29/03/2024

Η παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου ως άξονας άσκησης εξωτερικής πολιτικής

 

Γράφει ο Γεώργιος Αθανασίου 

Φοιτητής στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ

 

Η διαμόρφωση του Δικαίου που διέπει τις διακρατικές σχέσεις, ιδίως δε του τμήματος που αφορά την ποινική ευθύνη των κρατών και κυβερνήσεων για εγκληματικές ενέργειες σε βάρος ατόμων ή πληθυσμιακών ομάδων, του λεγόμενου Διεθνούς Ποινικού Δικαίου, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, απετέλεσε αντικείμενο συζήτησης κατά την διάρκεια του 20ου αιώνος. Τα εγκλήματα του ναζισμού και του φασισμού κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως στοιχειοθετήθηκαν κατά τις δίκες της Νυρεμβέργης, συνέβαλαν καταλυτικά στην σύνταξη ενός αναλυτικού ‘καταλόγου’ που απαρτίζεται από τα λεγόμενα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται λόγου χάριν τα βασανιστήρια, οι εθνοκαθάρσεις – γενοκτονίες, η χρήση τοξικών χημικών ουσιών κ.ο.κ. Εντούτοις, η νομική κατοχύρωση τους δε συνεπάγεται και την de facto εγκατάλειψη των αντιστοίχων πρακτικών από κράτη, παρακρατικές οργανώσεις ή ένοπλα επαναστατικά κινήματα.

 

Στιγμιότυπο από την δίκη της Νυρεμβέργης

 

Στη σύγχρονη μας μάλιστα εποχή διαπιστώνεται με ανησυχητική συχνότητα το φαινόμενο κράτη  να προβαίνουν σε συστηματική παραβίαση του Διεθνούς Ανθρωπιστικού και Ποινικού Δικαίου αποσκοπώντας στην εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η μαζική χρήση χημικών ουσιών από το καθεστώς Σαντάμ κατά των κούρδων στον Ιρανό-ιρακινό πόλεμο της δεκαετίας του ’90, η σφαγή – εθνοκάθαρση των Βοσνίων Μουσουλμάνων στην Σρεμπρένιτσα, των Ουιγούρων στην Δυτική Κίνα, όπως και αυτή της φυλής Τούτσι στην Ρουάντα. Η δράση των κρατών αυτών έχει συχνά ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση τους από την διεθνή κοινότητα, την επιβολή κυρώσεων σε βάρος τους (π.χ. εμπάργκο), ή ακόμη και την ανάληψη στρατιωτικών πρωτοβουλιών από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Επομένως, δε προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως κατά κανόνα τα κράτη που προβαίνουν σε συστηματικές παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου επιδιώκουν να παρουσιαστούν στην διεθνή σκηνή ως ευρισκόμενα σε άμυνα λόγω, φέρ’ ειπείν, της δράσης τρομοκρατικών οργανώσεων στο έδαφος τους [την τακτική αυτή ακολουθεί από το 2016 και ο πρόεδρος Ερντογάν για να προχωρήσει σε διώξεις σε βάρος των Κούρδων, κατηγορώντας δηλαδή το κουρδικό κόμμα (PKK), ως τρομοκρατική οργάνωση]. Ωστόσο, η τακτική αυτή δεν κρίνεται πάντα επιτυχημένη, ιδίως στην εποχή της πληροφορίας στην οποία ζούμε. Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό πως κατά κανόνα τα κράτη επιδιώκουν να μη βρίσκονται στο στόχαστρο της διεθνούς κριτικής (naming and shaming) στα διεθνή fora, λόγω των αρνητικών παρεπομένων που συνοδεύουν την κατακραυγή της διεθνούς κοινότητας, και γι’ αυτόν τον λόγο τυχόν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή εγκλήματα πολέμου αποσιωπώνται ή, εφόσον διαρρεύσουν, δικαιολογούνται, επικαλούμενα λόγους εθνικής ασφαλείας. 

 

Η έδρα του Διεθνούς Δικαστηρίου στην Χάγη

Ωστόσο, ο κανόνας αυτός, που σχετίζεται με την διαμόρφωση του διεθνούς ‘προφίλ’ του κράτους, δεν ισχύει πάντοτε για τις ένοπλες ομάδες. Ειδικότερα, χρήσιμο είναι να διαχωρίσουμε τις τελευταίες σε ένοπλα επαναστατικά κινήματα και σε παραστρατιωτικές – τρομοκρατικές οργανώσεις, με κριτήριο τον σκοπό ύπαρξης και την στοχοθεσία τους, που έχουν ως αποτέλεσμα την διαφοροποίηση τους ως προς την άσκηση της ‘εξωτερικής’ τους πολιτικής, αναλόγως των εντυπώσεων που επιδιώκουν να προκαλέσουν σε διεθνές επίπεδο. Αξίζει εν προκειμένω να σημειωθεί πως η διάκριση αυτή δεν είναι απόλυτη, καθώς ενδέχεται ένα ένοπλο κίνημα να εντάσσεται ταυτόχρονα και στις δύο κατηγορίες.

 Όσον αφορά τα ένοπλα επαναστατικά κινήματα, αυτά επιδιώκουν κατά κανόνα την χρήση βίας, εφόσον συναντήσουν αντίσταση, για την ανατροπή της καθεστηκυίας αρχής. Ωστόσο, η ανατροπή των κυβερνώντων δεν συνεπάγεται αφ’ εαυτού την επιτυχή έκβαση του αγώνα τους, στο μέτρο που η αναγνώριση μίας κυβέρνησης ως νόμιμης επαφίεται στην διεθνή κοινότητα, μέσω κυρίως της αποδοχής των αντιπροσώπων αυτής στην Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. Σε διαφορετική περίπτωση, κι εφόσον καταλάβουν την εξουσία, ενδέχεται να αποτελέσουν στόχο διεθνών κυρώσεων που θα αποσκοπούν στην επαναφορά της προηγούμενης ‘νόμιμης’ κυβέρνησης στην εξουσία, κατ’ αναλογία όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως για τα κράτη που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο. Ένα οικείο παράδειγμα κυβέρνησης που ασκεί μεν αποτελεσματική εξουσία, χωρίς ωστόσο να είναι αναγνωρισμένη από την διεθνή κοινότητα αποτελεί αυτή της Τούρκικης Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (Τ.Δ.Β.Κ.) ή στα καθ’ ημάς γνωστό ως ψευδοκράτος. Ακόμη, δύνανται να αναφερθούν ως παραδείγματα τέτοιων επαναστάσεων οι, κατά βάση ειρηνικές, κινητοποιήσεις σε πολλές ισλαμικές χώρες πριν μία δεκαετία που συνοπτικά καλούνται αραβική άνοιξη. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως για την επίτευξη των στόχων τους τα κινήματα αυτά επιδιώκουν κατά κόρον να εμφανίζονται ως ενσάρκωση των δίκαιων λαϊκών αιτημάτων έναντι της ανάλγητης κυβέρνησης. Βασικό, επομένως, εργαλείο της προπαγάνδας τους αποτελεί η απουσία βίας στο μέτρο και όπου αυτή δεν είναι αναγκαία, χωρίς βέβαια να λείπουν κάποια, μικρής συνήθως έκτασης, έκτροπα. Κατά αυτόν τον τρόπο, τα κινήματα αυτά εμφανίζονται ως φορείς νομιμότητας σε ένα κράτος, όπου αυτή, με ευθύνη των κυβερνώντων, έχει διασαλευθεί, κερδίζοντας την συμπάθεια ή και τον θαυμασμό πολιτών και κυβερνήσεων.

 Στον αντίποδα βρίσκονται οι παραστρατιωτικές και οι τρομοκρατικές οργανώσεις που, σε αντίθεση με τις ένοπλες επαναστατικές ομάδες, δεν επιδιώκουν να ενδυθούν κάποιο πέπλο νομιμότητας, παρά προσπαθούν μάλλον να διεκδικήσουν εκβιαστικά την θέση τους στην διεθνή πολιτική σκηνή. Το γεγονός αυτό οφείλεται συχνά στην επιθυμία τους όχι να καταλάβουν την εξουσία σε ένα ήδη υπάρχον κράτος αλλά μάλλον να δημιουργήσουν ένα νέο, αποσπώντας εδάφη από όμορα κράτη. Με άλλα λόγια, θεμέλιο της πολιτικής τους είναι η άσκηση βίας, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, που αποσκοπεί να καταστήσει εαυτούς υπολογίσιμους παίκτες τόσο στην εγχώρια πολιτική σκηνή όσο και στις διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις. Η τακτική αυτή είναι ασύνδετη με το δίκαιο ή μη του αγώνα τους καθώς βασικός τους στόχος είναι μία θέση στο τραπέζι των συζητήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η οργάνωση του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Χαλιφάτου(Ι.Χ.), που δραστηριοποιούνταν κατ’ εξοχήν στο Ιράκ και την Συρία, γνωστή για την τρομοκρατική δράση της και τις σφαγές αμάχων. Συμπληρωματικά, δύναται να αναφερθεί η δράση των Ταλιμπάν στο ορεινό Αφγανιστάν και των κατά τόπους φυλών στα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής. Ωστόσο, σε αντιδιαστολή προς τα παραδείγματα αυτά, βρίσκεται ο κουρδικός λαός ο οποίος διεκδικώντας την δημιουργία εξ υπαρχής ενός νέου κράτους, ασκεί βία κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου, και χωρίς επαρκή νομικά ερείσματα που να δικαιολογούν τον κατά κοινή ομολογία δίκαιο – από ηθικής απόψεως– αγώνα του. Τέλος, όχι μόνο αξιοσημείωτο αλλά και επίκαιρο είναι το κίνημα των Καταλανών αυτονομιστών στην Ισπανία, που επιδιώκοντας την απόσχιση της Καταλονίας επιδίωξε την αποδοχή και αναγνώριση του νέου καθεστώτος από την διεθνή κοινότητα, γεγονός που το εντάσσει ταυτοχρόνως και στις δύο αναφερθείσες κατηγορίες.

Οι εκτάσεις που ήλεγχε το Ι.Χ. κατά την μέγιστη ακμή του, το 2015

 

Εν κατακλείδι, η άσκηση εξωτερικής πολιτικής αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο ζήτημα με πολλές λεπτές παραμέτρους, που οφείλουν να λαμβάνουν υπόψιν την σε κάθε περίπτωση ρευστή ισορροπία δυνάμεων στο διεθνές τοπίο. Η χρήση βίας αποτελεί μάλλον την εξαίρεση και όχι τον κανόνα στις διεθνείς σχέσεις, καθώς η άσκηση της ενέχει αρκετά σημαντικά και υπολογίσιμα ρίσκα. Εντούτοις, σε ορισμένες, κυρίως οριακές καταστάσεις, αποτελεί το μόνο ή το πλέον πρόσφορο μέσο για την πραγμάτωση των πολιτικών σχεδίων κρατών και ένοπλων ομάδων, χωρίς ωστόσο το γεγονός αυτό να αποτελεί συνήθως επαρκή δικαιολογητική βάση των ενεργειών αυτών, ιδίως δε σε περιπτώσεις ειδεχθών εγκλημάτων όπως τα βασανιστήρια και οι σφαγές αμάχων. Η  ανάληψη, επομένως, ενεργειών για την τήρηση της διεθνούς νομιμότητας είναι χρέος και καθήκον κάθε δημοκρατικά φρονούντα πολίτη, στο μέτρο που η προστασία της ανθρώπινης ζωής αποτελεί το ύψιστο ιδεολογικό έρεισμα του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024