Τα στενά του Γιβραλτάρ μετά το Brexit

Γράφει ο Γεώργιος Αθανασίου 

Φοιτητής στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ

Τα στενά του Γιβραλτάρ, γνωστά και ως Ηράκλειες στήλες κατά την αρχαιοελληνική περίοδο, αποτελούν το γεωγραφικό σύνορο μεταξύ Μεσογείου και Ατλαντικού ωκεανού. Πρόκειται για μία περιοχή που ελέγχεται από τρία κράτη: την Ισπανία, το Μαρόκο και το κράτος του Γιβραλτάρ. Το τελευταίο αποτελεί αυτόνομο κρατίδιο, υπαγόμενο στην Μεγάλη Βρετανία ως υπερπόντια κτήση αυτής. Αρχηγός του κράτους είναι ο εκάστοτε βασιλιάς της Αγγλίας, ο οποίος/-α και διορίζει τον κυβερνήτη του Γιβραλτάρ. Το τελευταίο, ευρισκόμενο στο νότιο άκρο της Ιβηρικής Χερσονήσου, απετέλεσε το μήλον της Έριδος κατά τον 18^ο αιώνα, οπότε παραχωρήθηκε από την Ισπανία στην Αγγλία με την συνθήκη της Ουτρέχτης(1713-1715 μ.Χ.), εντασσόμενο στην κοινοπολιτεία. Έκτοτε, μετετράπη συχνά σε αντικείμενο διαμάχης, λόγω της σημαντικής στρατηγικής του θέσης, μεταξύ των δύο αυτών κρατών. Αρκετές απόπειρες ανακατάληψης της περιοχής με στρατιωτικά ή διπλωματικά μέσα πραγματοποιήθηκαν από το Ισπανικό στέμμα κατά τον 18^ο ,19^ο  και 20^ο αιώνα, χωρίς ωστόσο επιτυχία. Ύστερα από τρείς και πλέον αιώνες Αγγλικής κυριαρχίας, στις αρχές του 21^ου αιώνος ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ Η.Β. και Ισπανίας, με στόχο την μεταβολή του καθεστώτος του Γιβραλτάρ μέσω μίας συμφωνίας κοινής κυριαρχίας, η οποία ωστόσο απορρίφθηκε με δημοψήφισμα από το 99% του πληθυσμού.

Στη σύγχρονη εποχή, το Γιβραλτάρ ως τμήμα του Η.Β. απετέλεσε μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που ενίσχυσε σημαντικά την εγχώρια οικονομία του, ιδίως λόγω της κατάργησης των περιορισμών στα σύνορα με την Ισπανία και της συνακόλουθης ελευθερίας κίνησης κεφαλαίων, ανθρώπων και υπηρεσιών που συνοδεύουν την ένταξη στην Ε.Ε. Είναι γεγονός πως η οικονομία του Γιβραλτάρ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή της Ισπανίας στο μέτρο που καθημερινά χιλιάδες εργαζόμενοι διασχίζουν τα σύνορα. Επομένως, είναι εύλογο πως η απόφαση αποχώρησης από την ένωση δεν βρήκε πολλούς ένθερμους υποστηρικτές μεταξύ των πολιτών του Γιβραλτάρ. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως το 96% των πολιτών τάχθηκε υπέρ του Bremain. Πρόβλημα αποτελεί πως το Γιβραλτάρ δεν αποτελεί μέλος της ζώνης Σένγκεν και, ως εκ τούτου, ενδεχόμενο κλείσιμο των συνόρων με την Ισπανική ενδοχώρα θα οδηγούσε σε δραματική αύξηση της ανεργίας.

Επομένως, γίνεται αντιληπτό πως η ύπαρξη σκληρών συνόρων δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση βιώσιμη λύση για το Γιβραλτάρ. Το ζήτημα αυτό απετέλεσε αντικείμενο των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ε.Ε. και Η.Β. κατά τις συζητήσεις για το Brexit. Με το ενδεχόμενο όμως της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων να παραμένει πάντα πιθανό, το Γιβραλτάρ καλείται να αναζητήσει διαφορετικές διεξόδους για την διασφάλιση της οικονομικής του επιβίωσης.

Οι εξελίξεις αυτές αναφορικά με την μορφή των εμπορικών σχέσεων μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ε.Ε. έχουν οδηγήσει το κράτος του Γιβραλτάρ στην αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών. Οι δύο βασικές προτάσεις που εξετάζονται είναι οι εξής : είτε η διαμόρφωση μιας ιδιόμορφης σχέσης με την Ισπανία ώστε να αποφευχθεί η επιβολή αυστηρών (και κατ’ επέκταση χρονοβόρων)συνοριακών ελέγχων μεταξύ των δύο χωρών, είτε η έναρξη της διαδικασίας για ένταξη του Γιβραλτάρ στη ζώνη Σένγκεν, όπου ανήκει και η Ισπανία.  Ειδικότερα, όσον αφορά την δεύτερη περίπτωση, ενδεχόμενη ένταξη στην ζώνη Σένγκεν συνεπάγεται την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα των κρατών που την έχουν υπογράψει, εξυπηρετώντας, ως εκ τούτου, η εξέλιξη αυτή άριστα τα συμφέροντα του Γιβραλτάρ. Πρόβλημα, ωστόσο, δημιουργείται από το γεγονός ότι το Η.Β. δεν αποτελεί μέρος της εν λόγω συνθήκης, γεγονός που καθιστά δυσχερή την ένταξη του Γιβραλτάρ σε αυτή στο μέτρο που de jure αποτελεί τμήμα του Η.Β.

Συγκεφαλαιώνοντας, η γεωπολιτική σημασία των στενών του Γιβραλτάρ καθ’ όλη την διάρκεια της νεότερης ιστορίας είναι αναμφισβήτητη. Όποιος ήλεγχε τα στενά του Γιβραλτάρ είχε τον οικονομικό και εμπορικό έλεγχο της Δυτικής Μεσογείου. Ωστόσο, η πρόσδεση στο άρμα του Η.Β. επί τρείς αιώνες παρ’  όλα όσα έχει προσφέρει στο μικρό αυτό κρατίδιο, φαίνεται να το οδηγεί πλέον σε επικίνδυνες ατραπούς, θέτοντας εν αμφιβόλω την οικονομική του επιβίωση στην μετά Brexit εποχή. Αποτελεί λοιπόν εκ των ων ουκ άνευ η εξεύρεση βιώσιμης λύσης τάχιστα μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων και του Η.Β., ώστε να αποφευχθεί ο οικονομικός και κοινωνικός στραγγαλισμός του Γιβραλτάρ. Μόνο μέσω της καλόπιστης διαπραγμάτευσης μεταξύ των μερών θα καταστεί η αναγκαία αυτή συμφωνία υλοποιήσιμη, αμοιβαία επωφελής και πολιτικά βιώσιμη.