Ο πόλεμος των λέξεων Μπάιντεν και Πούτιν

Alexander Baunov
Carnegie Moscow Center

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ερμηνείας της απόφασης του Αμερικανού προέδρου Μπάιντεν να απαντήσει “ναι” όταν ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε εάν πιστεύει πως ο Πούτιν είναι δολοφόνος. Πάνω από όλα, ο Μπάιντεν αποκάλυψε ότι η εγχώρια πολιτική είναι πολύ πιο σημαντική για αυτόν από τις διεθνείς σχέσεις. Η πιο πιεστική ανησυχία για τον νέο πρόεδρο ήταν να αποφευχθεί η ασάφεια.

Σε συνέντευξη το 2017, ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ απάντησε σε ένα παρόμοιο ερώτημα προσπαθώντας να είναι πιο διπλωμάτης: “υπάρχουν πολλοί δολοφόνοι. Πιστεύεις ότι η χώρα μας είναι αθώα;”, απάντησε. Ο Τραμπ δεν απέρριψε άμεσα τον ισχυρισμό ότι ο Πούτιν ήταν δολοφόνος, αλλά κατάφερε να αμβλύνει την απάντησή του. Ευρισκόμενος σε μια αντίστοιχη δημοσιογραφική παγίδα, ο Μπάιντεν έβαλε τη μέγιστη απόσταση μεταξύ του ίδιου και του Τραμπ. Σε αντίθεση με τον προκάτοχο του, ο νέος πρόεδρος δείχνει ότι δεν θα “χαϊδέψει” τους δικτάτορες: είναι ειλικρινής, ευθύς και αν είναι απαραίτητο, θα αποκαλέσει έναν κακοποιό, κακοποιό.

Η ευθεία στάση του Μπάιντεν σκοπό είχε να δείξει στον υπόλοιπο κόσμο ότι οι ΗΠΑ επιστρέφουν στην παγκόσμια ηγεσία με βάση τα υψηλά ηθικά πρότυπα. Αυτό θα πρέπει να τύχει ιδιαίτερης επιδοκιμασίας από τους Αμερικανούς συμμάχους οι οποίοι βρίσκονται υπό πίεση από τη Ρωσία. Όσο ο Μπάιντεν δεν φοβάται να κατηγορήσει τον Πούτιν, δεν φοβάται τον Πούτιν -ή τη Ρωσία- και δεν θα ανησυχήσει για ό,τι πιστεύουν για εκείνον. Και αυτό σημαίνει ότι οι σύμμαχοι των ΗΠΑ που προστατεύουν τα σύνορα της Δύσης, μπορούν να μένουν ήσυχοι.

Ο Tραμπ μπορεί να θεωρήθηκε ένας θετικά προσκείμενος στον Πούτιν Αμερικανός πρόεδρος, αλλά είναι ο Μπάιντεν που έκανε αρκετά πράγματα που επιθυμούσε η Ρωσία: επέμεινε τη συνθήκη New START, επέστρεψε στη συμφωνία με το Ιράν και άλλαξε την αμερικανική στάση απέναντι στον αγωγό αερίου Nord Stream 2.

Ο Μπάιντεν προφανώς δεν κάνει αυτά τα πράγματα για να ευνοήσει τη Ρωσία ή επειδή συμπαθεί τον Πούτιν. Αυτά έγιναν διότι, σε αντίθεση με τον Τραμπ, ο Μπάιντεν υποσχέθηκε ότι θα συμβουλευτεί τους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ (οι Γερμανοί θέλουν να συνδυάσουν την τιμωρία για τη Ρωσία με την ολοκλήρωση του Nord Stream), και επειδή, σε ορισμένους τομείς, τα αμερικανικά συμφέροντα ευθυγραμμίζονται με αυτά της Ρωσίας. Ο Μπάιντεν προφανώς θεωρεί αναγκαίο να στα καταστήσει σαφή όλα αυτά.

Καθώς ο Μπάιντεν ήταν ένας από τους αρχιτέκτονες του αποτυχημένου reset με τη Ρωσία στην πρώτη θητεία του Ομπάμα, είνααι σημαντικό για τον ίδιο να καταστήσει σαφές ότι σε κανένα βαθμό τα κοινά συμφέροντα ή η συνεργασία σε συγκεκριμένους τομείς, σημαίνουν ότι υπάρχει ένα νέο reset. Είναι βασικό για τον πρόεδρο Μπάιντεν να αποστασιοποιηθεί όχι μόνο από τον πρώην πρόεδρο trump, αλλά επίσης από τη δική του αντιπροεδρία, πριν από μία δεκαετία.

Στον χαρακτηρισμό του Πούτιν από τον Μπάιντεν, υπάχει μια διακριτή επιθυμία να πληρώσει τον Ρώσο ηγέτη με το ίδιο νόμισμα. Να αποκαλέσεις έναν ξένο ηγέτη “δολοφόνο”, είναι αναμφισβήτητα μια κλιμάκωση. Αλλά ο Μπάιντεν πιθανώς πιστεύει ότι αυτό θα δείξει στον Πούτιν ότι τέτοια συμπεριφορά δεν θα έχει πλέον αποτέλεσμα.

Από την διαβόητη ομιλία του Πούτιν στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια το 2017 και μετά -και ίσως και πριν από αυτή- η κλιμάκωση ήταν ένα από τα πιο σημαντικά όπλα στο οπλοστάσιο του Πούτιν. Ξανά και ξανά, έχει εξαγριώσει τη Δύση με απροσδόκητα εριστικές δηλώσεις ή επιθετικές ενέργειες, φέρνοντας τη μπροστά σε τετελεσμένα. Και τώρα ο Μπάιντεν έχει ενεργήσει με το ίδιο πνεύμα: ξεστομίζει σκληρές αλήθειες χωρίς να περιορίζεται από διπλωματικές ευγένειες. Η μπάλα είναι τώρα σταθερά στο γήπεδο της Μόσχας.

Ο Πούτιν δεν είναι μόνο “μάστορας” της κλιμάκωσης, αλλά επίσης και της αποκλιμάκωσης. Όταν αισθάνεται σίγουρο ή θέλει να εξομαλύνει ένα πρόβλημα, γυρίζει εύκολα το άλλο μάγουλο. Με αυτό το πνεύμα αρνήθηκε να αντιδράσει αντίστοιχα στην απέλαση από τον Ομπάμα, Ρώσων διπλωματών στις αρχές του 2017, τείνοντας χέρι φιλίας στον τότε νεοεκλεγέντα Tραμπ. Ομοίως, αγνοεί επιθετικές δηλώσεις από Ουκρανούς προέδρους, και τις θεωρεί ως υποπροϊόν της εσωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας.

Ο Πούτιν μπορεί στην πραγματικότητα να εκλάβει την απροσδόκητη ευθύτητα και σκληρότητα των λέξεων του Μπάιντεν ως μια ένδειξη αδυναμίας του Αμερικάνου προέδρου, και όχι ισχύος: μια ένδειξη της νευρικότητας του Μπάιντεν, και της ανάγκης να αποδείξει στους άλλους.

Όταν ήρθε, η δημόσια απάντηση του Πούτιν στον Μπάιντεν ήταν ένα παράδειγμα της -δικού του τύπου- αποκλιμάκωσης. Η απάντηση έγινε σε τρία μέρη: πολιτικό trolling, μάθημα ιστορίας, και πρόσκληση σε διάλογο. Πρώτον, θύμησε στον Μπάιντεν την ηλικία του (υποδηλώνοντας ότι ο Μπάιντεν είχε κακή υγεία και ότι ένας άνθρωπος της ηλικίας του δεν θα έπρεπε να ανησυχεί τόσο πολύ), και χρησιμοποίησε παιδιάστικη απάντηση (“εξ ιδίων κρίνεις τα αλλότρια”) για να υποδηλώσει αστειευόμενος ότι ο Μπάιντεν ήταν αυτός που είναι δολοφόνος. Ο Πούτιν δεν αστειεύεται για την ιστορική ανάλυση. Το τρίτο μέρος της απάντησης του Πούτιν ήταν το πιο αυθεντικό. Αν και είναι γνωστός για την απέχθεια του στο διαδίκτυο, ο Πούτιν απροσδόκητα συνέστησε στον Μπάιντεν να έχει έναν virtual δημόσιο διάλογο μαζί του, αντί μιας τηλεφωνικής ιδιωτικής κλήσης.

Ουσιαστικά, ο Πούτιν καλεί τον Μπάιντεν να επαναλάβει τις κατηγορίες μπροστά του. Ασφαλώς ο Μπάιντεν δεν θα δεχθεί, για ένας τέτοιος διάλογος θα θεωρούνταν στις ΗΠΑ ως παγίδα από τον Πούτιν, που δεν θα ταίριαζε στον Αμερικανό πρόεδρο. Ο Πούτιν έχει από καιρό παρουσιαστεί ως μια αντιπολιτευόμενη προσωπικότητα παγκοσμίως, και τώρα θα μπορεί να αισθανθεί όπως οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης στη Ρωσία με τους οποίους οι αρχές δεν συνδιαλέγονται, επειδή φοβούνται ότι θα δημιουργήσουν πολιτικό ισοδύναμο.

Την ίδια στιγμή, είναι απίθανο ο Ρώσος πρόεδρος να περίμενε ότι ο Μπάιντεν θα συμφωνούσε στην πρότασή του. Παρά το γεγονός ότι αυτή η ανταλλαγή χαρακτηρισμών μοιάζει με σοβαρή επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, και οι δύο πλευρές στην πραγματικότητα θα είναι ικανοποιημένες με το πώς συμπεριφέρθηκαν σε μια δύσκολη κατάσταση. Και αυτός είναι ένας καλός λόγος να πιστεύουμε ότι αυτή η συγκεκριμένη αντιπαράθεση δεν θα πάει παρακάτω.

Σημείωση: το άρθρο δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Επανεκκίνηση του διαλόγου ΗΠΑ-Ρωσίας για τις παγκόσμιες προκλήσεις: Ο ρόλος της επόμενης γενιάς», που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με την αμερικανική πρεσβεία στη Ρωσία.