Το αντίτιμο μιας θετικής ατζέντας ΕΕ-Τουρκίας

Marc Pierini
Carnegie Europe 

Τους τελευταίους 18 μήνες έχουμε γίνει μάρτυρες μιας επιδείνωσης των σχέσεων της Τουρκίας με τις ευρωπαϊκές χώρες -λες και οι ηγέτες της ΕΕ δεν το γνώριζαν. Η λίστα με τις αποκλίσεις στην εξωτερική πολιτική μεταξύ Άγκυρας και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, είναι μεγάλη. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη πυραυλικών συστημάτων που είναι εχθρικά προς το ΝΑΤΟ, δραστηριότητες εξερεύνησης για αέριο στην Αν. Μεσόγειο με στρατιωτική συνοδεία, και πολεμικές επιχειρήσεις στο Αζερμπαϊτζάν, στη Λιβύη, και στη Σύρια -για να μην αναφέρουμε τις νέες δηλώσεις για τη διευθέτηση της διαίρεσης της Κύπρου. Την ίδια στιγμή, η αρχιτεκτονική του κράτους δικαίου της Τουρκίας υποβαθμίζεται συνεχώς με τη συνήθη δόση κατηγοριών βασισμένων στην συνωμοσία, εναντίον ευρωπαϊκών χωρών και των ΗΠΑ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου των επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ στις 25-26 Μαρτίου, υποτίθεται ότι θα εξετάσει λεπτομερώς τη σχέση της Ένωσης με την Τουρκία. Πολλοί ηγέτες ελπίζουν σε μια θετική ατζέντα. Άλλοι υποστηρίζουν περισσότερες κυρώσεις. Η Άγκυρα προσπαθεί να αποφύγει τα τιμωρητικά μέτρα και να γεμίσει την ατζέντα με μεταρρυθμίσεις που είναι εύπεπτες για τους Ευρωπαίους. Ωστόσο, οι εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία συνεχίζουν να δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Σε αυτό το σημείο, οι πιθανότητες είναι πως μόνο μια περιορισμένη συμφωνία θα είναι πολιτικά εφικτή και για τις δύο πλευρές.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κυβερνήσεις της ΕΕ θέλουν μια πιο ήπια, πιο προβλέψιμη σχέση με την Άγκυρα, είτε για οικονομικούς λόγους (στην περίπτωση της Γερμανίας, της Ιταλίας ή της Ισπανίας) ή για τον φόβο ενός νέου κύματος προσφύγων (βλέπε Βουλγαρία, Γερμανία, Ελλάδα και Ουγγαρία). Στην Άγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη,, πολλοί, όπως η επιχειρηματική ένωση TUSIAD, συνειδητοποίησαν πως μια εχθρική σχέση με τον βασικό εμπορικό και επενδυτικό εταίρο της Τουρκίας είναι αβάσιμη εξαιτίας μάλιστα αυτής της δεινής οικονομικής κατάστασης, της σοβαρής πτώσης των άμεσων ξένων επενδύσεων και της εξόδου από την Τουρκία ορισμένων μεγάλων Ευρωπαίων επενδυτών.

Πραγματικά, παρόλη την κουβέντα για μια “Νέα Τουρκία” και την ενισχυμένη στρατιωτική της ισχύ, η σκληρή πραγματικότητα είναι πως η χώρα είναι ήδη σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη με τον βιομηχανικό και οικονομικό ιστό της Ευρώπης. Η Τουρκία έχει λίγες -ίσως και καθόλου- εναλλακτικές της Ευρώπης. Και σίγουρα δεν τη συμφέρει να έχει μια μόνιμα εχθρική σχέση.

Μέσα σε αυτές τις παραμέτρους, το ζήτημα είναι πώς θα αναπτυχθεί μια θετική ατζέντα ΕΕ-Τουρκίας, και ποιο τίμημα θα πρέπει να πληρώσουν και οι δύο πλευρές.

Αυτή την εβδομάδα η τουρκική ηγεσία πρόκειται να ανακοινώσει πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη λεπτομέρειες. Οι Ευρωπαίοι έχουν ακούσει και στο παρελθόν τέτοιες υποσχέσεις, αλλά αυτό που διακυβεύεται είναι η αξιοπιστία τέτοιων δεσμεύσεων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στο κράτος δικαίου, από τη στιγμή που η λίστα με τις δημοκρατικές παραβιάσεις της Τουρκίας είναι μακριά και αυξάνεται κάθε μέρα.

Ένα πλήρως απολυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης είναι τώρα σταθερά σε ισχύ. Βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη προσπάθειες ώστε να αλλάξει ο εκλογικός νόμος της χώρας για να διατηρήσει την τρέχουσα κυβερνητική συμμαχία μεταξύ του ΑΚΡ και του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ). Ο Κούρδος ηγέτης Selahattin Demirtas βρισκεται στη φυλακή από το 2016. Το κόμμα του, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, απειλείται με κλείσιμο.

Έπειτα, υπάρχει και η επίθεση στην ακαδημαϊκή ελευθερία και στους θεσμούς. Οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Bogazici στην Κωνσταντινούπολη έχουν χαρακτηριστεί ως “τρομοκράτες” επειδή διαδηλώνουν ενάντια σε έναν πολιτικό διορισμό πρυτάνεως. Η LGBT κοινότητα δαιμονοποιήθηκε και τα μέλη της κατηγορούνται ότι είναι ξένοι πράκτορες. Επίσης, ο αξιοσέβαστος φιλάνθρωπος Osman Kavala καατηγορείται για συνωμοσία κατά του κράτους, ενώ η πολιτιστική του οργάνωση, Anadolu Kültür, απειλείτια επίσης με κλείσιμο. Η σύζυγος του Kavala,   Ayşe Buğra Kavala, μια διεθνώς αναγνωρισμένη ακαδημαϊκός, κατηγορείται ότι είναι ξένος πράκτορας.

Και το αποκορύφωμα, όταν διάφορες δυτικές κυβερνήσεις και παγκόσμιες οργανώσεις πολιτών σχολίασαν τα γεγονότα στο Πανεπιστήμιο, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση με τη μορφή “προειδοποίησης” ότι “κανείς δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια του και να παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις της Τουρκίας”. Πάει για η θετική ατζέντα με την ΕΕ.

Στόχος της Άγκυρας στη διαπραγμάτευση με την Ευρώπη είναι ξεκάθαρα να περιορίσει την μελλοντική ατζέντα με την ΕΕ στο εμπόριο, στις οικονομικές υποθέσεις και στις ρυθμίσεις για το προσφυγικό. Για να το θέσουμε απλά, η επιβίωση του απολυταρχικού συστήματος της Τουρκίας που ισχύει τώρα -και του ισλαμικό-εθνικιστικού συνασπισμού που είναι στην εξουσία- βασίζεται στην αποτροπή των εναπομείναντων δημοκρατικών χαρακτηριστικών της τουρκικής εκλογικής διαδικασίας και στη λειτουργία της κοινωνίας. Μια περαιτέρω επιδείνωση είναι στα χαρτιά.

Η αίσθηση της ΕΕ για την κατάσταση, είναι φυσικά η αντίθετη από αυτή της Τουρκίας: οποιαδήποτε ουσιαστική συμφωνία με την Άγκυρα, θα πρέπει να συνοδεύεται από επιστροφή στο κράτος δικαίου και μια βέβαιη σχέση στον στρατιωτικό τομέα. Αυτή είναι η συμπεριφορά όχι μόνο των πολιτικών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και σε πολλά εθνικά κοινοβούλια, αλλά επίσης όλο και περισσότερο στους επιχειρηματικούς κύκλους. Πώς μπορεί η ΕΕ να υιοθετήσει περαιτέρω κυρώσεις στη Ρωσία για τη φυλάκιση του Navalny, ή στη Λευκορωσία και στη Μιανμάρ, και να κάνει τα στραβά μάτια όταν πρόκειται για την Τουρκία; πώς μπορούν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να επενδύσουν εκατ. ευρώ στα επόμενα χρόνια, εάν το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας παραμείνει τόσο πολιτικοποιημένο;

Βραχυπρόθεσμα, το κοινό έδαφος για την Τουρκία και την ΕΕ είναι πιθανό να περιοριστεί στην περαιτέρω βοήθεια για τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία, και εάν οι συνθήκες είναι σωστές, στις αρχικές συζητήσεις για την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ- Τουρκίας.

Ωστόσο, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, η Άγκυρα θα ήθελε άλλη μία παραχώρηση -για παράδειγμα, μια ειδική πρόσκληση στον Τούρκο πρόεδρο να παραβρεθεί σε μια συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ή κάποιου είδους Σύνοδο Κορυφής για τη Μεσόγειο. Αυτό θα εγείρει το δύσκολο ερώτημα του να δοθούν “ευλογίες” στις απολυταρχικές τάσεις της Τουρκίας σε μια περίοδο που η χώρα αγνοεί κατηγορηματικά για χλευάζει τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης.

Με τόσες πολλές άλυτες διαφωνίες με την ηγεσία της Άγκυρας και μετά από την ταπεινωτική επίσκεψη στη Μόσχα τον Φεβρουάριο του επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Josep Borrell, οι ηγέτες της ΕΕ θα ήταν καλό να περιορίσουν τις συνόδους με την Τουρκία για την ώρα. Αντιθέτως, θα πρέπει να εργαστούν σκληρά και ήσυχα για την επίλυση των κύριων ζητημάτων. Καλή τους τύχη.