Η τέχνη του αλόγου όντος
Γράφει ο δρ Δημήτρης Ε. Γκίκας*
Η τέχνη αποτελεί ένα από τα πιο ενδεικτικά εργαλεία κατάταξης των λαών σε πολιτισμένους ή μη. Η σημασία και το αξιακό στοιχείο που δίνεται στην ανάδειξη της τέχνης μέσα στο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον είναι δείκτης ακμής ή παρακμής. Από την αρχαία Αθήνα διδαχθήκαμε ότι η τέχνη είναι παιδαγωγός, ισχυρότερος μάλιστα απ’ ότι μια στρατιά δασκάλων. Οι τραγωδίες και ο Παρθενώνας δίδασκαν πολλά περισσότερα στους Αθηναίους της εποχής απ’ ότι θα μπορούσε να διδάξει ένα οργανωμένο σύστημα εκπαίδευσης και διδάσκει πολλά περισσότερα σήμερα για την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους, απ’ ότι μια χιλιάδα συγγράμματα που περιγράφουν αυτόν τον πολιτισμό.
Κι ύστερα, ήρθε το σήμερα. Όπου αντί ανθρώπων, η τέχνη προβάλλει κατσαρίδες και μυρμήγκια. Όπου η ανθρωπική διάσταση της τέχνης και το νόημα της ανάβασης προς κάτι υψηλότερο, χάνεται. Αν κάποτε η τέχνη υπήρξε μίμησις, αλλά μίμησις του πιο υψηλού που μπορεί να επιδείξει ο άνθρωπος και της ίδιας της κοσμικής αρμονίας, σήμερα η τέχνη καταβιβάζεται σε μίμηση του ποταπού, του λιγότερο εξελιγμένου. Έτσι, αποεξελίσσεται η τέχνη, υποβιβάζεται η ίδια η αξία του ανθρώπου.
Οι Μυρμιδόνες, κατά τον μύθο, δημιουργήθηκαν από τα μυρμήγκια. Η δημιουργία τους ενέχει μια εξελικτική πορεία: από το χαμηλότερο στάδιο ύπαρξης στο πιο υψηλό. Οι Αρχαίοι είχαν ιδιαίτερη σχέση με το περιβάλλον τους και το ζωικό βασίλειο, πολύ πιο ουσιαστική απ’ ότι έχουμε σήμερα εμείς. Το εκτιμούσαν περισσότερο, ενδόμυχα ίσως και να είχαν αντιληφθεί την εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Αλλά η ανθρωπική ταυτότητα τονιζόταν μέσω της τέχνης ως μια ανώτερη μορφή ύπαρξης. Οι άνθρωποι ξαναγίνονταν ζώα, μονάχα ως τιμωρία ή ως προσφορά κάποιας μορφής παρηγοριά από τους θεούς, όταν δεν άντεχαν τις ανθρώπινες συμφορές. Η τέχνη απεικόνιζε αυτή τη διάσταση. Τα όντα που ήσαν μισά ζώα, μισά άνθρωποι, ήταν θηρία, φρικιαστικές εικόνες μιας ξεχασμένης πρωτόγονης κατάστασης, ενός υπο-πολιτισμού, μιας υπο-κουλτούρας.
Μη γελιέστε. Η τέχνη αυτού του είδους δεν είναι μόνο ένδειξη μιας αόριστης πνευματικής παρακμής της κοινωνίας μας. Είναι, επίσης εξέχον δείγμα πολιτικής διάστασης της τέχνης που δεν στρέφεται γύρω από μια συγκεκριμένη ιδεολογία, αλλά στρέφει προς μια απολιτική κοινωνία. Μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος δεν είναι πολιτικόν ζώον, κατά την Αριστοτελική φράση, αλλά απλώς ζώον, άλογον ζώον, εκχυδαϊσμένο, υποταγμένο σε κατώτερα ένστικτα . Είναι μια στρατευμένη τέχνη που εκστρατεύει προς το χειρότερο, το πιο απαξιωτικό, το πρωτόγονο. Είναι η τέχνη του αλόγου όντος. Το πιο εύκολο για μια παρηκμασμένη εξουσία είναι να κυβερνά άλογα όντα. Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι υποτάσσονται δύσκολα. Μόνο καλλιεργημένοι ηγέτες μπορούν να καθοδηγήσουν έναν πεπαιδευμένο λαό – κι αυτό μας το δίδαξε πολύ καλά η Αρχαία Αθήνα…
Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας & Φιλοσοφίας της Τέχνης
Σύμβουλος 1ης Κοινότητας Δήμου Καλλιθέας
