Και τελικά, τί γίνεται με τον Ευρωπαϊκό Στρατό;
Γράφει ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος
Στις αρχές Ιουνίου του 2020, ο Πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε την αποχώρηση 12.000 αμερικανικών στρατιωτών από τη Γερμανία. Η κίνηση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, ήταν όμως εν μέρει αναμενόμενη. Ο Αμερικανός Πρόεδρος ήδη από το 2017 είχε αναγγείλει πως η Αμερική δεν μπορεί να συνεχίσει να προστατεύει την Ευρωπη, όσο τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ δεν ανταποκρίνονται στις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Ο Πρόεδρος Τραμπ υπονοούσε πως τα κράτη της Ευρώπης θα έπρεπε να ασχοληθούν με την άμυνα τους. Αρκετοί μελετητές, στρατιωτικοί, αλλά και πολιτικοί τονίζουν πως η ασφάλεια του ΝΑΤΟ δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη και η κίνηση του Αμερικανού Προέδρου είναι μια απόδειξη. Δεν είναι τυχαίο πως δυο χρόνια μετά την δήλωση του Ντόναλντ Τραμπ, ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ «εκγεφαλικά νεκρό» και κάλεσε για τη δημιουργία ενός πραγματικού Ευρωπαϊκού στρατού.
Η αντίθεση του Βρετανού Ευρωσκεπτικιστή Farage
Η έννοια του Ευρωπαϊκού στρατού δεν είναι καινούργια και έχει απασχολήσει την ΕΕ για αρκετά χρόνια. Σε μια αντιπαράθεση μεταξύ του Guy Verhofstadt και του Nigel Farage στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 3 Ιανουαρίου του 2019, ο Farage είπε τα εξής: «Είναι μια επικίνδυνη φαντασίωση η οποία υλοποιείται ήδη. Έχουμε ήδη έναν Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, έχουμε ήδη σχηματισμούς μάχης (EU battlegroups) και έχουμε ήδη ένα ευρωπαϊκό ναυτικό, ενεργό στις ακτές της Σομαλίας. Και φυσικά έχουμε το Ευρωπαϊκό Σώμα Στρατού (Eurocorps)». Και τελείωσε το λόγο του με την ακόλουθη πρόταση : «Εμείς (δηλαδή οι Βρετανοί) δεν θέλουμε να συμμετάσχουμε σε κάποιο Ευρωπαϊκό Στρατό και αμφιβάλλω αν οι λαοί της Ευρώπης θέλουν το ίδιο.» Μπορεί ο Farage και το κόμμα του λόγω BREXIT να μην βρίσκονται πλέον στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά σίγουρα άφησε το στίγμα του. Μόνο που οι ευρωσκεπτικιστές, όπως ο Farage, κάνουν ένα τεράστιο λάθος στη ρητορική τους. Περιγράφουν συχνά τα battlegroups και τα Eurocorps σαν είναι ο Ευρωπαϊκός Στρατός.
Ιστορική Αναδρομή
Πρέπει να γίνει σαφές από την αρχή πως ο Ευρωπαϊκός Στρατός δεν υπάρχει. Για να κατανοήσουμε όμως πως φτάσαμε σε αυτόν τον θεωρητικό όρο πρέπει να κοιτάξουμε τα γεγονότα που ακολούθησαν το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Σοβιετική Ένωση είχε επεκταθεί στην Ανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας τη δική της σφαίρα επιρροής. Οι Αμερικανοί από την άλλη, φοβούμενοι πως οι Σοβιετικοί τελικά θα εξαπλώνονταν σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, δημιούργησαν το 1949 το ΝΑΤΟ, έναν οργανισμό που θα παρείχε ασφάλεια στα δυτικά κράτη έναντι σε μια πιθανή επίθεση από την ΕΣΣΔ. Αν και έγιναν κάποιες μικρές προσπάθειες από την πλευρα της τότε ΕΟΚ να δημιουργήσει μια δική της στρατιωτική συμμαχία (την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση), η Δυτική Ευρώπη θα βρισκόταν υπό την προστασία των ΗΠΑ, για περίπου 40 χρόνια, καθώς το ΝΑΤΟ ήταν ο κύριος πάροχος άμυνας.
Το 1991 όμως, η Σοβιετική Ένωση διαλύεται και ο Ψυχρός Πόλεμος φτάνει στο τέλος του. Το αντίπαλο δέος των ΗΠΑ παύει να υπάρχει και αρκετοί Αμερικανοί πολιτικοι αρχίζουν και αναρωτιούνται για το ποιος είναι πλέον ο ρόλος του ΝΑΤΟ. Yπενθυμίζουμε εδώ πως σύμφωνα με τον Λόρδο Ismay και πρώτο γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, η αποστολή του ήταν να κρατάει την Αμερική μέσα, τη Γερμανία κάτω και τη τότε ΕΣΣΔ έξω (από τον Ευρωπαϊκό χώρο) “keep the Soviet Union out, the Americans in, and the Germans down.”
Προφανώς, το ΝΑΤΟ δεν διαλύθηκε, αντίθετα, διεύρυνε την ατζέντα του σε θέματα υβριδικού πολέμου, κυβερνοεπιθέσεων, τρομοκρατίας, μεταναστευτικού και ενέργειας. Και όπως είπε πρόσφατα ο γενικός γραμματέας του Γενς Στόλτενμπεργκ, το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να επενδύει και να προσαρμόζεται σε νέες απειλές ώστε να διασφαλίσει ότι θα παραμείνει ένας πυλώνας σταθερότητας τα επόμενα χρόνια.
Την περίοδο μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, ξεκινούν τα πρώτα «σοβαρά» βηματα από την Ε.Ε. Το 1992 υπογράφεται η Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία εγκαινίαζει την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Η ΚΕΠΠΑ ενισχύθηκε προοδευτικά από τις επακόλουθες συνθήκες και ιδιαίτερα με τη συνθήκη της Λισαβόνας (2007). Η εν λόγω πολιτική έχει ως στόχο τη διατήρηση της ειρήνης και την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, ενώ παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα στα 27 (σήμερα) κράτη μέλη να έχουν περισσότερο κύρος στη διεθνή σκηνή από ό,τι θα είχαν εάν ενεργούσαν μόνα τους. Όμως, για την λήψη αποφάσεων σχετικά με αυτή την πολιτική, χρειαζόταν ομοφωνία. Όπως είναι αναμενόμενο, το κάθε κράτος μέλος είχε την δική του άποψη και συμφέροντα, οπότε υπήρχε δυσκολία στην λήψη αποφάσεων.
Παράλληλα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, γίνεται η σύσταση των Eurocorps το 1992. Επρόκειτο για ένα διεθνές σώμα στρατού, επανδρωμένο με περίπου 1000 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί πως είναι η πρώτη απόπειρα για την δημιουργία ενος Ευρωπαϊκού Στρατού. Δεν υλοποιήθηκαν περαιτέρω (περιορίστηκαν κυρίως σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις) και σήμερα βρίσκονται στη διάθεση του ΝΑΤΟ.
Κάπου εδώ πρέπει να τονιστεί πως η ΚΕΠΠΑ δεν είναι ανεξάρτητη από το ΝΑΤΟ. Και στις υπόλοιπες συνθήκες γίνεται ξεκάθαρο πως τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως μια ένδειξη αδυναμίας, το ό,τι δηλαδή η Ευρώπη έχει ανάγκη το ΝΑΤΟ, είτε ως μια «έξυπνη υποχώρηση». Αφού το ΝΑΤΟ προστατεύει την Ευρώπη από εξωτερικές απειλές, γιατί να δημιουργήσει έναν δικό της στρατό; Φυσικά σε αυτή την περίπτωση, μιλάμε για μια Ευρώπη – free rider.
Με την Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997, δημιουργείται η θέση του Ύπατου Έκπροσώπου. Θεωρήθηκε θετικό βήμα, καθώς η ΕΕ, έφτιαξε ένα θέσμο που την εκπροσωπεί σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ασφάλειας. Το 2001 μετά την Συνθήκη της Νίκαιας, ιδρύεται το Στρατιωτικό Επιτελείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο είναι υπεύθυνο για την εποπτεία των επιχειρήσεων μέσα από τη σφαίρα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. Το 2002 υπογράφεται το Berlin Plus Agreement, το οποίο επιτρέπει στην Ε.Ε να χρησιμοποιεί κάποια νατοϊκά μέσα για την επίτευξη ειρηνευτικών αποστολών. Γενικά, είναι φανερό πως από το Άμστερνταμ και μετά γίνονται αρκετά βήματα για να υπάρξουν οι δομές που θα οδηγήσουν στη δημιουργία ενος Ευρωπαϊκού Στρατου.
Το 2003, είχε δημιουργηθεί η άποψη πως πρέπει να διατυπωθεί μια κοινή αντίληψη για την ασφάλεια. Υπάρχει θετικό κλίμα στην Ευρώπη, δεν υπάρχουν προβλήματα με τα γειτονικά κράτη (π χ Ρωσία) ουτε ενεργειακές ή οικονομικές κρίσεις. Η Ευρώπη δεν έχει ζήσει καν τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Λονδίνο και στη Μαδρίτη. Ο τότε Ύπατος Εκπρόσωπος, Javier Solana, παρουσίασε ένα κείμενο με τίτλο «Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας». Για πρώτη φορά, η ΕΕ συμφώνησε σε μια κοινή εκτίμηση των απειλών και καθόρισε σαφείς στόχους για την προώθηση των συμφερόντων της στον τομέα της ασφάλειας με βάση τις θεμελιώδεις της αξίες. Κοιτάζοντας όμως το έργο του Solana σήμερα, φαίνεται κάπως «ουτοπικό» και όχι τόσο ρεαλιστικό. Οι κύριες προτεραιότητες της Στρατηγικής Ασφάλειας αφορούσαν τη διαχείριση τρομοκρατικών χτυπημάτων, όπως αυτο τις 11/9, τη διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής, τα failed states στην Βόρεια και Υποσαχάρια Αφρική και το οργανωμένο έγκλημα εντός των συνόρων της ΕΕ. Το πρόβλημα με το έργο του Σολάνα, δεν ήταν μόνο στη φύση των προτεραιοτήτων, αλλα και στις αδυναμίες της ΕΕ να τις υλοποιήσει. Προφανώς και η ΕΕ είχε κάνει τις δικές της αποστολές, αλλά ηταν μικρής έντασης και διάρκειας, και πάντα υπό την καθοδήγηση του ΝΑΤΟ. Άλλοι υποστηρίζουν πως το κείμενο του Σολάνα δεν βρήκε ανταπόκριση εκείνη τη χρονική στιγμή, αφού το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ήταν επικεντρωμένο στη διαμόρφωση και αποδοχή του λεγομένου Συντάγματος της ΕΕ.
Παράλληλα, από το 2005 και μετά δημιουργούνται διάφορα EU Battlegroups (Σχηματισμοί Μάχης της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Πρόκειται για πολυεθνικούς τακτικούς σχηματισμούς που ακολουθούν την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο κάθε σχηματισμός απαρτίζεται από ένα συνασπισμό κρατών μελών, ενώ κάθε ένας από τους δεκαοκτώ σχηματισμούς αποτελείται από ένα ενισχυμένο τάγμα (1.500 στρατιώτες) με στοιχεία υποστήριξης μάχης. Οι σχηματισμοί είναι τακτικοί, έτσι ώστε να είναι έτοιμοι για επέμβαση ανά πάσα στιγμή. Παρόλο που τα Battlegroups λειτουργούν πλήρως από το 2007 και έχουν αποδείξει την αξία τους ως εργαλείο αμυντικής συνεργασία, ζητήματα που σχετίζονται με την πολιτική βούληση, τη χρηστικότητα και την οικονομική αλληλεγγύη τους, τα εμπόδισαν απο το να αναπτυχθούν περαιτέρω.
Τον Ιούνιο του 2016, η Ύπατη Εκπρόσωπος, Federica Mogherini, παρουσίασε το κείμενο «Παγκόσμια Στρατηγική για την ΕΕ» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Πρέπει να λάβουμε υπόψη πως το κείμενο εκδόθηκε μετά την απόφαση της Μεγάλης Βρετανίας να φύγει απο την Ένωση και σε μια περίοδο έντονου ευρωσκεπτικισμού. Επομένως. αποτέλεσε και ένα είδους αναστοχασμού για το τί είναι η ίδια η ΕΕ, ποιες είναι οι αξίες και οι αρχές της. Ουσιαστικά, η ΕΕ αντιλαμβάνεται πως έχει και αυτή λόγο στις διεθνείς εξελίξεις και δεν μπορεί να μείνει ένας απλός παρατηρητής. Για αυτό το λόγο το κείμενο παροτρύνει την Ε.Ε να είναι πιο δραστήρια και να συμβάλλει στην πρόληψη συγκρούσεων στα γειτονικά κράτη. Πρέπει να υπάρχει μια πολυεπίπεδη προσέγγιση, τόσο οικονομική και κοινωνική όσο και πολιτική και στρατιωτική. Οφείλει να είναι ανοιχτή σε συνεργασίες με τρίτα κράτη, τόσο με την Δύση όσο και με τις Ασιατικές χώρες. Αυτό όμως δεν θα επιτευχθεί μόνο με την ήπια ισχύ που προβάλλει η Ένωση.
Χρειάζεται επομένως να αναπτύξει και την σκλήρη ισχύ, δηλαδή στρατιωτική ισχύ. Για να μπορέσει όμως να υλοποιηθεί , πρέπει να υπάρχει απο πίσω μια ισχυρή και αποτελεσματική στρατιωτική βιομηχανία που να την στηρίζει, που θα παράγει ένα κοινό οπλοστάσιο για όλα τα κράτη μέλη. Φυσικά το κείμενο της Mogherini μπορεί να έχει αξία μόνο αν υπάρχει μια πραγματική πολιτική υποστήριξη. Κάποιοι θα ισχυριστούν βέβαια πως έχει περάσει ελάχιστο χρονικό διάστημα απο την παρουσίαση του, οπότε και δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμα οι κατάλληλες συνθήκες για την υιοθέτηση του. Πάντως η «Παγκόσμια Στρατηγική της Ε.Ε» είναι ένα κείμενο πιο ρεαλιστικό απο τον προκάτοχό του.
Οι αντιδράσεις του Γάλλου προέδρου και τα ερωτηματικά
Όπως προαναφέρθηκε, το 2019 ο Εμανουέλ Μακρόν, χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ «εκγεφαλικά νεκρό» και κάλεσε για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού στρατού. Στην ιδέα αυτή συμφώνησε και η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ. Μπορεί το ζήτημα περί Ευρωπαϊκού στρατού να μην συζητήθηκε ιδιαίτερα το 2020, λόγω του κορονοϊού, αλλά πρόσφατα υπήρξε μια εξέλιξη. Στις 22 Ιουνίου του 2020, ο Μακρόν επανέλαβε την θέση του περί του «εγκεφαλικού θανάτου» της Βορειοατλαντικής συμμαχίας, αυτή τη φορά επηρεασμένος από τα γεγονότα στην Ανατολική Μεσόγειο και την στάση της Τουρκίας. Ο Γάλλος Πρόεδρος φαίνεται πεπεισμένος πως το ΝΑΤΟ δεν μπορεί πλέον να εξασφαλίσει την σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή. Είναι πιθανό πως μέσα από αυτές τις δηλώσεις του, προετοιμάζει το έδαφος για την δημιουργία του Ευρωπαϊκού στρατού, ή έστω επιχειρεί να δημιουργήσει την θέληση για την ύπαρξη του στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη.
Η θέληση όμως και μόνο δεν αρκεί. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που αφορούν τη δομή του Ευρωπαϊκού Στρατού. Σε ποια γλώσσα θα μιλούν οι στρατιώτες που θα προέρχονται από 27 διαφορετικές χώρες; Ποιος θα διοικεί τον στρατό; Θα είναι αποδεκτός από τους υπόλοιπους; Πόσο διατεθειμένος είναι για παράδειγμα ο Πολωνός, ο Έλληνας ή ο Γάλλος στρατιώτης να δεχτεί διαταγές από έναν Γερμανό αξιωματικό; Θα υπερασπιστεί άραγε ένας Ολλανδός με το ίδιο σθένος και αποφασιστικότητα τα ελληνοτουρκικά σύνορα; Ποια θα είναι η σχέση της Ε.Ε με το ΝΑΤΟ;
Και ίσως το πιο σημαντικό απ’ όλα, ποιος θα πληρώνει για την συντήρηση και χρήση του στρατού; Το κάθε κράτος ξεχωριστά ή θα υπάρχει κονδύλι από τον κοινό προϋπολογισμό της Ένωσης; Γίνεται φανερό πως ο Ευρωπαϊκός στρατός απέχει πολύ από το να γίνει πραγματικότητα. Κανείς όμως δεν αμφιβάλλει πως έχουν γίνει κάποια βήματα και έχουμε μια ιδέα για το πώς θα ήταν ένας στρατός της Ε.Ε. Όμως, όπως και για κάθε άλλη πολιτική εξέλιξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι τα κράτη μέλη αυτά που ορίζουν μέχρι ποιο σημείο παραχωρούν τις εξουσίες τους. Και ο στρατός δεν είναι ένα απλό ζήτημα.
