Τουρκία – Κατάρ: μεγάλη συμμαχία ή μεγάλο ξεπούλημα;

Γράφει ο Γρηγόρης Μπρόζος,

φοιτητής οικονομικού Α.Π.Θ.

Ό,τι ζούμε και ό,τι θα ζήσουμε στη Μεσόγειο περικλείεται σε μερικές λέξεις: Ζούμε την εφαρμογή ενός χρόνιου επεκτατικού σχεδίου της Τουρκίας. Οι Τούρκοι έχουν σχεδιάσει και προετοιμάσει τις ενέργειες πολύ προσεκτικά και πριν πολλά χρόνια. Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα για τη γεωγραφική, γεωπολιτική, οικονομική και πολιτική επέκταση μίας χώρας είναι οι σύμμαχοί της! Στον τομέα αυτό η Τουρκία φαίνεται να δίνει ιδιαίτερη σημασία. Μετά από χρόνια εργασιών μπορούμε πλέον να μιλάμε για το μπλοκ των: Τουρκία-Κατάρ-Πακιστάν-Αζερμπαϊτζάν. Φυσικά μεγάλο ρόλο στο σχεδιασμό της Τουρκίας έχει συμβάλλει και η Ρωσία, την οποία όμως δεν θα μπορούσαμε να εντάξουμε στην παραπάνω θρησκευτική συμμαχία. Από τους νέους σύμμαχους της Τουρκίας. τον ρόλο κλειδί φαίνεται να παίζει το Κατάρ. Από πολλούς θεωρείται ότι το Κατάρ είναι ο οικονομικός αιμοδότης της Άγκυρας, που την κρατάει ζωντανή και της δίνει την δυνατότητα να συνεχίζει τις στρατιωτικές της επιχωριάσεις.

Ισχύει όμως κάτι τέτοιο και αν ναι γιατί το Κατάρ θυσιάζει τόσα κεφάλαια στην Τουρκία;

Ήδη από το 2010 οι δύο χώρες είχαν αρκετά κοινά σημεία, όπως οι θέσεις τους στο συριακό εμφύλιο πόλεμο, στην αραβική άνοιξη και άλλα. Η ισχυροποίηση των δεσμών Τουρκίας-Κατάρ έρχεται ουσιαστικά το 2017. Αφορμή ήταν η διπλωματική κρίση του 2017 ανάμεσα στο Κατάρ και στις άλλες μουσουλμανικές χώρες. Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 2017 Σαουδική Αραβία, Η.Α.Ε. , Αίγυπτος, Υεμένη και Κουβέιτ διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με το Κατάρ και του επιβάλουν εμπάργκο. Αφορμή αυτού του γεγονότος ήταν οι σχέσεις Κατάρ με Ιράν και με διάφορες τρομοκρατικές ισλαμικές οργανώσεις, όπως αποκαλύφθηκαν από κυβερνοεπιθεση στο κεντρικό πρακτορείο ειδήσεων του Κατάρ. Η κατάσταση οξύνθηκε περισσότερο καθώς, όπως  αποκαλύφτηκε στη πορεία, Σαουδική Αραβία και Η.Α.Ε. ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίων του Κατάρ. Αυτός ο πόλεμος φάνηκε να αποτρέπεται την τελευταία στιγμή.

Τους μήνες αυτούς, που απειλούτανε ακόμα η ύπαρξη του ίδιου του Κατάρ, η Ντόχα στράφηκε για βοήθεια στην Άγκυρα. H τουρκική ηγεσία το είδε σαν μία μεγάλη ευκαιρία και χαρακτήρισε το Κατάρ ‘στρατηγικό σύμμαχο της Τουρκίας’. Στις 7 Ιουνίου 2017, η τούρκικη εθνοσυνέλευση εγκρίνει με fast-track διαδικασίες τη μόνιμη εγκατάσταση Τούρκων στρατιωτών στο Κατάρ. Αρχικά το σχέδιο περιελάμβανε 500 με 600 στρατιώτες αλλά σήμερα πλέον, η ‘’ μικτή στρατιωτική δύναμη Τουρκίας-Κατάρ’’ όπως ονομάστηκε, φιλοξενεί 5.000 στρατιώτες. Επιπλέον συστάθηκε η Turkey-Qatar Supreme Strategic Committee, μια επιτροπή διαλόγου για στρατιωτικά και μη ζητήματα στην στρατηγική συνεργασία των δύο χωρών, στην οποία μάλιστα συμμετέχουν και οι ηγέτες των δυο κρατών. Έτσι, το Κατάρ απέκτησε ένα πολύ ισχυρό χαρτί στην εξωτερική του πολιτική,  το οποίο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι του εξασφαλίζει την ακεραιότητα της χώρας του κόλπου.

Όμως, η κρίση του τουρκικού χρέους και της τουρκικής λίρας του 2018 έρχεται να αντιστρέψει τους ρόλους. Πλέον η Τουρκία είναι το ‘υπό επίθεση κράτος’ και το Κατάρ γίνεται η χώρα που σωτήρια επεμβαίνει. Με την τουρκική λίρα συνεχώς να βυθίζεται η τουρκική Κεντρική Τράπεζα είναι υποχρεωμένη να δαπανά τεράστια ποσά  σε μία προσπάθεια ανακοπής ή έστω εξομάλυνσης της ελεύθερης πτώσης. Αυτά όμως τα ποσά αποσπάστηκαν από τα αποθεματικά των τουρκικών τραπεζών. Έτσι, η μείωση των αποθεματικών δημιουργεί έντονα προβλήματα στην τουρκική οικονομία,  όπως πρόβλημα στο εμπορικό ισοζύγιο, πρόβλημα στις υποχρεώσεις του τουρκικού δημοσίου κ.α. Κάθε φορά όμως που η κατάσταση φτάνει να τεθεί εκτός ελέγχου, επεμβαίνουν τα καταριανά κεφάλαια και δίνουν παράταση ζωής στον Ερντογάν.

Αυτή η διοχέτευση ρευστότητας γίνεται μέσο ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Αρχικά η τούρκικη Κεντρική Τράπεζα ήρθε σε συμφωνία με την Κεντρική Τράπεζα του Κατάρ για ένα swap line ύψους 15 δισ. δολαρίων. Πρόκειται για μία συμφωνία μεταξύ των δύο Κεντρικών Τραπεζών για ελεύθερη πρόσβαση στα ρευστά διαθέσιμα (η μία της άλλης). Αυτό το μέτρο όμως δεν φάνηκε αρκετό να στηρίξει τις απαιτήσεις για ρευστότητα της τούρκικης οικονομίας. Έτσι η Ντόχα ξεκίνησε να επενδύει σε τουρκικές επιχειρήσεις βρίσκοντας τρόπο να διοχετεύσει τα απαιτούμενα κεφάλαια.

Αρχικά το Κατάρ επένδυε κυρίως στα τούρκικα τραπεζικά προϊόντα. Το 2019 όμως επεκτείνεται και σε άλλους τομείς. Στα πλαίσια αυτών των οικονομικών σχέσεων των δύο κρατών ιδρύθηκε το Qatari-Turkish Business Forum. Ο Yousuf Al-Jaida ( CEO του Qatar Financial Center) δηλώνει το 2019 χαρακτηριστικά «Το Κατάρ θα συνεχίσει να επενδύει στην Τουρκία εκτός από τον τραπεζικό και στον τομέα των κατασκευών. Το 35% των 8.22 δισ. Ευρώ που το Κατάρ έχει δεσμεύσει για την Τουρκία, έχει ήδη επενδυθεί ενώ ετοιμάζονται επιπρόσθετες επενδύσεις 5,75 δισ. ευρώ». Συνολικά, το 2019 η Ντόχα επένδυσε 18,09 δισ. ευρώ στην τουρκική οικονομία.

Η επενδυτική δράση της Ντόχα συνεχίζεται και το 2020. Αυτή την φορά όμως τα αραβικά κεφάλαια επεκτείνονται και άλλο και πλέον αγοράζον οτιδήποτε έχει αξία στην τουρκική Οικονομία. To Qatar Investment Center ανακοίνωσε την εμπλοκή του στο τουρκικό χρηματιστήριο. Συγκεκριμένα, ανακοίνωσε την εξαγορά του Borsa Istanbul ( Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης) έναντι του ποσού των 300 εκ. δολαρίων. Ποσό το οποίο χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα μικρό. Οι Άραβες όμως έχουν προχωρήσει και σε έναν πολύ νευραλγικό τομέα της Τουρκίας. Στην αμυντική βιομηχανία της, στο καμάρι της τουρκικής οικονομίας. Σύμφωνα με καταγγελίες του Ali Mahir Basasir, μέλος της τουρκικής αντιπολίτευσης, το Κατάρ φαίνεται να εμπλέκεται στην BMC, τούρκικη πολεμική βιομηχανία που πρόκειται να κατασκευάσεις το άρμα μάχης Altay. Το 49.9% της εταιρίας αποκτήθηκε από το Qatar Armed Forces Industry Committee έναντι του ποσού των μόλις 40,8 εκ. Ευρώ.

Από την παραπάνω ανάλυση έναν συμπέρασμα μπορούμε να εξάγουμε:  Το Κατάρ δεν βοηθάει την τουρκική οικονομία, δεν συμπαραστέκεται στη χώρα σύμμαχο, δεν ξεπληρώνει την τουρκική βοήθεια του 2017. Αντιθέτως, εκμεταλλεύεστε την οικονομική κατάσταση της Άγκυρας για να εξαγοράσει τον πλούτο της σε εξευτελιστικές τιμές. Δεν επενδύει απλά σε τουρκικές εταιρίες, αλλά αποκτά λόγο στα κρισιμότερα σημεία της οικονομίας της χώρας,  όπως το χρηματιστήριο και η αμυντική βιομηχανία. Αυτό γεννά ένα τρομερό πρόβλημα για τον Ερντογάν, καθώς μπορεί να συγκριθεί με παραχώρηση της εθνικής κυριαρχίας. Γίνεται λοιπόν αντιληπτή η εξαιρετικά δύσκολη θέσης της τουρκικής οικονομίας στο σημείο αυτό, καθώς η χώρα κινδυνεύει να δεχτεί ξεπούλημα του πλούτου της.