Το πρόβλημα με την ανεξέλεγκτη δύναμη: Γιατί ο Πούτιν δεν θα φύγει ποτέ

Pavel Slukin
European Council On Foreign Relations

Πέρυσι, η Ρωσία διεξήγε ένα δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση, της οποίας τις αλλαγές το καθεστώς σκόπευε να χρησιμοποιήσει για να επιτρέψει μια ομαλή μετάβαση για τον Βλάντιμιρ Πούτιν κάποια στιγμή στο μέλλον. Αλλά η μεταρρύθμιση κατέληξε να είναι κάτι περισσότερο από μια ακύρωση του αριθμού των προεδρικών θητειών που μπορεί να υπηρετήσει ο Πούτιν. Οι ειδικοί έχουν εξηγήσει ένα τέτοιο προφανές τέχνασμα, τονίζοντας ότι ο πρόεδρος ήταν απρόθυμος να γίνει η ‘κουτσή πάπια’ στα μάτια της κοινωνίας και των πολιτικών ελίτ, χρόνια πριν λήξει η προεδρική του θητεία. Την ίδια στιγμή, οι πιθανότητες ήταν ότι επρόκειτο να φύγει μετά από το 2024. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Ρωσία, πιθανότατα, δεν αφήνουν τώρα καμία εναλλακτική στη χωρίς τέλος εξουσία του.

Σε λίγα μόλις χρόνια, η εικόνα του Πούτιν μεταξύ των πολιτών της Ρωσίας έχει περάσει από “‘ένας ισχυρός, εθνικός ηγέτης”, σε μια εικόνα διαφθοράς και αγάπης για την πολυτέλεια. Οι κατηγορίες για την προσωπική εμπλοκή του στην απόπειρα δολοφονίας του Αλεξέι Ναβάλνι, δεν του αφήνουν καμία πιθανότητα για ένα ασφαλές μετά-προεδρικό ρόλο. Είναι απίθανο η δια βίου ασυλία από διώξεις στη Ρωσία ή η ασφάλεια που του παρέχει η ομοσπονδιακή υπηρεσία -ή για παράδειγμα, μια συμβολική θέση στο κοινοβούλιο- θα του δώσει μια μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικής ασφάλειας. Ο Πούτιν γνωρίζει το τίμημα του κράτους δικαίου στη χώρα του, όπως κανένας άλλος. Επίσης γνωρίζει πολύ καλά που μπορεί να οδηγήσει η απώλεια της πραγματικής επιρροής.

Σε τέτοιες συνθήκες, η μετάβαση της εξουσίας ακόμη και σε έναν από τους πιο πιστούς υποστηρικτές του Πούτιν, έχει γίνει εξαιρετικά απίθανο. Οποιαδήποτε τέτοια αντικατάσταση θα κληρονομήσει τις ίδιες απεριόριστες εξουσίες που απολαμβάνει τώρα ο πρόεδρος της Ρωσίας, που σημαίνει ότι θα μπορούσαν τελικά να ωφελήσουν τον προκάτοχο τους. Το να προσπαθήσει να ελέγξει τον νέο πρόεδρο, θα είναι ριψοκίνδυνο. Ο μη χαρισματικός και πιστός Ντμίτρι Μεντβέντεφ στη διάρκεια της σύντομης προεδρίας του, περιοδικά έδειχνε τεράστια ανεξαρτησία -και αυτό ήταν ακόμη και όταν ο Πούτιν είχε τεράστια στήριξη από το κοινό και παρέμενε ο αληθινός ηγέτης στα μάτια τους.

Τώρα η δημοτικότητα του Πούτιν είναι πολύ χαμηλή, και οι δυσάρεστες εξελίξεις τον έχουν κολλήσει στη γωνία και δεν μπορεί να κουνηθεί. Και ούτε έχει τους πόρους ούτε τις τολμηρές ιδέες για το πώς να ανακτήσει την αγάπη των ανθρώπων προς το πρόσωπο του. Επομένως, οποιοσδήποτε διάδοχος του Πούτιν αργά ή γρήγορα θα μπει στον πειρασμό να αποστασιοποιηθεί από εκείνον το συντομότερο δυνατό -που σημαίνει ότι δεν θα βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο επιρροής του.

Αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε ότι ο Πούτιν μπορεί να διασφαλίσει μια αδιαπέραστη εγγύηση ασυλίας και άνετης ζωής κατά τη συνταξιοδότήση, ποιος θα τον προστατεύσει εάν το πολιτικό σύστημα της Ρωσίας -ίσως πιο εύθραυστο από ό,τι μοιάζει- επιτρέψει στους πολιτικούς αντιπάλους του να έρθουν στην εξουσία;

Μια ματιά στον μετά-σοβιετικο χώρο αποκαλύπτει πολλά παραδείγματα εθνικών ηγετών που κάποτε ήταν αγαπημένοι και κατέληξαν στη φυλακή. Στο Κιργιστάν, ο πρόεδρος Αταμπάγιεφ συμφώνησε στη μεταβίβαση της εξουσίας σε έναν συνάδελφο -και βρέθηκε στη φυλακή σύντομα. Στην Αρμενία, ο πρώην πρόεδρος Ρομπέρτ Κοτσαριάν συνελήφη μετά από την επανάσταση του 2018, αν κααι είχε φύγει από την εξουσία 10 χρόνια πρν.

Οι προσπάθειες της αντιπολίτευσης να οργανώσουν μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις στους δρόμους της Ρωσίας, σίγουρα θα κάνουν τον Πούτιν να το σκεφτεί ξανά. Όσο ο ίδιος ελέγχει την εξουσία και τη νομενκλατούρα, μπορεί να είναι σίγουρος ότι, για τη δική του σωτηρία θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει απολύτως όλες τις πηγές και να δώσει όποια εντολή θέλει. Αλλά ποιος ξέρει πώς θα φερόταν ο νέος πρόεδρος σε μια τέτοια κατάσταση. Η ίδια η ιδέα ότι η μοίρα του Πούτιν μπορεί να βρίσκεται στα χέρια άλλων ανθρώπων, θα είναι εξαιρετικά δυσάρεστη και απαράδεκτη για τον ίδιο.

Η διεθνής κατάσταση θα πιέσει επίσης τον Putin να μείνει. Είναι “αιχμάλωτος” των ψευδαισθήσεων για μια παγκόσμια συνωμοσία εναντίον της Ρωσίας, για τις προσπάθειες αποδυνάμωσης της χώρας του ή ακόμη και διάλυσης της σε κομμάτια. Τελικά, αυτό μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο. Πρώτον, οι ρωσικές αρχές έχουν πειστεί ότι υπάρχουν παντού γύρω τους εχθροί. Στη συνέχεια αρχίζουν να συμπεριφέρονται σαν όλες οι άλλες χώρες να είναι εχθροί. Έχοντας δεχθεί αντίδραση για αυτές τους τις συμπεριφορές, οι ρωσικές αρχές αισθάνονται ότι οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται: οι φίλοι δεν θα επέβαλαν κυρώσεις, και οι πραγματικοί εχθροί πρέπει να λάβουν μια σκληρή απάντηση.

Επομένως, δεν υπάρχουν προοπτικές για πραγματική βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση στον ορίζοντα. Και είναι απίθανο ότι σε αυτές τις δύσκολες στιγμές για τη χώρα, ο εθνικός ηγέτης, που ο Πούτιν θεωρεί αναμφίβολα ότι είναι ο ίδιος, θα είναι έτοιμος να εγκαταλείψει τη Ρωσία. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να μείνει και να σώσει τη μητέρα πατρίδα.

Το καλοκουρδισμένο απολυταρχικό σύστημα διατήρησης της εξουσίας, που έχει χτίσει ο ίδιος ο Πούτιν, έχει μετατρέψει τον δημιουργό του σε όμηρο του. Όπως είπαν στον Μικρό Πρίγκιπα, “οι βασιλιάδες δεν έχουν κάτι να τους ανήκει. Κυριεύουν”. Σε αυτή την περίπτωση, στον βασιλιά δεν ανήκει πλέον ούτε η ζωή του.