνίας, με το σύνολο των πολιτών. Αυτό είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα και το αντιμετωπίσαμε σε όλη τη διάρκεια. Κατέστρεψε αυτό το κράτος τον Ελληνισμό, που δεν είχε καμία αντιστοιχία με την εικόνα του και συγχρόνως κατέστρεψε και τη συλλογικότητα της κοινωνίας με αποτέλεσμα να λειτουργεί αποδομητικά/καταστροφικά και προς τα έξω και προς τα μέσα.

 

 

4.5       Μία ερμηνεία του σήμερα με όρους ιστορίας

            Αυτό το πολιτικό σύστημα το επέβαλαν οι απολυταρχίες της Ευρώπης, για να ελέγξουν την Ελληνική κοινωνία και συγχρόνως για να καταστρέψουν τον ισχυρό και ηγεμόνα ουσιαστικά, σε τρεις αυτοκρατορίες από τη μια ή την άλλη άποψη Ελληνισμό, που ήταν έξω από το Ελληνικό κράτος. Ήταν το μακρύ χέρι τους εδώ για να ελέγξουν όλη αυτή την περιοχή. Αυτό οφείλεται σε ένα γεγονός. Πανηγυρίζουμε ότι απελευθερωθήκαμε και δεν εκτιμάμε αυτό που χάσαμε επειδή υπήρξε η ‘’αποτυχία’’ της επανάστασης. Όχι γιατί δεν έπρεπε να απελευθερωθούμε, αλλά γιατί οργανώθηκε με τέτοιο τρόπο η επανάσταση, που ήταν μοιραίο να οδηγηθούμε εδώ που οδηγηθήκαμε. Και το κράτος που θεωρήθηκε Ελληνικό κράτος, έγινε απλώς ένα προτεκτοράτο που έχοντας αποδομήσει και την εσωτερική του συλλογική συνοχή οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στη συνέχεια στην καταστροφή μας.

 

Η Επανάσταση ‘’απέτυχε’’ διότι δυστυχώς δεν συνεκτιμήθηκε η ιδιαιτερότητα της Ελληνικής κοινωνίας και θελήσαμε να εφαρμόσουμε το παράδειγμα της Γαλλικής Επανάστασης. Ποια είναι η διαφορά όμως; Διότι το πρόταγμα της Ελληνικής Επανάστασης, το σχέδιο για το κράτος που θα έπρεπε να δημιουργηθεί το ξέρουμε. Είτε πάρουμε τους Φαναριώτες, είτε την εκκλησία που ήθελε διαδοχή, είτε πάρουμε το Ρήγα και όσους ήθελαν επανάσταση, ξέρουμε ότι θέλανε ένα κράτος που αφενός θα κρατούσε την πραγματικότητα που ζούσε τότε που ήταν κοινωνίες εν ελευθερία μέσα στα κοινά, δηλαδή η ανάπτυξη της ‘’οικουμένης’’ με τη μετάβαση στη μεγάλη κλίμακα του κράτους έθνους. Ο Ρήγας το περιγράφει πολύ χαρακτηριστικά αυτό. Κρατάει τα κοινά, κρατάει τη Δημοκρατία, δηλαδή την αυτοκυβέρνηση μέσα στα κοινά και συγχρόνως αντί να βάλει στην κορυφή μιας κοσμόπολης την πρωτεύουσα όπως ήταν στο Βυζάντιο η Κωνσταντινούπολη, φτιάχνει ένα κεντρικό πολιτικό σύστημα που περιλαμβάνει ολόκληρη την κοινωνία της επικράτειας. Αλλά ένα πολιτικό σύστημα που έχει σχέση Δημοκρατίας, δηλαδή αυτοκυβέρνηση.

            Αυτό το σύστημα λοιπόν, δεν ήταν επαναστατικό παρά μόνο ως προς το εθνικό σκέλος, να διώξουν τον κατακτητή. Ήταν εντελώς αντιπροσωπευτικό του καθεστώτος που ζούσαν οι ελληνικές κοινωνίες μέσα στα κοινά, σε περίοδο εθνικής κατοχής. Δε συνεκτίμησε κάτι, ότι η Γαλλική Επανάσταση ήταν κοινωνική επανάσταση όχι εθνική. Ήθελε δηλαδή να απελευθερωθεί ο δουλοπάροικος και οι στρυμωγμένες μέσα στο καθεστώς της κρατικής δεσποτείας, της φεουδαρχίας, νέες αστικές δυνάμεις. Η ελληνική κοινωνία, ήταν πολυσήμαντη και πολιτειακά, γιατί κάθε κοινό είχε το δικό του πατριωτισμό εκτός απ΄το εθνικό, αλλά είχε όμως και κοινωνική στρωμάτωση τεράστιας εμβέλειας. Υπήρχαν οι μεγαλοαστοί, οι μεσαίοι αστοί, οι έμποροι των κοινών της περιφέρειας, οι προύχοντες, οι αγρότες, ελεύθεροι όμως ιδιοκτήτες, χίλιες δυο κατηγορίες και πνευματικές ηγεσίες. Είχαν κοινό τόπο την εθνική απελευθέρωση αλλά υπήρχε και μια τρομακτική διαφοροποίηση ως προς πολλά άλλα.

            Όταν λοιπόν ζητάς από κάποιον να εξεγερθεί για κοινωνικούς λόγους γιατί υπάρχει κοινωνική ομοιογένεια ουσιαστικά, είναι εύκολο να γίνει μάζα και να τρέξεις την επανάσταση. Όταν ζητάς σε μια ανθρωποκεντρική, δηλαδή με χαρακτήρα ελευθερίας κοινωνία, με τέτοια τρομακτική διαφοροποίηση, τότε πρέπει στον καθένα να απευθύνεις και τον ιδιαίτερο λόγο. Γιατί ο αστός, ο προύχοντας, ο αγρότης και τα λοιπά, θα σκεφτεί με διαφορετικό τρόπο και το ιδιαίτερο συμφέρον του όπου θα εντάξει και την εθνική του απελευθέρωση. Άρα δεν αρκεί η εξαγγελία.

            Το ιδανικότερο πολιτικό σύστημα για την Ελλάδα εκείνη τη στιγμή ήταν η ‘’κοσμόπολη’’. Ένα σύστημα συνδυασμού κοινών και γενικής πολιτείας που θα διασφάλιζε και το σύστημα της οικουμένης και το σύστημα της μεγάλης κλίμακας. Λίγο πολύ ο ίδιος ο Καποδίστριας το είχε αντιληφθεί αυτό. Κι έναν τέτοιο συνδυασμό πήγαινε να κάνει κι ας μην είχε τις προϋποθέσεις που συνέτρεχαν πριν από την επανάσταση. Αλλά ο Καποδίστριας, λειτουργούσε και ως μεγαλοφυής πολιτικός και διπλωμάτης, λειτουργούσε μέσα σε ένα πλαίσιο που είχε περιορισμούς. Παρόλα αυτά κατάφερε να δημιουργήσει τέτοιο έργο στον ελάχιστο χρόνο που κυβέρνησε που δεν το δημιούργησε ολόκληρος ο 19ος αιώνας στην Ελλάδα. Διότι αυτός που ήταν αρμόδιος να ασκήσει δημόσιες πολιτικές προς το συμφέρον της συλλογικότητας, δεν είχε αντιστάθμισμα. Πώς δημιουργείται η συλλογικότητα; Σε μια κοινωνία που βγαίνει απ΄τη φεουδαρχία, η μάζα της κοινωνίας; Δεν απειλεί το πολιτικό προσωπικό και συγχρόνως μπορεί να επέμβει και να πιέσει. Σε μια κοινωνία αναπτυγμένη πολιτικά, που έχει την πολιτική ατομικότητα και όχι την αντίληψη της μάζας, δεν θα συμβεί ποτέ αυτό. Δε θα λειτουργήσει ως μάζα. Παρά μόνο σε συνθήκες εξαθλίωσης. Αλλά και πάλι με το καθεστώς της εξέγερσης όχι της πολιτείας. Αυτή η κοινωνία λοιπόν που είναι κοινωνικά αναπτυγμένη, που έχει την ατομικότητά της, χρειάζεται θέσμιση για να λειτουργήσει.[9]  

 

 

ΣΥΝΟΨΗ -­ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Δημοκρατία ως έννοια και ως πολίτευμα έχει δεχθεί πολλές έννοιες και ποικίλες κριτικές, τόσο από καταξιωμένους πολιτικούς επιστήμονες, όσο και από φτασμένους ιστορικούς αναλυτές. Δεν έλειψαν όμως, οι κριτικές και από τους απλούς πολίτες, που καθημερινά βιώνουν τον αντίκτυπο του πολιτεύματος στο ‘’πετσί’’ τους. Για να έχει όμως, ο καθένας από εμάς την ικανότητα κριτικής ενός τέτοιου ‘’θεσμού’’, κρίνεται ως απαραίτητη η σαφής γνώση του αντικειμένου. Εξάλλου είναι απαιτούμενη μια τέτοια ικανότητα, ώστε το αποτέλεσμα της κριτικής σκέψης να έχει την αποδοχή του συνόλου της κοινωνίας. Τέτοιας μορφής ανάλυση, όσο βέβαια είναι ικανό να πραγματοποιηθεί από τον συγγραφέα,  επιχειρήθηκε να δοθεί στο εν λόγω κείμενο.

 

Για να επιτευχθεί η δημοκρατική ολοκλήρωση, είναι απαραίτητο το σταδιακό πέρασμα από τα επιμέρους δημοκρατικά στάδια. Ιστορικά ένα τέτοιο πρώτο στάδιο είναι αυτό της εποχής πριν από τον Σόλωνα. Εποχή κατά την οποία κυριαρχούσαν τα βασιλικά καθεστώτα, τα οποία ουσιαστικά περιόριζαν την ελευθερία των απλών πολιτών. Ο 8^ος αιώνας π.Χ. θεωρείται σταθμός, διότι καταργείται η κληρονομική Βασιλεία και την θέση της παίρνει η Αριστοκρατία. Σε αυτή την φάση έχουμε την δημιουργία του συμβουλίου και την εμφάνιση των πόλεων-κρατών (8^ος π.Χ.). Η οικονομική ανάπτυξη της εποχής απαίτησε την εμφάνιση της νομισματικής οικονομίας.

 

Δεν υπήρξαν όμως όλες οι προοπτικές ομαλές. Η καταπιεστική πολιτική και η αβάσταχτη δανειοληψία των γεωργών, έφερε στο προσκήνιο τον Σόλωνα, που με  την Σεισάχθεια, τους απάλλαξε από την σωματικής τους υποχειρία. Έχουμε έτσι την εμφάνιση του Προ-αντιπροσωπευτικού συστήματος, ως το αρχικό στάδιο της δημοκρατικής ολοκλήρωσης. Πλέον, όλα αρχίζουν να διαφαίνονται υπό σχεδιασμό. Οι ελευθερίες των πολιτών τους συνάσπισαν σε Δήμο, περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τις ατελείωτες ελευθερίες της άρχουσας τάξης.

 

Η Αντιπροσώπευση, ως δεύτερη φάση της Δημοκρατίας δεν καθυστέρησε να εμφανιστεί. Ο Κλεισθένης με τις μεταρρυθμίσεις του, χάρισε στον απλό λαό μεγαλύτερη δημοκρατική αυτοδιάθεση. Πια, οι πολίτες είχαν κάθε λόγω στη πολιτική εξουσία, κινούμενοι ως εντολείς του πολιτικού συστήματος. Η Δημοκρατία είχε μπει στη τελική της φάση. Η πλήρης ταύτιση  του λαού με την άρχουσα τάξη και το πολιτικό σύστημα δεν καθυστέρησε να εμφανιστεί. Και η Δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα εγένετο.

 

Υπήρχε όμως, υποχρέωση διάδοσης αυτής της νεόδμητης κατηγορίας πολιτικού συστήματος. Ο Μ. Αλέξανδρος διαδραμάτισε τον καθοριστικό αυτό ρόλο. Με την μορφή της οικουμενικότητας διέδωσε την Δημοκρατία σε όλη του τη επικράτεια. Κοινωνίες, που έως τότε βίωναν αυταρχικά καθεστώτα, πλέον απολάμβαναν την δημοκρατική φάση. Ακόμη και οι απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου συνέχισαν με την ίδια θέρμη ως προς την δημοκρατική διακυβέρνηση.

 

Συνεχίζοντας, θα αναφέρουμε ότι, τόσο κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής, όσο και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η δημοκρατική προοπτική και η ιστορική συνέχισή της από την αρχαία Αθήνα ήταν πρώτη προτεραιότητα. Και οι δύο αυτές Αυτοκρατορίες, αναπτυσσόμενες στα πρότυπα της οικουμενικής κοσμοπολιτείας, εφάρμοσαν κατά κύριο λόγω δημοκρατικές πολιτικές. Μόνο, μετά την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το 1453 από τους Οθωμανούς, η δημοκρατική ολοκλήρωση πέρασε σε μια ιδιαίτερη μορφή. Λόγω της ‘’κατάργησης’’ του κράτους, δεν υφίστανται δυνατότητα από το ελληνικό έθνος, να εφαρμόσει τις ιδέες της Δημοκρατίας. Αυτό που σοφά έπραξε ήταν, η διατήρηση των ιδεών, ως εθιμική παράδοση στο σύνολο της κοινωνίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διοικητικά είχε χωρίσει τις κτήσεις της σε περιφέρειες, τα βιλαέτια[10], σε αυτονομία και αυτοδιάθεση. Επομένως παρέμενε εν ζωή η προγενέστερη παράδοση.

 

Αποτέλεσμα της παραπάνω πρακτικής ήταν, το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Δυστυχώς όμως, πραγματικά λέω δυστυχώς και συνάμα είμαι κατηγορηματικός, διότι όλα όσα είχαν διατηρηθεί έως τότε γκρεμίστηκαν. Χαίρομαι για το αποτέλεσμα της Ελληνικής Επανάστασης, με το οποία δημιουργήθηκε ένα ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, δίνοντας στο ελληνικό έθνος την δυνατότητα εφαρμογής των εθιμικών του παραδόσεων. Συνάμα, όμως λυπάμαι διότι, αυτή η ευκαιρία χάθηκε ή δεν επέτρεψαν οι ‘’δυνάμεις’’ της εποχής να ευδοκιμήσει.

 

 

 

=================================================================================

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Βιβλία

 

1. Αριστοτέλης «Αθηναίων Πολιτεία», εκδόσεις Ζήτρος, Αθήνα, 2009.
2. Βλάχος Σ. Άγγελος, «Η οικοδόμηση της Δημοκρατίας», εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα, 1999.
3. Κοντογιώργης Γεώργιος, «Η Δημοκρατία ως ελευθερία», εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007.
4. Κοντογιώργης Δ. Γεώργιος, «Η ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή», εκδόσεις Παρουσία, Αθήνα, 2008.

5. Κοντογιώργης Δ. Γεώργιος, «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα, η Κρατοκεντρική περίοδος της πόλης», Τομ. Α΄, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2006.

6. Ουμπέρτο Έκο, «Αρχαία Ελλάδα, Πολιτική, Οικονομική και Κοινωνική Ιστορία, Μέρος Α΄», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2018.
7. Glaude Mosse, «Ιστορία μιας Δημοκρατίας, Αθήνα, Από τις αρχές ως τη μακεδονική κατάκτηση», εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1983.

 

 

Διαδίκτυο

 

1. «Γεώργιος Δ. Κοντογιώργης» «Cosmosystème -Cosmosystem- Κοσμοσύστημα» (Πολιτική Μισθοφορία)

http://contogeorgis.blogspot.com/search?q=πολιτική+μισθοφορία

 

2. «Η Μηχανή του Χρόνου» (Ναυμαχία Άκτιου, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)

http://www.mixanitouxronou.gr/i-navmachia-pou-i-kleopatra-afise-ton-antonio-akalipto-ke-aftos-poulise-ton-stolo-tou-i-niki-tou-oktavianou-pou-simane-to-telos-tis-romaikis-dimokratias-ke-tin-aftoktonia-tou-antoniou-ke-tis-kle/

 

3. «Λεκάκης Γεώργιος»(Σπάρτακος, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)

http://www.spartakos.eu/parousiasi/istoria-spartakou/

 

4. «Σακκέτος Άγγελος»( Βύζας ο Μεγαρεύς)

https://www.sakketosaggelos.gr/Article/10320/

5. «Νίκος Μπαλάσκας» (Βυζαντινή Αυτοκρατορία)

https://sites.google.com/site/nikosmpalaskasalimedon/istoria/2-istoria-tes-mesaionikes-elladas/2-byzantine-periodos—eisagoge

6. «Χρήστου Θανάσης » (Ρήγας Βελεστινλής)

http://www.pemptousia.gr/2011/05/rigas-velestinlis-1757-1798/

 

7. «Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός»

http://users.sch.gr/gkritikos/fl/1688-1789.htm

 

8. «Παναγιώτης Ξηρουχάκης» (Γαλλική Επανάσταση)

http://agonaskritis.gr/η-γαλλική-επανάσταση-και-ο-ριζοσπαστι/

 

9. «Γεώργιος Κοντογιώργης “Γιατί απέτυχε η ελληνική επανάσταση του 1821’’

https://elenivx.blogspot.com/2017/03/1821t.html?spref=fb&m=1&fbclid=IwAR32o_hV3Zkj35mtx3obSIyG3KgQW-jVx_moBpwwDj3S5ArNlumfE_fZ2LI

 

10. (Το Βιλαέτι – Οθωμανική Αυτοκρατορία)

https://el.wikipedia.org/wiki/Βιλαέτι)

 

—————————————————————————————————————

 

[1] Γεώργιος Δ. Κοντογιώργης,  «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα, η Κρατοκεντρική περίοδος της

πόλης», Τομ. Α΄, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2006, σελ. 279.

[2] Γεώργιος Δ. Κοντογιώργης,  «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα, η Κρατοκεντρική περίοδος της

πόλης», Τομ. Α΄, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2006, σελ. 280.

[3] Γεώργιος Δ. Κοντογιώργης,  «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα, η Κρατοκεντρική περίοδος της πόλης», Τομ. Α΄, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2006, σελ. 283

 

[4] Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής, 1757 – 24 Ιουνίου 1798) υπήρξε ο πρωτεργάτης και πρόδρομος του νεοελληνικού διαφωτισμού και ο κήρυκας και πρωτομάρτυρας της Επανάστασης του 1821. Οραματίσθηκε την επανάσταση εναντίον της οθωμανικής τυραννίας, στο πλαίσιο όμως της κοινής σύμπραξης όλων των συνυπόδουλων λαών της Βαλκανικής, της Μικράς Ασίας και της Μεσογείου. Πίστεψε και εργάσθηκε σθεναρά για την εγκαθίδρυση μίας «Ελληνικής Δημοκρατίας».

[Θανάσης Χρήστου (http://www.pemptousia.gr/2011/05/rigas-velestinlis-1757-1798/)], ανακτήθηκε την 5 Νοεμβρίου 2018.

[5] Γεώργιος Κοντογιώργης, «Η Δημοκρατία ως ελευθερία», εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007, σελ. 531

[6] Γεώργιος .Κοντογιώργη, «Η ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή», Εκδόσεις Παρουσία, Αθήνα, 2008, σελ. 267-273.

[7] Διαφωτισμός (1688-1789): Αν πρέπει να δώσουμε ένα ορισμό για το Διαφωτισμό, μπορούμε να πούμε απολογιστικά ότι πρόκειται για την ιδεολογική, πνευματική και πολιτιστική κίνηση που επέβαλε τον ορθολογισμό και τις νέες μεθόδους στην επιστήμη. Στόχος του διαφωτιστικού κινήματος ήταν η απελευθέρωση του νου από τη νηπιακή εξάρτησή του, η απαλλαγή από τις δεισιδαιμονίες και κάθε μορφής προλήψεις, από τη μισαλλοδοξία των εκκλησιαστικών ιερατείων, την εξουσία των ευγενών και το θρησκευτικό σκοταδισμό, που παρεμπόδιζαν τη γνώση και την ελευθερία (Π. Γέμτος). Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κινήματα στην ιστορία του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού που διαμορφώθηκε κυρίως το 18ο αιώνα στη Γαλλία, την Αγγλία, τη Σκωτία και τη Γερμανία, αλλά είχε σημαντική επιρροή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ρωσία, Ελλάδα), καθώς και στις τότε πρωτοεμφανιζόμενες Η.Π.Α. (http://users.sch.gr/gkritikos/fl/1688-1789.htm), ανακτήθηκε την 5 Νοεμβρίου 2018]

 

[8] Γαλλική Επανάσταση: Η Γαλλική Επανάσταση σαν γεγονός σημάδεψε απόλυτα την ιστορία και διαμόρφωσε εν πολλοίς την πορεία του κόσμου τον 19ο αι. Υπήρξε η κοινωνική επανάσταση που κατάργησε την απόλυτη μοναρχία και το φεουδαρχικό σύστημα .Ενέπνευσε τους λαούς να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και έδειξε περίτρανα ότι ακόμα και οι βασιλείς πεθαίνουν. Η επανάσταση αυτή χαρακτηρίστηκε αστική (άδικα κατά τη γνώμη μου), καθώς οργανώθηκε κυρίως από την ανερχόμενη αστική τάξη, η οποία εμπνεύστηκε από το Διαφωτισμό και τη Βιομηχανική επανάσταση. Η γαλλική αστική τάξη επιζητούσε όμως μόνο τη συνταγματική μοναρχία. Η μοναρχία καταργήθηκε τελικά ολοκληρωτικά υπό την επίδραση πιο ριζοσπαστών επαναστατών αλλά και του λαού (π.χ. των εργατών «αβράκωτων»). [Παναγιώτης Ξηρουχάκης (http://agonaskritis.gr/η-γαλλική-επανάσταση-και-ο-ριζοσπαστι/) ανακτήθηκε την 9 Νοεμβρίου 2018].

 

[9]  Γεώργιος Κοντογιώργης “Γιατί απέτυχε η ελληνική επανάσταση του 1821’’

https://elenivx.blogspot.com/2017/03/1821t.html?spref=fb&m=1&fbclid=IwAR32o_hV3Zkj35mtx3obSIyG3KgQW-jVx_moBpwwDj3S5ArNlumfE_fZ2LI ανακτήθηκε την 8 Νοεμβρίου 2018.

[10] Το βιλαέτι (τουρκικά: Vilayet, βιλάγια), ήταν μεγάλη διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ορισμένες από τις μεγάλες διοικητικές περιφέρειες του βυζαντινού κράτους, γνωστές ως «θέματα», στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα αποκαλούνταν πασαλίκια (pasalig). (https://el.wikipedia.org/wiki/Βιλαέτι) ανακτήθηκε την 9 Νοεμβρίου 2018.

 

 

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 611