Η Μαύρη Πανώλη ως συγκριτική Μελέτη Περίπτωσης για τη σημερινή πανδημία
Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας
Είναι ενδιαφέρουσα η μελέτη της περίπτωσης της πανδημίας της Μαύρης Πανώλης, η οποία επηρέασε και τότε, σε μεγάλο βαθμό, τη Μεσαιωνική Ευρώπη. Η πανδημία ξέσπασε στα μέσα του 14ου αιώνα και οδήγησε σε πάνω από 100 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως.
Η ιστορία έχει πολλά να μας διδάξει. Όταν, μάλιστα ιστορικά γεγονότα συνιστούν άμεσες πηγές σύγκρισης με σύγχρονες καταστάσεις, είναι ιδιαίτερα εποικοδομητική η μελέτη της ιστορίας της ανθρωπότητας στην κατανόηση του τρόπου που αντιμετωπίζονται παρόμοιες καταστάσεις, κρίσεις και φαινόμενα ακόμα και σήμερα.
Τι μπορούμε να μάθουμε από τη Μαύρη Πανώλη; Πόσο έχει εξελιχθεί ο άνθρωπος από τότε; Ιατρικά, επιστημονικά, πολιτικά, τι έχει αλλάξει; Είναι ενδιαφέρον να απαντήσουμε όχι στη βάση μεμονωμένων περιστατικών, αλλά σε μια γενικότερη αποτίμηση τόσο των αντιλήψεων, όσο και του τρόπου που ο άνθρωπος έμαθε να αξιοποιεί τους πόρους, τις γνώσεις και τα πολιτικά συστήματα που ανέπτυξε.
Το ενδιαφέρον είναι πως το ξέσπασμα της Μαύρης Πανώλης κατά τον 14ο αιώνα και η αδυναμία ιατρικής αντιμετώπισής της οδήγησαν από τη μία στην απαξίωση της ιατρικής επιστήμης της εποχής, από την άλλη, όμως πρόσφεραν την ευκαιρία να αλλάξει δρόμους η αντίληψη που είχαν οι άνθρωποι για τις μέχρι τότε γνώσεις τους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η ιατρική, στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, διδάσκονταν μαζί με την αστρολογία, καθώς τα άστρα θεωρούνταν ιδιαίτερα επιδραστικά όχι μόνο στον τρόπο ζωής, αλλά και στην υγεία των ανθρώπων.
Είναι εξίσου ενδιαφέρον το γεγονός ότι πολλοί εξέλαβαν ως οπισθοδρομικό τον απόλυτο έλεγχο της Εκκλησίας στην προαγωγή της επιστημονικής γνώσης της εποχής, έναν έλεγχο που δεν επέτρεπε σε καμία ρηξικέλευθη θέση να ακουστεί, ενώ πολλές φορές η λογοκρισία, η δημόσια καταδίκη και διαπόμπευση ανθρώπων που διατύπωναν αντίθετες θεωρίες από αυτές που πρέσβευαν οι «επιστήμονες» της εποχής ήταν σύνηθες φαινόμενο. Η πανδημία της Μαύρης Πανώλης κατέδειξε αυτές τις αδυναμίες και τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις περί γνώσης που συνιστούσαν τροχοπέδη στην εξέλιξη του ανθρώπου.
Η Μαύρη Πανώλη έδειξε επίσης ότι η πάσης φύσεως πολιτική εξουσία έχει την τάση να παίρνει τα ηνία και να διαμορφώνει πολιτικά μέτρα αντιμετώπισης των κρίσεων. Η περίφημη «καραντίνα» των πλοίων στα λιμάνια για 40 ημέρες, η απομόνωση των ασθενούντων και ο εγκλεισμός στα σπίτια τους, ακόμα και η εγκατάλειψή τους πολλές φορές στο έλεος του Θεού εξαιτίας του φόβου μήπως κολλήσει κάποιος άλλος, ήταν τα πιο χαρακτηριστικά μέτρα που λάμβαναν τόσο οι τοπικές μορφές εξουσίας, όσο και οι μεγαλύτερου αναστήματος πολιτικοί φορείς (βασιλείς, πάπες).
Από τα παραπάνω, διαφαίνεται η σημασία της μελέτης της περίπτωσης της πανδημίας της Μαύρης πανώλης (η οποία ονομάστηκε και «Μαύρος Θάνατος»). Ο λόγος είναι ότι πολλά από τα πολιτικά μέτρα που ελήφθησαν εκείνη την εποχή εξακολουθούν και σήμερα, 7 αιώνες μετά, να προβάλλονται ως τα μόνα αποτελεσματικά. Επιπλέον, εμφανείς είναι και οι παρόμοιες αντιλήψεις σχετικά με τη γνώση, οι σχεδόν αυτούσιες πολιτικές καθεστωτικού ελέγχου που ασκήθηκαν και εξακολουθούν να ασκούνται, η μεσαιωνική άποψη περί του επιστημονικού «αλάθητου» και της αντίστοιχης λογοκρισίας που επιβάλλεται μέχρι και σήμερα, ακόμα και τα αποτελέσματα της πανδημίας στην οικονομία και την κοινωνική ζωή, η γέννηση νέων επιστημονικών μεθόδων, η τεχνολογική εξέλιξη και η καινοτομία – η τυπογραφία, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε ως απάντηση τόσο στην έλλειψη γραφέων λόγω της πανδημίας, όσο και στην ανάγκη των ανθρώπων να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις για τους ίδιους και τον κόσμο γύρω τους.
Η σημερινή πανδημία και η σύγκρισή της με αυτές άλλων εποχών που νομίζαμε ότι έχουμε αφήσει πίσω μας δια παντός, μάς δείχνει ότι η επιστήμη, η γνώση, η πολιτική δεν έχουν απαντήσει ακόμα σε μεγάλα ερωτήματα, καθώς δεν έχουν καταφέρει να εισδύσουν στις βαθύτερες αιτίες που τα γεννούν…
Κεντρική Εικόνα: Διάδοση του Μαύρου Θανάτου στην Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή (1346–1353)
