28/03/2024

Το τέλος των ψευδαισθήσεων στον πόλεμο

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς* 

 

Οι στοχαστές του πολέμου μελετάνε την ιστορία και την εφαρμόζουν στα προβλήματα εξωτερικής πολιτικής και στρατηγικής της εποχής τους. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο υπερβολικός εθνικισμός, οι ριζοσπαστικές ιδεολογίες και η λανθασμένη απομόνωση βύθισαν την Ευρώπη σε δύο μεγάλους πολέμους που έβαλαν φωτιά στο κόσμο. Σήμερα, καθώς αυτές οι τάσεις αυξάνονται και πάλι, είναι διδακτικό να θυμόμαστε πώς ένας ιδεαλιστής ειρηνιστής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα συλλογικό αμυντικό σύμφωνο μεταξύ ομοειδών χωρών ήταν ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί η ειρήνη. Η υποστήριξή του σε μια αμυντική κοινότητα δυτικών δημοκρατιών με σκοπό τη συγκράτηση της Σοβιετικής Ένωσης σηματοδότησε το τέλος ενός ταξιδιού αφιερωμένου στην πρόληψη του πολέμου με μη στρατιωτικά μέσα.

Αυτός ήταν ο Sir Norman Angell (1872-1967), οικονομολόγος, δημοσιογράφος, ακτιβιστής για την ειρήνη, συγγραφέας με τις περισσότερες πωλήσεις και βραβευμένος με το Νόμπελ Ειρήνης του 1933. Το βιβλίο του «The Great Illusion» (Μεγάλη Ψευδαίσθηση), δημοσιεύθηκε το 1911. Σε αυτό το έργο, υποστήριξε ότι το κόστος των πολέμων είχε γίνει τόσο υψηλό ώστε να αντισταθμίσει τυχόν μελλοντικά κέρδη. Τα έθνη, υποστήριξε, ήταν τόσο πολύ οικονομικά αλληλεξαρτώμενα που δεν χρειαζόταν να κάνουν το πόλεμο μεταξύ τους μια κερδοφόρα άσκηση. Τα επιχειρήματα του Angell έλαβαν τεράστια προσοχή. Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης φάνηκαν να πλησιάζουν όλο και περισσότερο στον πόλεμο, ο Angell φάνηκε να αποδεικνύει με ορθολογικό οικονομικό επιχείρημα γιατί αυτός ο μεγάλος πόλεμος θα ήταν ανόητος.

Όμως ο πόλεμος δεν αποφεύχθηκε διότι ο Angell φάνηκε να αγνόησε τους μη ποσοτικοποιήσιμους παράγοντες. Καταρχήν να συμφωνήσουμε με το έργο του Angell σχετικά με την αμφισβητήσιμη σχέση κόστους-οφέλους των μεγάλων πολέμων, αλλά ταυτόχρονα να προειδοποιήσουμε ότι οι πόλεμοι δεν γίνονται μόνο για οικονομικούς λόγους. Παρά το ότι η ανάλυση απόδοσης επένδυσης είναι ελκυστική για την απλότητά της, ωστόσο η διεξαγωγή μιας τέτοιας ανάλυσης των δραστηριοτήτων συνεργασίας ασφάλειας είναι είτε αδύνατη είτε εγγενώς μη ικανοποιητική καθώς οι αποδόσεις δεν είναι οικονομικές και γενικά δεν μπορούν να μετρηθούν, το κόστος δεν είναι μετρήσιμο, η μέτρηση χρησιμοποιεί λάθος μονάδα ανάλυσης και οι αποδόσεις είναι δύσκολο να συγκριθούν μεταξύ των δραστηριοτήτων συνεργασίας ασφάλειας. Τα έθνη σαφώς δεν έχουν καμία ψευδαίσθηση ως προς τη μη αποδοτικότητα του πολέμου από μόνο του καθώς αναγνωρίζουν ότι διαφορετικές απόψεις του σωστού και του λάθους στις διεθνείς σχέσεις μπορεί να προκαλέσουν σύγκρουση, κατά της οποίας η μόνη προστασία είναι ο σύγχρονος εξοπλισμός των ενόπλων δυνάμεων. Επίσης να συμφωνήσουμε με τον Angell ότι η αναστάτωση του διεθνούς οικονομικού συστήματος που προκαλείται από έναν μεγάλο πόλεμο θα επιστρέψει στον επιτιθέμενο.

Επίσης, σήμερα είναι αρκετοί αυτοί που υποστηρίζουν ότι η ισχύς εξολόθρευσης των σημερινών όπλων είναι τόσο πολύ μεγάλη για να διακινδυνεύσουμε μια μεγάλη σύγκρουση. Αλλά αυτό το λάθος σκέψης έγινε πολλές φορές από την αρχαιότητα, ακόμη και στον προηγούμενο αιώνα. Έτσι, πριν ένα αιώνα, οι αναλυτές πρόβλεψαν ότι τα όπλα είχαν γίνει τόσο τεχνολογικά προηγμένα και τόσο θανατηφόρα, ώστε κανένας δεν θα τολμούσε να καταφεύγει ποτέ στη χρήση τους. Με αυτή τη σκέψη πολλοί έκαναν τον αδυσώπητο αγώνα των εξοπλισμών ως μέρος μιας οικονομικής προσπάθειας για την τόνωση της εγχώριας βιομηχανίας τους πιστεύοντας ότι μια τέτοια κούρσα θα οδηγούσε σε αποφυγή συγκρούσεων. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι απέδειξαν ότι είναι λάθος αυτή η σκέψη.

Το έργο του «The Great Illusion» ήταν η προσπάθεια του αναλυτού να χρησιμοποιήσει λογικά επιχειρήματα στον αγώνα του ενάντια στον εκτεταμένο θανατηφόρο και αναπόφευκτο πόλεμο με τη Γερμανία. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να κρύψει το γεγονός ότι τα επιχειρήματά του δεν ανέρχονταν σε κάτι περισσότερο από μια ενδιαφέρουσα συλλογή γεγονότων και προβληματισμών. Όσον αφορά τις αγγλογερμανικές σχέσεις, παρουσίασε πάρα πολλές από τις πολιτιστικές ομοιότητες μεταξύ των δύο εθνών, υποτιμώντας όμως τα διαφορετικά στρατηγικά τους συμφέροντα.

Πρέπει σήμερα πλέον, να γίνει κατανοητό ότι ούτε η απειλή ούτε η πραγματικότητα του πολέμου θα μπορούσαν να αποβληθούν από τις διεθνείς σχέσεις, γιατί η φιλοδοξία, ο αυτοσεβασμός, η δυσαρέσκεια λόγω αδικίας, η συμπάθεια στους καταπιεσμένους, το μίσος κατά της καταπίεσης είναι οι περισσότεροι από αρκετούς λόγους για τους οποίους ο πόλεμος δεν θα εξαφανιστεί. Επίσης οι διεθνείς συμφωνίες για την προώθηση της συνεργασίας θα μπορούσαν εύκολα να υποχωρήσουν στη βία εάν τα ζωτικά συμφέροντα μιας χώρας απειλούνταν επαρκώς και τα πάθη ενός λαού προκαλούντο, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς των σύγχρονων φιλελεύθερων διεθνιστών.

Το The Great Illusion του Norman Angell είναι το πιο κλασσικό παράδειγμα του επιχειρήματος ότι ο μεγάλος πόλεμος ισχύος ήταν το αποκορύφωμα της διεθνούς τρέλας, είναι η ίδια η ψευδαίσθηση που βασίζεται σε μια βαθιά λανθασμένη ανάγνωση της ανθρώπινης δράσης. Όμως τελικά ακόμη και ο Angell μετατράπηκε από έναν ιδεαλιστή ειρηνιστή σε πιστό στα συλλογικά συστήματα ασφαλείας και, τέλος, σε υποστηρικτή μιας διατλαντικής συλλογικής αμυντικής συμμαχίας. Έχοντας δει τους δύο παγκόσμιους πολέμους και το χάος που προκαλείται από τον υπερβολικό εθνικισμό και τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες, ο πιο γνωστός ακτιβιστής της ειρήνης στον κόσμο συνειδητοποίησε ότι η συμμαχία μεταξύ των δυτικών δημοκρατιών ήταν το καλύτερο μοντέλο που προσφέρεται.

Οπότε γίνεται πλέον κατανοητό ότι ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη του πολέμου δεν θα είναι μόνο οι εκκλήσεις του Angell για το τέλος της ψευδαίσθησης, αλλά η χώρα που φροντίζει να είναι τόσο καλά εξοπλισμένη ώστε να αποτρέψει τους επιτιθέμενους και παράλληλα να φροντίζει για τις συνεργασίες και τη συμμαχία που είναι σημαντικοί πολλαπλασιαστές ισχύος.

 

*Ο Υποναύαρχος (εα) Δημήτριος Τσαϊλάς ΠΝ δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024