Carnegie Moscow Center: Ο αγώνας για την εξουσία στο Κιργιστάν

Alexander Gabuev & Temur Umarov
Carnegie Moscow Center

Το Κιργιστάν βιώνει τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις εδώ και μια δεκαετία, οι οποίες θα μπορούσαν να γίνουν ο πρόλογος της τρίτης επανάστασης σε 15 χρόνια. Σε μία μόλις νύχτα, ο πρόεδρος Sooronbay Jeenbekov έχασε το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας του, αν και τυπικά διατηρεί τη θέση του. Στο μεταξύ, ο εχθρός του, ο πρώην πρόεδρος Almazbek Atambayev, βρίσκεται εκτός φυλακής και είναι ξανά στο παιχνίδι, όπως είναι πολλοί άλλοι παράγοντες. Πίσω από το τωρινό χάος και τις χωρίς τέλος μάχες για την εξουσία, βρίσκεται το κεντρικό σημείο της πολιτικής του Κιργιστάν τα τελευταία χρόνια: η μάχη για την εξουσία μεταξύ περιφερειακών ομάδων που μεταμφιέζονται ως πολιτικά κόμματα.

Χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας Bishkek στις 5 Οκτωβρίου για να διαδηλώσουν ενάντια στα αποτελέσματα των κοινοβουλευτικών εκλογών και να απαιτήσουν νέες εκλογές. Εκείνη τη νύχτα, οι διαδηλωτές κατέλαβαν τον Λευκό Οίκο της πόλης, στον οποίο στεγάζονται τόσο το κοινοβούλιο του Κιργιστάν όσο και η προεδρική διοίκηση. Το πλήθος στη συνέχεια προχώρησε στο κτήριο της Εθνικής Επιτροπής Ασφάλειας και ελευθέρωσε τον πρώην πρόεδρο Atambayev και άλλους υψηλόβαθμους πρώην αξιωματούχους, από μια φυλακή.

Ο Jeenbekov, ο οποίος ήταν πρόεδρος του Κιργιστάν από το 2017, τώρα βρίσκεται σε άγνωστη τοποθεσία. Την ημέρα αφότου ουσιαστικά έχασε την εξουσία, η εκλογική επιτροπή ακύρωσε τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας, αλλά οι διαδηλώσεις έναντι πολλών προβλημάτων, από την εκλογική απάτη μέχρι την τοπική διαφθορά, συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα σε πολλές πόλεις.

Στο μεταξύ, πολιτικοί, πρώην και νυν αξιωματούχοι, αξιωματικοί της υπηρεσίας ασφαλείας, επιχειρηματίες και εγκληματίες, συγκεντρώνουν υποστηρικτές και έχουν συνομιλίες μεταξύ τους για το ενδεχόμενο μελλοντικών συμμαχιών. Η εξουσία στο Κιργιστάν, που πέρασε επαναστάσεις, το 2005 και το 2010, έχει σπάσει σε πολλά μικρά κομμάτια.

Οι πρόσφατες εκλογές ήταν ευρέως αναμενόμενες, από τη στιγμή που η εμπιστοσύνη των πολιτών στην προηγούμενη βουλή ήταν ιδιαίτερα χαμηλή. Από τα 16 κόμματα που συμμετείχαν στις εκλογές στις 4 Οκτωβρίου, μόλις τέσσερα ανακοίνωσαν ότι έχουν αποκτήσει έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ και τα τέσσερα εκπροσωπούν συμφέροντα ομάδων που θα μπορούσαν να περιγραφούν ως νότιοι. Ένα από αυτά ελέγχεται από τον αδερφό του προέδρου Jeenbekov, και άλλο ένα από την οικογένεια Matraimov που έχει μεγάλη επιρροή και τη βάση εξουσίας της στο Osh, την μεγαλύτερη πόλη στο νότο του Κιργιστάν και πόλη της οικογένειας Jeenbekov. Αυτή η συνολική νίκη για τις ομάδες του Νότου –μαζί με αναρίθμητες αναφορές για νοθεία στις εκλογές και για κατάχρηση των κυβερνητικών πόρων- εξόργισε τον βορρά στη χώρα, και όχι μόνο το γενικότερο λαό εκεί αλλά συγκεκριμένα, καλά οργανωμένες ομάδες που εκπροσωπούν τις βόρειες περιοχές, ως εκ τούτου την άμεση κινητοποίηση των διαδηλωτών στο Bishkek, στα βόρεια της χώρας.

Το Κιργιστάν μπορεί επισήμως να έχει πολιτικά κόμματα, αλλά στην πραγματικότητα, κάθε κόμμα είναι μια βιτρίνα για μια συγκεκριμένη ομάδα που σχηματίζεται γύρω από ηγέτες με επιρροή, που τους ενώνουν περιφερειακοί και οικογενειακοί δεσμοί, μεταξύ άλλων άτυπων δεσμών. Αυτές οι ομάδες μπορούν να χωριστούν σε εκείνους που εκπροσωπούν το Βορρά και εκείνους που εκπροσωπούν το νότο, αν και διάφορες ομάδες από αυτές τις ευρύτερες περιοχές μπορεί κάποιες φορές να μάχονται μεταξύ τους. Κάθε πολιτικός, μεγάλος επιχειρηματίας ή εγκληματίας, βασίζεται πρωτίστως από τις δικές του ή από γειτονικές περιοχές. Η μακροχρόνια μάχη μεταξύ των βόρειων και νότιων ελίτ, ήταν η κύρια πηγή σύγκρουσης στην πολιτική του Κιργιστάν τις δύο τελευταίες δεκαετίες τουλάχιστον.

Ο πρόεδρος Atambayev, ο οποίος εκπροσωπεί τον Βορρά και ήταν επικεφαλής το 2011-2017, προσπάθησε να πετύχει μια ισορροπία μεταξύ των περιφερειακών ομάδων και όρισε έναν νότιο –τον Jeenbekov- ως τον διάδοχό του. αλλά όταν ο συνεργάτης του αποδείχθηκε ότι συμμορφώνεται πολύ λιγότερο από ό,τι ανέμενε ο Atambayev, οι δυο τους κατέρρευσαν, οδηγώντας στη δραματική σύλληψη του Atambayev το 2019 και την επακόλουθη επιβολή ποινής φυλάκισης 11 ετών για κατηγορίες διαφθοράς, μαζί με τους βασικούς συμμάχους του.

Η μοίρα του Atambayev, σε συνδυασμό με το αποτέλεσμα των εκλογών, δημιούργησε την εντύπωση για πολλούς ότι ο πρόεδρος ήταν αποφασισμένος να ενοποιήσει όλη την εξουσία και τα οικονομικά της χώρας στα χέρια της δικής του οικογένειας και άλλων νότιων συμμάχων.

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει χειρότερη στιγμή για την χάλκευση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Οι εντάσεις έχουν αυξηθεί έντονα στην κοινωνία της χώρας εδώ και αρκετούς μήνες τώρα, εξαιτίας της πανδημίας και της οικονομικής κρίσης, την οποία η κυβέρνηση δεν έχει αντιμετωπίσει καλά. Ειδήσεις για ελλείψεις κρεβατιών στα νοσοκομεία, η μη σωστή χρήση της διεθνούς χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση της πανδημίας, και οι μη προγραμματισμένες διακοπές από μέλη της κυβέρνησης είχαν ήδη φέρει την κοινωνία σε σημείο που “έβραζε”.

Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι το Κιργιστάν θα σημειώσει ύφεση 4% το 2020. Τα εμβάσματα από τους πολίτες του Κιργιστάν που κατοικούν στη Ρωσία, μειώθηκαν κατά 62% τον Απρίλιο σε σχέση με το προηγούμενο έτος καθώς η Ρωσία επέβαλε lockdown, και οι περισσότεροι πολίτες σε εργάσιμη ηλικία στο Κιργιστάν δεν έχουν αποταμιεύσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο, η αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών του Jeenbekov και του Atambayev (και πολλών άλλων εχθρικών ομάδων) είναι απλώς μια πτυχή ενός πολέμου που προκαλεί τον καθέναν εναντίον του άλλου. Υπάρχουν μεμονωμένες μάχες που συμβαίνουν για σχεδόν κάθε θέση και asset στη χώρα.

Το πιο αισιόδοξο σενάριο είναι νέες κοινοβουλευτικές εκλογές οι οποίες θα φέρουν την εκλογή πιο αντιπροσωπευτικών εκπροσώπων από όλες τις κύριες περιφερειακές ομάδες. Ένα λιγότερο αισιόδοξο αλλά πολύ πιο ρεαλιστικό σενάριο, είναι μια διαρκής σύγκρουση όλων εναντίον όλων.

Η τρέχουσα κατάσταση είναι με πολλούς τρόπους όμοια με τις δύο προηγούμενες επαναστάσεις, αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Μια από αυτές είναι η απροθυμία των παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων να εμπλακούν. Η Μόσχα, η οποία διαθέτει τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για να επηρεάσει την κατάσταση και διαδραμάτισε έναν ενεργό ρόλο στην επανάσταση του 2010 εναντίον του τότε προέδρου Kurmanbek Bakiyev, προφανώς πιάστηκε εξ απίνης από την αναταραχή στη γειτονική χώρα, και σε κάθε περίπτωση, είναι απασχολημένη με την πανδημία, την κρίση στη Λευκορωσία, τον πόλεμο στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τη διαφωνία με τους ηγέτες της ΕΕ για τη δηλητηρίαση του Alexei Navalny, και τις επικείμενες αμερικανικές εκλογές. Επιπλέον, όλοι οι βασικοί διεκδικητές της εξουσίας στο Κιργιστάν είναι γνώριμοι στους Ρώσους αξιωματούχους και στις μυστικές υπηρεσίες, και κανένας δεν θεωρείται μη αποδεκτός. Η Μόσχα δεν θα διαλέξει πλευρά, καθώς είναι έτοιμη να εργαστεί με όποιον κερδίσει την εγχώρια μάχη.

Τόσο σημαντική επίσης είναι και η προσοχή που επιδεικνύει η Κίνα, την οποία πολλοί παρατηρητές έχουν πρόωρα ξεχωρίσει ως την βασική εξωτερική δύναμη στην Κεντρική Ασία. Παρά την αυξανόμενη οικονομική παρουσία στην περιοχή και ιδιαίτερα στο Κιργιστάν (που ελέγχει το 43% του εξωτερικού χρέους των 4,7 δισ. δολαρίων σε κινεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα), το Πεκίνο δεν γνωρίζει ακόμη πώς να το μετατρέψει αυτό σε πολιτική μόχλευση. Η Κίνα έχει πει πολύ λίγα για τις πρόσφατες εξελίξεις. Η ήττα της οικογένειας Matraimov, με την οποία η Κίνα φλερτάρει εδώ και κάποια χρόνια τώρα, θα ήταν ένα πισωγύρισμα στην τακτική για το κινεζικό δίκτυο εντός της ελίτ της χώρας, αλλά το Πεκίνο είναι πιθανό να προσαρμοστεί και να εργαστεί με το νικητή –ακριβώς όπως και η Μόσχα.

Οι ΗΠΑ, που έχουν να ασχοληθούν με το προεκλογικό τους δράμα, έχουν πολλά περισσότερα να ασχοληθούν από το να στρέψουν την προσοχή τους, όπως και η Ευρώπη. Οι επίδοξοι ηγέτες της Κεντρικής Ασίας –Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν- έχουν αποφύγει επίσης να παρέμβουν. Ο Καζάκος πρόεδρος Kassym-Jomart Tokayev έχει δηλώσει πως τα γεγονότα στις 5 Οκτωβρίου είναι εσωτερική υπόθεση του Κιργιστάν, ενώ η Τασκένδη απλώς έκλεισε τα σύνορά της με τον ασταθή γείτονα. Και οι δύο χώρες έχουν πολλά δικά τους προβλήματα αυτή τη στιγμή, και αντίθετα με τη Ρωσία, δεν έχουν τα μέσα να επηρεάσουν την κατάσταση.

Ακόμη κι αν οι διάφορες πλευρές στη σύγκρουση στο Κιργιστάν καταφέρουν να έλθουν σε συμφωνία για έναν ειρηνικό τρόπο επίλυσης της κρίσης, αυτό δεν θα σημαίνει τέλος της αντιπαράθεσης. Και δεδομένης της συρρίκνωσης της οικονομίας και της πιθανής συνέχισης των προβλημάτων που προκλήθηκαν από την πανδημία το 2021, η πικρία μεταξύ του πληθυσμού και των αντιμαχόμενων ομάδων των περιφερειακών ελίτ μπορεί μόνο να αυξηθεί, και αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο.

Οι δύο προηγούμενες επαναστάσεις έχουν δείξει ότι τα κενά εξουσίας δεν διαρκούν πολύ στο Κιργιστάν, αλλά μπορούν να προκαλέσουν οποιοδήποτε τοπικό συμβάν να κλιμακωθεί σε ευρεία αιματοχυσία, όπως είδαμε στη διάρκεια των αιματηρών συγκρούσεων στο Osh μεταξύ του Κιργιστάν και των εθνικών Ουζμπέκων, αμέσως μετά την επανάσταση του 2010.

πηγή: Capital.gr