Κίνα, “ο τελευταίος επιζών”
του Nigel Inkster
Μετά το 19ο Συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος τον Οκτώβριο του 2017, τα επίσημα ΜΜΕ της χώρας έχουν φτιάξει σειρά άρθρων που εξετάζουν τη θέση της Κίνας στον κόσμο και την επιρροή που είτε είχε είτε επιθυμεί να ασκήσει. Ο τόνος αυτών των άρθρων αποπνέει αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, ένα επίκαιρο παράδειγμα αυτού βρίσκεται στο πρωτοσέλιδο άρθρο της People’s Daily της 15ης Ιανουαρίου 2018 με τίτλο “Να εκμεταλλευτούμε την περίοδο της ιστορικής ευκαιρίας για να πετύχουμε μεγάλα πράγματα”. Προηγούμενα άρθρα της People’s Daily στο ίδιο πλαίσιο περιλαμβάνουν το “Η μεγάλη σημασία της φόρμουλας της Κίνας για την παγκόσμια διακυβέρνηση” και το “η Κίνα ασκεί αμετακίνητα τη θέση της ως υπεύθυνη μεγάλη δύναμη”.
Τα βασικά μηνύματα που παρουσιάζονται σε αυτά και άλλα άρθρα, τα οποία αντικατοπτρίζουν τις επίσημες θέσεις του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι: ότι το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης που έχει δημιουργηθεί από τη Δύση ύστερα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιουργεί μία κατάσταση στην οποία ένας μικρός αριθμός κρατών λαμβάνει αποφάσεις που επηρεάζουν όλο τον κόσμο, μια κατάσταση που είναι μη δημοκρατική, και που δεν είναι κατάλληλη για αυτό το σκοπό. Αυτό το σύστημα βασίζεται στη λογική του μηδενικού αθροίσματος, της πολιτικής της μεγάλης δύναμης, της λογικής του Ψυχρού Πολέμου και της δημιουργίας σφαιρών επιρροής. Ότι ο κόσμος υποφέρει από δημοκρατικό έλλειμμα, έλλειμμα διακυβέρνησης, μια αναπτυξιακή παγίδα, ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ φτωχών και πλούσιων και πολλαπλές προκλήσεις ασφάλειας από θέματα όπως η τρομοκρατία και η κλιματική αλλαγή.
Τα μεγάλα οράματα στερούνται προσδιορισμού
Αντιμέτωπος με τέτοιες προκλήσεις, ο κόσμος πρέπει να ενωθεί σε μια κοινότητα κοινής μοίρας και να στηριχθεί στην κινεζική σοφία και στις κινεζικές λύσεις. Ωστόσο, στα μη κινεζικά μάτια, αυτές οι λύσεις δεν έχουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες.
Η έννοια της “κοινότητας και κοινό πεπρωμένο” που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά από τον πρόεδρο Xi Jinping στο πλαίσιο της κυβερνοασφάλειας, δεν έχει καθοριστεί περαιτέρω ούτε υπήρξαν πολλές λεπτομέρειες για το πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν τα διάφορα “ελλείμματα” στον κόσμο. Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουν παρασχεθεί μέχρι στιγμής, αφορούσαν τη στρατηγική της πρωτοβουλίας Ζώνη και Δρόμος (BRI), αν και αυτό από πολλά κράτη θεωρήθηκε ότι έχει προκαλέσει περισσότερα ερωτήματα από αυτά στα οποία υποτίθεται ότι θα απαντούσε -όπως αποδεικνύεται από την αποτυχία της Κίνας να πείσει τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ το Δεκέμβριο του 2017, να υιοθετήσει ψήφισμα που εξισώνει την προώθηση της BRI με την παγκόσμια ειρήνη. Η Κίνα έχει επίσης χαρακτηρίσει το δικό της μοντέλο ανάπτυξης ως ένα που θα μπορούσαν να εξετάσουν τα άλλα κράτη ακόμη και να υιοθετήσουν, δίνοντας έμφαση στο ότι κάθε χώρα πρέπει να λάβει υπόψη της το δικό της πολιτισμό και τις “εθνικές συνθήκες”, όπως έχει κάνει η Κίνα.
Τα άρθρα απεικονίζουν το βαθμό στον οποίο, όπως το έχει θέσει ο Αυστραλιανός David Kelly, η Κίνα υιοθετεί πολλαπλές ταυτότητες στη διεθνή της εικόνα, οι οποίες χρησιμοποιούνται επιλεκτικά ή σε συνδυασμό, ανάλογα με το πλαίσιο. Ο Kelly απαριθμεί επτά ταυτότητες: τον αυτάρκη πολιτισμό, το πιο ταπεινωμένο έθνος, ο ηγέτης του αναπτυσσόμενου κόσμου, ο πρωταθλητής της πολυφωνίας, ο κυρίαρχος επιζών, ο τελευταίος επιζών και ο υπερασπιστής των συνόρων. Τα πρώτα δύο είναι στενά συνδεδεμένα. Το γεγονός ότι η Κίνα αποτελούσε έναν προηγμένο ενιαίο πολιτισμό σε συνεχή ύπαρξη για 5.000 χρόνια, καθιστά την ταπείνωση του 19ου αιώνα στα δυτικά χέρια, ιδιαίτερα έντονη.
Με τον όρο “κυρίαρχος επιζών”, ο Kelly αναφέρεται στο status της Κίνας ως το μόνο κομμουνιστικό κόμμα που παραμένει μετά από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και με τον όρο “ο τελευταίος επιζών”, το μόνο κράτος με τους πόρους και τη βούληση να αντιμετωπίσει κάποιες από τις πιο δύσκολες προκλήσεις της ανθρωπότητα. Με τον όρο “κήρυκας” του τελευταίου συνόρου αναφέρεται στην αναγνώριση ότι προκειμένου να συμβαδίζει με τη διεθνή τάξη, η Κίνα πρέπει να αρχίσει να προσφέρει περισσότερα στον κόσμο των αγαθών.
Η θέση του Πεκίνου σε σχέση με την κάμψη των ΗΠΑ
Ένα βασικό μέρος του μηνύματος της Κίνας ήταν να επικεντρωθεί σε αυτό που παρουσιάζεται ως παρακμή και ως ο φθίνων παγκόσμιος ρόλος των ΗΠΑ. Την ίδια στιγμή, είναι σαφές ότι το Πεκίνο έχει ανάμεικτα συναισθήματα για την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη διεθνή τάξη. Το άρθρο της People’s Daily με τίτλο “Η Κίνα ασκεί το ρόλο της ως μεγάλη δύναμη”, εστιάζει στο τι αναφέρεται ως “Παγίδα Kindleberger”, μια αναφορά σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε από τον Καθηγητή Joseph Nye στις αρχές του 2017. Το άρθρο του Nye για το Project Syndicate αναφέρεται σε ένα βιβλίο από τον Ακαδημαϊκό ΜΙΤ Charles Kindleberger με τίτλο “Ο Κόσμος σε Ύφεση 1929-1939” στο οποίο ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι μετά από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ ανέλαβαν το ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου ως παγκόσμιος ηγεμόνας, αλλά στη συνέχεια απέτυχαν να τον ασκήσει, δημιουργώντας ως εκ τούτου τις συνθήκες για την αύξηση της αστάθειας που κορυφώθηκαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η υπόθεση ότι η Κίνα δεν θα ήταν σε θέση και δεν θα είχε την προθυμία να αντισταθμίσει οποιοδήποτε αμερικανικό έλλειμμα στην παροχή αγαθών παγκοσμίως, αμφισβητείται από τους συγγραφείς του άρθρου. Υποστηρίζουν ότι η Κίνα έχει συμβάλει πάντα στην παροχή αγαθών παγκοσμίως σύμφωνα με τις ικανότητές της και επικαλούνται τη συνεισφορά της χώρας τους σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις και σε διεθνείς ανθρωπιστικές επιχειρήσεις, στη δημιουργία περιφερειακών θεσμικών οργάνων για την συμπλήρωση αυτών που υπάρχουν ήδη με βάση τη συμφωνία του Bretton Woods, τον ηγετικό ρόλο της Κίνας στη δημιουργία κανόνων για τις ανοιχτές θάλασσες, στις πολικές περιοχές, στον κυβερνοχώρο και ασφαλώς στην BRI. Οι συγγραφείς επίσης συγκρίνουν τον αυξανόμενο αμερικανικό οικονομικό απομονωτισμό και τις προστατευτικές εξάρσεις με τη δέσμευση της Κίνας στο ελεύθερο και ανοιχτό εμπόριο. Αλλά μετά από την παράθεση αυτών των επιχειρημάτων, το άρθρο καταλήγει ότι η Παγίδα Kindleberger είναι μια ανησυχία που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Ποιοι παράγοντες κρύβονται πίσω από τους διεθνείς στόχους της Κίνας
Στην καρδιά της προσπάθειας της Κίνας για μεγαλύτερη επιρροή και αναγνώριση είναι οι ανησυχίες της ηγεσίας της για τη νομιμότητα και η επιθυμία για πλήρη αποδοχή εντός της διεθνής κοινότητας. Το πρώτο είναι μια διαρκής ανησυχία για ένα καθεστώς που ποτέ δεν έχει διεξάγει εκλογές (αν και σε περίπτωση που το κάνει ποτέ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποκτούσε τέτοια πλειοψηφία που οι περισσότεροι δυτικοί πολιτικοί θα μπορούσαν μόνο να ονειρευτούν). Και το τελευταίο προκύπτει από την αντίληψη ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έχουν συμβιβαστεί με την προοπτική του να αποδεχθούν το τωρινό κινεζικό καθεστώς με ίσους όρους και κρυφά -ή στην περίπτωση κάποιων εντός του αμερικανικού Κογκρέσου, όχι και τόσο κρυφά- προσδοκώντας στην αντικατάστασή του από μια δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Αυτό εξηγεί για ποιον λόγο ο όρος “Λογική Ψυχρού Πολέμου”- που θεωρείται από τους περισσότερους Δυτικούς ως γραφικός και άσχετος- δημιουργεί τέτοιους υποτιμητικούς συνειρμούς στην πολιτική κοινότητα της Κίνας.
Ο άλλος παράγοντας πίσω από την επιθυμία της Κίνας να εκμεταλλευτεί τη διεθνή πρωτοβουλία που προκύπτει από τη συνειδητοποίηση των ευκαιριών που χάθηκαν -και μια αδιαμφισβήτητη αίσθηση ότι ενώ η τάση των παγκόσμιων εξελίξεων ίσως τώρα είναι υπέρ της Κίνας, δεν είναι εγγυημένο ότι θα συνεχίσει να συμβαίνει. Το πρώτο ζήτημα επισημαίνεται στο άρθρο της People’s Daily “Να εκμεταλλευτούμε την περίοδο της ιστορικής ευκαιρίας για να πετύχουμε μεγάλα πράγματα”, κυρίως η αποτυχία της Κίνας να μιμηθεί τη Βιομηχανική Επανάσταση της Δύσης. Άλλες χαμένες ευκαιρίες -το Μεγάλο άλμα προς τα εμπρός του 1956 και η Πολιτιστική Επανάσταση της περιόδου 1966-1976- δεν διευκρινίζονται καθώς αυτό θα καθιστούσε τους συγγραφείς ενόχους του “ιστορικού μηδενισμού”, με το οποίο εννοούμε ότι ζούμε σε αρνητικά επεισόδια της ιστορίας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Αλλά αναμφισβήτητα ενημερώνουν την λογική των ηγετών, κυρίως εν όψει της εμπειρίας του Xi στη διάρκεια της συλλογικής εθνικής νευρικής κατάρρευσης που ήταν η Πολιτιστική Επανάσταση.
Η αίσθηση ότι η παλίρροια δεν μπορεί πάντα να ρέει προς την κατεύθυνση της Κίνας, προκύπτει από την έντονη συνειδητοποίηση ορισμένων εκ των πιο μακροπρόθεσμων προκλήσεων της Κίνας: έναν ταχέως γηρασκοντα πληθυσμό, ένα υποβαθμισμένο αγροτικό εκπαιδευτικό σύστημα που μεταφράζεται σε έλλειψη δεξιοτήτων τη στιγμή που η Κίνα φιλοδοξεί να κινηθεί ταχύτατα στην οικονομική αξιακή αλυσίδα, περιβαλλοντικές προκλήσεις και ανησυχίες για τις απειλές της παγκοσμιοποίησης που θα μπορούσαν να είναι πολύ επιβλαβείς σε μια οικονομία που εξάγει και που εξαρτάται από τους φυσικούς πόρους και που αποτελεί ένας από τους μεγαλύτερους μοχλούς της πρωτοβουλίας BRI.
Τα τελευταία 30 χρόνια, η Κίνα συμπεριφερόταν σε μεγάλο βαθμό ως μια δύναμη status quo, και η έννοια ότι δεν μπορεί πλέον να φιλοδοξεί έναν τέτοιο ρόλο, έχει αυξήσει τις ανησυχίες. Μέχρι στιγμής, τα στοιχεία φαίνεται να υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς της Κίνας ότι με το να επιδιώκει μεταρρύθμιση του συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, δεν επιδιώκει να ανατρέψει το status quo, αλλά μάλλον να το ενισχύσει και να το μεταρρυθμίσει. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Ασιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών, την οποία η Κίνα καθιέρωσε μόνο όταν είχε γίνει σαφές πως το αμερικανικό Κογκρέσο δεν θα επέτρεπε στο Πεκίνο να αυξήσει το ποσοστό δικαιωμάτων ψήφου στο ΔΝΤ για να αποτυπώνει την αυξημένη οικονομική επιρροή της.
Η Κίνα έχει τελειοποιήσει την τέχνη του να παρουσιάζει οτιδήποτε δεν ξεσηκώνει αντιδράσεις ως ένδειξη της υποστήριξης προς τις θέσεις της. Μπορεί να αναμένεται ότι θα συνεχίσει να προωθεί τους στόχους οι οποίοι, όσο αόριστα καθορισμένοι και αν είναι, πρέπει να γίνουν κατανοητοί και να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Για την επιδίωξη αυτών των στόχων η Κίνα θα μεγιστοποιήσει την οικονομική και πολιτική μόχλευση, αλλά επίσης θα επιδιώξει όλο και περισσότερο να ασκήσει πιο αποτελεσματική ήπια δύναμη. Αυτό θα περιλαμβάνει μια σαφέστερη έκθεση για το ποια είναι η σύγχρονη κουλτούρα. Ένας τέτοιος ορισμός είναι τώρα σε εξέλιξη και αξίζει ένα ξεχωριστό άρθρο.
