Οι ιταλικές εκλογές και η οικονομία
της Silvia Merler
Bruegel
Τι θα συμβεί; Σύμφωνα με την ιταλική νομοθεσία, καμία δημοσκόπηση δεν δημοσιεύεται δύο εβδομάδες πριν από τις εκλογές. Ευτυχώς για τους Ιταλούς αναγνώστες ωστόσο, κατορθώσαμε ακόμη να παρακολουθούμε τις τελευταίες εξελίξεις διαβάζοντας τα κάπως κρυφά αποτελέσματα των “παράνομων στοιχημάτων” που αναφέρονται εδώ.
Αντιθέτως, το Bloomberg Politics διενήργησε έρευνα σε οικονομολόγους για την άποψή τους σχετικά με τα πιο πιθανά σενάρια για τις ιταλικές εκλογές και πολλοί από αυτούς αναμένουν μια κυβέρνηση χωρίς πλειοψηφία (hung parliament). Επίσης διενήργησαν έρευνα σε οικονομολόγους σχετικά με τις επιπτώσεις που θα προκαλούσαν στις σχέσεις της ΕΕ, στις επιχειρηματικές επενδύσεις και στην ιταλική ανάκαμψη, μια σειρά σεναρίων.
Η Valentina Romei στους Financial Times αναδεικνύει πέντε οικονομικές προκλήσεις για τη νέα ιταλική κυβέρνηση. Η οικονομία της Ιταλίας είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από πριν από τις γενικές εκλογές του 2013, αλλά η χώρα ακόμη είναι ¨πίσω” σε σχέση με τους ομολόγους της και η οικονομική δυσαρέσκεια δεν έχει εξαφανιστεί. Η ανάπτυξη της Ιταλίας παραμένει μεταξύ των χαμηλότερων στην Ευρώπη και είναι μεταξύ των λίγων οικονομιών του ΟΟΣΑ, όπου η παραγωγή δεν έχει επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα.
Ένα σχετικό πρόβλημα είναι ότι η Ιταλία παρουσιάζει τις ασθενέστερες επιδόσεις παραγωγικότητας μεταξύ της G7. Η χώρα προφανώς έχει ακόμη πολύ υψηλό δημόσιο χρέος και οι τράπεζες είναι υπερχρεωμένες, δεν προσφέρει καλές ευκαιρίες για θέσεις εργασίςας στους νέους, και παρά το ότι έχει βελτιώσει τις διαδικασίες να ανοίξει κανείς μια νέα επιχείρηση, και πάλι εξακολοθεί να υστερεί σε ό,τι αφορά τις άμεσες ξένες επενδύσεις, εν μέρει λόγω της πολιτικής αστάθειας.
Το δημόσιο χρέος είναι μεταξύ των αιτιών που οι συντάκτες τόσο στο Politico όσο και στο Bloomberg View θεωρούν πως αυτές οι εκλογές έχουν σημασία και θα πρέπει να ανησυχούμε για την Ιταλία. ΕΙδικότερα στο Bloomberg View οι συντάκτες υποστηρίζουν ότι οι αγορές έχουν εφησυχάσει για τις ιταλικές εκλογές, επειδή η ψηφοφορία φαίνεται ότι θα “βγάλει” μια κυβέρνηση συνασπισμού, που θα ειναι αρκετά αδύναμη για να αντιμετωπίσει τις διπλές προκλήσεις της χαμηλήγς ανάπτυξης και του υψηλού χρέους της χώρας, και αυτά τα προβλήματα θα έρθουν ξανά στο προσκήνιο όταν αποσυρθεί σταδιακά το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ. Όταν η επόμενη κρίση πλήξει την ευρωζώνη, τα κατεστραμμένα δημοσιονομικά της Ιταλίας θα βρεθούν στο επίκεντρο έντονων ανησυχιών.
Ο Economist συζητά τις θέσεις της Λίγκας του Βορρά. Τα κόμματα προχωρούν σε υποσχέσεις, οι οποίες εάν εφαρμοστούν, θα αυξήσουν ακόμη περισσότερο το ήδη τεράστιο δημόσιο χρέος της Ιταλίας, που βρίσκεται στο 130% του ΑΕΠ. Αλλά η ιδέα ότι οι εκλογές μπορούν να οδηγήσουν σε έξοδο από το ευρώ, είναι εκτός πραγματικότητας.
Η Lucrezia Reichin γράφει (στα ιταλικά) στην Corriere della Sera ότι εάν υποθέταμε μη ρεαλιστικά ότι αυτές οι εκλογές θα φέρουν έναν σταθερό και μεταρρυθμιστικό συνασπισμό, τότε η προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του Νο1 προβλήματος της ιταλικής οικονομίας -η παραγωγικότητα.
Η Reichlin υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση έχει δύο τρόπους να δράσει σε αυτό -το μέχρι τώρα μακρόβιο- ιταλικό πρόβλημα. Πρώτον, επενδύοντας στην ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, κάτι που η Reichlin θεωρεί ότι απουσιάζει από τα προεκλογικά προγράμματα. Δεύτερον, σχηματίζοντας ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα, ικανό να υιοθετήσει νέες τεχνολογίες, βασισμένες σε κίνητρα, ρυθμιστικούς κανόνες και υποδομές. Αυτή η ιδεατή σταθερή και προνοητική κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να σκεφτεί πώς θα προστατεύσει τους χαμένους από την τεχνολογική πρόοδο, ένα ζήτημα που θα κυριαρχήσει στην πολιτική στις προηγμένες οικονομίες στις επόμενες δεκαετίες. Αυτό που είναι σίγουρο -λέει η Reichling- είναι πως η απόρριψη της προόδου δεν είναι η σωστή απάντηση, διότι καθιστά τους πάντες φτωχότερους.
Ο Carlo Cottarelli -ο οποίος τώρα εργάζεται στο Italian Osservatorio Conti Pibblici Italiani (OCPI) του Καθολικού Πανεπιστημίου ου ΜΙλάνου -έχει ζητήσει από όλα τα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές να καταθέσουν τα οικονομικά τους προγράμματα έτσι ώστε να επιτραπεί μια αξιολόγηση των δημοσιονομικών μέτρων που περιλαμβάνται σε αυτά. Τόσο τα προγράμματα όσο και τα σχόλια είναι τώρα στην ιστοσελίδα του OCPI. Για την ώρα, οι αξιολογήσεις των προγραμμάτων δημοσιονομικής πολιτικής είναι διαθέσιμες μόνο στα ιταλικά, επομένως παραθέτουμε μία σύντομη περίληψη στα αγγλικά παρακάτω.
Το δημοσιονομικό πρόγραμμα του κεντροδεξιού συνασπισμού περιλαμβάνει επεκτατικά μέτρα για περίπου 136 δισ. ευρώ, με κάλυψη μόλις για τα 82 δισ. ευρώ. Οι θέσεις ωστόσο διαφέρουν εντός του συνασπισμού. Το Forza Italia (FI’s) ανέφερε συγκεκριμένους στόχους δημοσιονομικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης και μιας αύξηση του πρωτογενούς πλεονάσματος στο 4% το 2022, και την μείωση του δημοσίου χρέους κατά 20% στα πέντε χρόνια. Ο OCPI θεωρεί ότι κάποιες από τις μακροοικονομικές θεωρίες που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα του FI’s, είναι αισιόδοξες. Ο OCPI υποστηρίζει ότι με ένα λιγότερο αισιόδοξο outlook, και χωρίς να ξέρει πώς θα καλυφθούν τα νέα επεκτακτικά μέτρα, το δημόσιο χρέος θα φτάσει στο 135,8% το 2022. Το πρόγραμμα της Λίγκας του Βορρά παρουσιάζει ένα αξιοσημείωτα μικρότερο πρωτογενές ισοζυγίο, το οποίο θα φτάσει στο μηδέν σχεδόν μέχρι το 2022, και μια σημαντικά βραδύτερη πτωτική τροχιά για το χρέος ως προς το ΑΕΠ, που θα μειωνόταν μόνο κατά 10% και η μείωση θα οφειλόταν εξ ολοκλήρου σε μια προβλεπόμενη επιτάχυνση του ιταλικού ρυθμού ανάπτυξης.
Το δημοσιονομικό πρόγραμμα του Δημοκρατικού Κόμματος (PD) περιλαμβάνει επεκτατικά μέτρα για ένα σύνολο 38 δισ. ευρώ, κυρίως λόγω της εισαγωγής μιας μηνιαίας επιδότησης για οικογένειας με παιδιά, περισσότερα μέτρα για την αντιμετώπιση της φτώχειας, τις επενδύσεις σε υποδομές και της μείωσης των εταιρικών φόρων. Σύμφωνα με το OCPI, δεν είναι αρκετά σαφές πώς θα χρηματοδοτηθούν αυτά. Το PD δεν έχει ξεκαθαρίσει με σαφήνεια τους δημοσιονομικούς στόχους για τα επόμενα χρόνια, αλλά έχει ανακοινώσει ένα σχέδιο για τη μείωση του δημοσίου χρέους, όπου το δημόσιο χρέος ως ποσοστό επί του ΑΕΠ θα μειωνόταν από το 131,6% το 2017 στο 118% στο 2022 και στο 100% το 2029. Ο OCPI υποστηρίζει ότι με λιγότερο αισιόδοξες μακροοικονομικές υποθέσεις και χωρίς να γνωρίζει πώς θα καλυφθούν τα νέα επεκτατικά μέτρα, το χρέος ως προς το ΑΕΠ θα φτάσει στο 134,8% το 2022.
Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων (M5S) δεν έχει δημοσιεύσει ακόμη ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής πολιτικής για την επόμενη πενταετία, αλλά απλώς ανέφερε το στόχο της μείωσης του λόγου χρέους προς ΑΕΠ κατά 40% σε δέκα χρόνια. Ο OCPI υποστηρίζει ότι μια τέτοια ταχεία πορεία μείωσης του χρέους θα απαιτούσε μια πολύ ταχεία επίτευξη ενός ισοσκελισμένου προϋπολογισμού (ή πλεόνασμα), εκτός κι αν υποθέσουμε ότι το πραγματικό ΑΕΠ θα αυξηθεί με ρυθμό 5%-6%, κάτι που δεν είναι ρεαλιστικό για την ιταλική οικονομία. Ελλείψει οποιασδήποτε διευκρίνισης για το πώς θα χρηματοδοτηθούν τα νέα επεκτατικά μέτρα, αυτά που περιλαμβάνοται στο πρόγραμμα του M5S θα οδηγούσε σε ένα πρωτογενές έλλειμμα ύψους 64 δισ. ευρώ (3,2% το 2022) και ακόμη και με το ενδεχόμενο ότι θα επικρατήσει ένα ευνοϊκό μακροοικονομικό περιβάλλον, ο λόγος χρέος προς ΑΕΠ θα φτάσει στο 138,4% του 2022. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων έχει δημοσιεύσει μια απάντηση στην Cottarelli στην ιστοσελίδα τους, εξηγώντας τις εκτιμήσεις για την ανάπτυξη και αμφισβητώντας τις εκτιμήσεις του OCPI.
Η Cottarelli δεν είναι η μόνη που παρακολουθεί στενά τα οικονομικά προγράμματα των κομμάτων. Ο Ιταλός οικονομολόγος Roberto Perotti έχει δημοσιεύσει τις δικές του αξιολογήσεις στην εφημερίδα La Repibblica. Κοιτάζοντας τις λεπτομέρειες των κομματικών προγραμμάτων, έχει βάλει μαζί μια εκτίμηση του κόστους και της χρηματοδότησης των υποσχέσεων των κομμάτων, για το M5S, το PD και τον κεντροδεξιό συνασπισμο. Οι αριθμοί διαφέρουν από αυτούς της Cottarelli, αλλά το κύριο μήνυμα παραμένει ότι υπάρχει μια γενική έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησης των νέων μέτρων.
