Ποιος διάλογος με την Τουρκία μπορεί να απομακρύνει την αστάθεια;

Του Δημήτρη Τσαϊλά*

Μολονότι τα αποθέματα φυσικού αερίου της Μεσογείου, θεωρούνται σημαντικά όσον αφορά τη μείωση της εξάρτησης από το εξωτερικό στις εγχώριες καταναλώσεις, η προοπτική περιφερειακής συνεργασίας και εξαγωγής με μη παράκτιες χώρες, ειδικά στην ΕΕ, έγινε όλο και πιο σημαντική. Για τους λόγους αυτούς, τα παράκτια κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, που είναι πιο επιρρεπή σε συγκρούσεις παρά στη συμφιλίωση και ανταλλαγή, έχουν αρχίσει να υπογράφουν συμφωνίες για τη θαλάσσια δικαιοδοσία (οριοθέτηση) της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ). Με αυτόν τον τρόπο, συνειδητοποίησαν ότι η αποφυγή πιθανών συγκρούσεων και δαπανηρών δραστηριοτήτων στην ανοιχτή θάλασσα, αναπτύσσοντας μια περιφερειακή προοπτική, έχει πολλά οφέλη.

Η ανάπτυξη νέων πεδίων φυσικού αερίου μεταφέρθηκε σε μεγάλο βαθμό σε ιδιωτικές εταιρείες. Αλλά τα κράτη εκτελούν τις αποφάσεις, διαχειριζόμενα τον κύριο ρόλο. Το θέμα της μεταφοράς τεχνολογίας, της διανομής, της εθνικής κατανομής και εξαγωγής, της δημιουργίας νέων μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού, καθιστώντας τα, πιο εμπορεύσιμα και με την κοινή χρήση τους δημιούργησαν νέους τομείς συζήτησης. Τα θέματα μεταφοράς με υποθαλασσίους αγωγούς βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Επιπλέον, εμφανίστηκαν οι λεπτομέρειες της ανάπτυξης κοινών στάσεων σχετικά με τη συμμόρφωση των μονάδων μετατροπής με τα τοπικά θέματα ασφάλειας και περιβάλλοντος. Εν τω μεταξύ, οι υποχρεώσεις προστασίας των πεδίων φυσικού αερίου, των συστημάτων μεταφοράς και των σταθμών παραγωγής ενέργειας από τρομοκρατικές επιθέσεις, πρέπει σίγουρα να συμπεριληφθούν στους υπολογισμούς.

Η αδιάλειπτη παραγωγή και η σταθερότητα της περιοχής, είναι ένα γεωστρατηγικό και γεωπολιτικό γεγονός. Η γεώτρηση, η εξόρυξη, η αποθήκευση και ειδικά τα προβλήματα μεταφοράς αγωγών δεν έχουν ακόμη επιλυθεί πλήρως καθώς δεν έχουν καθορισθεί και όλες οι ΑΟΖ. Εν τούτοις, το πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ Ελλάδας, Ισραήλ, Κύπρου και Αιγύπτου έχει προσελκύσει την Ιταλία, ακόμη και το Κατάρ, τις ΗΠΑ, την Γαλλία και άλλες χώρες. Αντίθετα, η Τουρκία και η Λιβύη, προσθέτουν μια νέα διάσταση στη σύγκρουση και την αστάθεια όχι μόνο με τον Ελληνισμό αλλά και μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου.

Η Ανατολική Μεσόγειος ήταν πάντα μια περιοχή υψηλής έντασης. Μια ένταση εντός και εκτός των εθνικών συνόρων που αντανακλάται τώρα στον πλούτο που βρίσκεται ή αναμένεται να βρεθεί στο βυθό της θάλασσας. Παρόλο που υπάρχει ελπίδα για την περιοχή με διμερείς συμφωνίες για τα θαλάσσια σύνορα, υφίστανται σημαντικές διαφωνίες τις οποίες εγείρει, κυρίως η Τουρκία, μάλιστα μετά την παράνομη συμφωνία με τη Λιβύη.

Η Άγκυρα θέλει ο υπόλοιπος κόσμος να πιστεύει ότι έχει έναν ειδικό ρόλο και ένα σύνολο δικαιωμάτων στη Μεσόγειο θάλασσα, ενώ πάρα πολλοί Δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής το αντιμετωπίζουν σχεδόν αδιάφορα ή τηρώντας ίσες αποστάσεις. Στην πραγματικότητα, η πολιτική, οικονομική ασφάλεια και ανάπτυξη της περιοχής είναι από μόνη της σημαντική και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Η ώθηση της Τουρκίας στη Μεσόγειο θάλασσα χρονολογείται από την Οθωμανική εποχή. Κατά τη διάρκεια της οποίας, όλα τα παράκτια εδάφη ήταν μέρος είτε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είτε των συμμάχων του Σουλτάνου. Τώρα η Τουρκία αδιαφορώντας για τις πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου προς τα νησιά, επιδιώκει με ανατολίτικη νομική αξίωση θαλάσσιες ζώνες καταπατώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα του Ελληνισμού.

Η Τουρκία προσπαθεί να εκφοβίσει τον Ελληνισμό και ανακοίνωσε ότι δικαιούται να λάβει μερίδιο του λέοντος από τη συνεργασία μεταξύ του Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου. Η αντιπαράθεση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να κάνει την υπάρχουσα συμμαχία της Ανατολικής Μεσογείου πιο πολύτιμη στα μάτια του κόσμου, ενώ οι σύμμαχοι της Ανατολικής Μεσογείου άρχισαν να σπαταλούν πόρους μέσω κοινών ναυτικών ασκήσεων. Ωστόσο, μια πιο θετική προσέγγιση στα χωρικά ύδατα του Λιβάνου-Ισραήλ-Κύπρου και Τουρκίας (αποδεχόμενοι τις πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου) μπορεί ακόμη και να είναι μια βελτιωμένη λύση στη διαμάχη, που θα μπορούσε να μεταμορφώσει τις δημιουργούμενες ευκαιρίες ευεργετικές για τις επιχειρήσεις.

Τα υπόλοιπα παράκτια κράτη, επιδιώκουν τη δική τους οικονομική ανάπτυξη και ασφάλεια. Αυτές οι χώρες είναι δημοκρατίες οι οποίες χρειάζεται να ενισχύσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, την ανάπτυξη, την ενεργειακή ασφάλεια και να βελτιώσουν τη συνδεσιμότητα. Αντί να αποδέχονται την ατζέντα της Τουρκίας και την προκλητική συμπεριφορά που προωθεί, τα κράτη της περιοχής και οι δυτικοί εταίροι θα πρέπει να επικεντρωθούν στην οικοδόμηση του μέλλοντος που είναι ακριβώς μπροστά τους.

Εκτιμάται λοιπόν ότι πέντε βήματα απαιτούνται να γίνουν με σκοπό την ανάπτυξη και ασφάλεια στην περιοχή:

Ο πρώτος πυλώνας της δυτικής πολιτικής πρέπει να υποστηρίζει τη δημοκρατία. Η ανάπτυξη της ζώνης σταθερής, πολιτειακής ελευθερίας που διέπεται από το νόμο στην Ευρώπη είναι στρατηγικό συμφέρον. Η επιτυχής ανάπτυξη στις παράκτιες χώρες θα στέλνει επίσης ένα μήνυμα στον τουρκικό λαό για το κόστος της κακής συμπεριφοράς.

Δεύτερον είναι η οικονομική ανάπτυξη. Η κληρονομιά της Αραβικής Άνοιξης είναι αναποτελεσματική και συχνά ελεγχόμενη από το κράτος. Οι βιομηχανίες, οι κακές υποδομές, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ύφεση και οι βαριές συχνά παράλογες κανονιστικές ρυθμίσεις, δημιουργούν ένα κέντρο εστίας διαφθοράς. Όταν οι χώρες της περιοχής γίνουν ισχυρές, αυξανόμενοι συνδεδεμένοι συμμετέχοντες στη διατλαντική ασφάλεια και παγκόσμια οικονομία, όλοι ωφελούνται στην περιοχή και αλλού.

Τρίτον είναι η συνδεσιμότητα. Η αύξηση της δέσμευσης της περιοχής με τον υπόλοιπο κόσμο είναι ζωτικής σημασίας για την αύξηση της ευημερίας. Ενισχύει την εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία και χτίζει ισχυρότερους περιφερειακούς δεσμούς. Οι αεροπορικές, οδικές, σιδηροδρομικές, και θαλάσσιες συνδέσεις σε όλη και γύρω από τη Μεσόγειο Θάλασσα υστερούν σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Τους περασμένους αιώνες, οι θαλάσσιες διαδρομές ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του διεθνούς εμπορίου. Από αυτήν την άποψη, η Μεσόγειος Θάλασσα πρέπει τώρα να θεωρηθεί ως συνδετήρας με τους λιμένες βατήρες και όχι ως εμπόδιο.

Τέταρτον είναι η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα. Η ευημερία απαιτεί ειρήνη και η ειρήνη απαιτεί αμοιβαίο σεβασμό. Κάθε χώρα στην περιοχή έχει δικαίωμα στη δική της επικράτεια, στο πεπρωμένο και στις συμμαχίες της. Η κατοχή της Τουρκίας σε τμήματα της Κύπρου, της Συρίας και της Λιβύης έχει σχεδιαστεί για να εμποδίσει αυτές τις χώρες να ασκήσουν κυρίαρχες επιλογές. Ούτε αυτές οι χώρες, ούτε η Δύση, πρέπει να αποδεχθούν αυτήν την τουρκική επιβολή.

Το πέμπτο είναι η περιφερειακή ασφάλεια. Πρόκειται για επέκταση του δικαίου, μιας αρχής υπεράσπισης συστημάτων που προστατεύουν την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα, και τη χρηστή διακυβέρνηση και τα οικονομικά οφέλη για την κοινωνία. Δεν στρέφεται εναντίον της Τουρκίας ή οποιουδήποτε άλλου κράτους. Όμως η ευημερία, η σταθερή δημοκρατική ανάπτυξη, η οικονομική αξιοπιστία και η περιφερειακή ανάπτυξη βασίζονται στην ασφάλεια και τη σταθερότητα.

Συμπεράσματα

Η συνεργασία από την ανακάλυψη του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσε να είναι μια πρώτη ευκαιρία συγκλίσεων. Καθώς η Κύπρος έχει ήδη, τρυπήσει και βρίσκεται στη διαδικασία να εξαγάγει, κατάφερε να δημιουργήσει έδαφος αλληλεγγύης στην περιοχή με τα υπόλοιπα παράκτια κράτη. Ωστόσο, η Τουρκία, δεν αποδέχεται την νομική και ηθική επιταγή, αυξάνοντας επίσης τους κινδύνους ανάφλεξης εντάσεων. Δυστυχώς, οι ευκαιρίες συναίνεσης δεν φαίνονται να επιτευχθούν, καθώς εξακολουθούν να χάνονται. Ωστόσο, η αύξηση των συγκρούσεων στην περιοχή αποτελεί μείζονα κίνδυνο για αστάθεια. Επομένως, εάν μια προσφορά συνομιλιών με το Ισραήλ την Κύπρο και την Ελλάδα έρχεται τώρα θα είναι σημαντικό να το δούμε ως ευκαιρία, με την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα εγκαταλείψει την πρακτική του εκφοβισμού και των εκβιασμών.

Εν κατακλείδι, η Τουρκία πρέπει να αντιληφθεί ότι χρειάζεται μια ισχυρή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Όχι να βρίσκεται σε συνεχή σύγκρουση. Ωστόσο προτιμά να χρησιμοποιήσει τη σκληρή ισχύ της αμέσως. Δεν προσπαθεί να συνδυάσει τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία και η γεωστρατηγική και να αναζητήσει λύσεις. Μέχρι σήμερα, τις όποιες υποσχέσεις για διάλογο δεν μπορούμε να τις εμπιστευτούμε λόγω των συγκρούσεων στις οποίες συμμετέχει. Μόνο όταν ακολουθήσει βήματα ως αξιόπιστου και δίκαιου παίκτη και ειδικά τώρα που δεν παρουσιάζεται ισορροπία των προσδοκιών της με τις προοπτικές της Γαλλίας και της Ρωσίας στη Λιβύη, είναι καλύτερο να σταθμίσει τις επιδιώξεις της. Θα πρέπει επίσης να αποφασίσει εάν προτιμά να συνδυάσει το εθνικό της συμφέρον με το συμφέρον συνεργασίας στα ανατολικά της Ανατολικής Μεσογείου.

*Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς είναι Senior Researcher of Strategy International και Member of Institute for National and international Security.