Η νέα (παλιά) Ρωσία του Πούτιν συναντά τη Νέα Αμερική του Μπάιντεν

Alexander Baunov*
Carnegie Moscow Center 

Όταν ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin παραβρέθηκε στη Σύνοδο Κορυφής με τον Αμερικανό πρόεδρο Joe Biden στη Γενεύη, εκπροσωπούσε μια νέα Ρωσία. Το προηγούμενο έτος,  το σκηνικό της ανάπτυξης της Ρωσίας που ξεκίνησε υπό τον Mikhail Gorbachev και τον Boris Yeltsin, φάνηκε πως έφτασε στο τέλος, όταν επισημοποιήθηκαν οι αλλαγές στο Σύνταγμα που επιτρέπουν στον Putin να παραμείνει στην εξουσία για πολλά ακόμη χρόνια.

Η νέα Ρωσία δεν αναπτύσσεται πλέον μέσω της οικοδόμησης -ή ακόμη και της μίμησης ότι οικοδομεί- τους δυτικούς θεσμούς. Δεν απορρίπτει την οικονομία της αγοράς ή τα ανοιχτά σύνορα, και με βάση τα σοβιετικά πρότυπα (το σημείο αναφοράς για τη γενιά των τωρινών ηγετών), είναι μια ελεύθερη χώρα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι υποχρεωμένη να επιβάλλει τα δυτικά πρότυπα της ελευθερίας του λόγου ή της ανταγωνιστικής δημοκρατίας ή ότι η αγορά της πρέπει να είναι ανοιχτή στις δυτικές εταιρείες.

Η Ρωσία δεν θα αξιολογείται πλέον σύμφωνα με τα εξωτερικά κριτήρια. Γι’ αυτό τα σχέδια για τη Σύνοδο Κορυφής δεν είχαν κανένα αντίκτυπο στην αντιμετώπιση της αντιπολίτευσης ή των ανεξάρτητων ΜΜΕ από το καθεστώς ή στη στήριξη του προς τον Λευκορώσο ηγέτη Alexander Lukashenko. Ακριβώς το αντίθετο: πριν από τη συνάντηση με τον Biden, το Κρεμλίνο δεν σταμάτησε να χτίζει ένα πιο αυταρχικό καθεστώς, αλλά επιτάχυνε τη διαδικασία. Όλες οι προσπάθειες του Biden να ντροπιάσουν τον Putin για τις δοκιμασίες των εκπροσώπων της ρωσικής αντιπολίτευσης, καταστράφηκαν από την έλλειψη κατανόησης και τις αντίθετες κατηγορίες. Για τον Putin, δεν υπάρχει πλέον ένα σύστημα εταίρων στους οποίους αυτές οι κατηγορίες θα είχαν επίπτωση.

Οι σχέσεις με τη Ρωσία από τώρα και στο εξής θα οικοδομούνται επισήμως όχι στη δυνητική συγγένεια με τη Δύση, ούτε στη βάση των δυτικών αξιολογήσεων της κατάστασης στη Ρωσία, αλλά αποκλειστικά στα κοινά συμφέροντα, εναντίον αμοιβαίων εχθρών, και προκειμένου να αποφευχθούν συγκρούσεις που θα μπορούσαν να συμβούν.

Όπως ο Putin έφερε μια νέα Ρωσία στη Σύνοδο, ο Biden επίσης εκπροσωπούσε μια νέα Αμερική: μία που αποκαθιστά τις προηγούμενες σχέσεις με τους συμμάχους της, τη δυτική ενότητα και τη δημοκρατική επιρροή.

Αυτό που προτείνει τώρα η Μόσχα είναι μια ανανεωμένη μορφή σχέσεων της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι δύο πλευρές λειτούργουσαν σε πλήρη αναγνώριση των προφανών διαφορών τους, κατανοούσαν την επέκταση η μία της άλλης και έγραφαν μαζί τους κανόνες που απαιτούνται για να αποφευχθεί μια μοιραία σύγκρουση.

Στις καλύτερες περιόδους της συνεργασίας τους, οι δύο υπερδυνάμεις κλήθηκαν να συνεργαστούν προς το συμφέρον όλης της ανθρωπότητας ενάντια στα παγκόσμια προβλήματα, από τον φασισμό και την αποικιοκρατία έως τη βοήθεια του αναπτυσσόμενου κόσμου να καταπολεμήσει την πείνα και τον αναλφαβητισμό. Από καιρό σε καιρό, ο Putin κάνει λεπτές προσκλήσεις προς τις Ηνωμένες Πολιτείες σύμφωνα με αυτές τις γραμμές: προτάσεις για ένωση δυνάμεων ενάντια σε έναν κοινό εχθρό, όπως η ισλαμική τρομοκρατία, η πανδημία  ή η υπερθέρμανση του πλανήτη.

Οι προηγούμενοι πρόεδροι των ΗΠΑ ήταν απρόθυμοι να συνάψουν τέτοια συνεργασία για να αποφύγουν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση της ανύψωσης του καθεστώτος της Ρωσίας στο παλαιότερο επίπεδο. Ο Biden, ωστόσο, μπορεί να συμφωνήσει σε μια τέτοια συνεργασία. Το κλίμα, για πρώτη φορά, είναι ψηλά στην ατζέντα του για μια διμερή συνεργασία, και αυτό είναι απίθανο να αντιμετωπίσει αντιπολίτευση στο εσωτερικό των ΗΠΑ  καθώς οι Δημοκρατικοί θεωρούν την απειλή για το κλίμα ως βασικό μέρος της ατζέντας τους.

Το θέμα της επέκτασης της νέας συμφωνίας START και του ελέγχου των πυρηνικών όπλων είναι ένας άλλος τομέας στον οποίο ο Biden μπορεί να συνεργαστεί με τον Putin χωρίς να προσελκύσει την ίδια κριτική με τον προκάτοχό του: Ο Ντόναλντ Τραμπ θεώρησε ότι μια Αμερική που ήταν «μεγάλη και πάλι» δεν πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό της να να περιορίζονται από παλιές συνθήκες με μια πεσμένη υπερδύναμη.

Σε κάθε περίπτωση για τον Biden -έναν επαγγελματία πολιτικό από τις ημέρες του Ψυχρού Πολέμου -η πρόληψη ενός πυρηνικού πολέμου μεταξύ δύο ανόμοιων εθνών, είναι ένα θέμα πολύ κοντά του. Μια αναβίωση της δοκιμασμένης παράδοσης των πυρηνικών συνομιλιών μεταξύ των υπερδυνάμεων, θα ταίριαζε επίσης στο Κρεμλίνο. Οι δύο πλευρές μάλιστα εξέδωσαν ένα κοινό ανακοινωθέν για τη στρατηγική ικανότητα μετά τη Σύνοδο της Γενεύης, σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις ότι δεν θα υπήρχαν ανακοινωθέντα.

Οι δύο πλευρές ήταν τόσο απασχολημένες με τα παγκόσμια θέματα που φαίνεται πως δεν είχαν καιρό για να περάσουν στις τοπικές συγκρούσεις με λεπτομέρειες. Η Ουκρανία και η Λευκορωσία, και η Σύρια και η Λιβύη, συζητήθηκαν αλλά όχι αρκετά για εκείνους που ενδιαφέρονται περισσότερο.

Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι ότι ο επεκτατισμός της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, τους προκαλεί να συγκρούσουν στον νέο κόσμο, όπου και οι δύο θεωρούνται ότι μειώνονται με φόντο άλλες αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Η τρέχουσα επέκταση της Ρωσίας λαμβάνει χώρα σε ένα μικρό μέρος της πρώην σφαίρας επιρροής της, ακόμη και στην επικράτειά της. Η ηγεμονία των ΗΠΑ επιστρέφει σε μια εποχή που το μερίδιο της Ουάσινγκτον στο παγκόσμιο ΑΕγχΠ μειώνεται, με αυτό το κενό να καλύπτεται από την Κίνα, η οποία είναι επίσης ο κύριος αντίπαλος της Αμερικής από την άποψη της τεχνολογίας και του παγκόσμιου κύρους.

Ένα σημαντικό σημείο καμπής έλαβε χώρα με την εκλογική νίκη του Biden. Όταν οι Δημοκρατικοί μπήκαν στον Λευκό Οίκο, φαινόταν ότι η κύρια σύγκρουση της προεδρίας του Trump -με την Κίνα- θα εξομαλυνόταν, ενώ η Ρωσία θα έμενε απομονωμένη και θα τιμωρούνταν σκληρά. Ωστόσο αρκετούς μήνες μετά, η ρητορική της νέας κυβέρνησης για την Κίνα έχει γίνει πιο σκληρή. Φαίνεται πως από τη στιγμή που οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο, οι οποίες είναι στενά συνδεδεμένες, έχουν ξεπεράσει τις διαφορές τους, θα πρέπει να συγκλίνουν και να επιλύσουν τη σύγκρουση τους. Αλλά ο Biden δεν έχει ακόμη συναντηθεί με τον Κινέζο ηγέτη Xi Jinping, και τώρα έχει αρχίσει να αναφέρεται στο ερώτημα εάν ο κορονοϊός κατασκευάστηκε σε κινεζικό εργαστήριο: μια ιδέα που προηγουμένως πιστευόταν λανθασμένα ότι είναι για τους οπαδούς του Trump.

Η Κίνα ασφαλώς δεν ήταν απλώς ένας τυχαίος στόχος για τον προσωπικό θυμό του Trump. Είναι αντικειμενικός, παγκόσμιος αντίπαλος και οποιαδήποτε αμερικανική κυβέρνηση θα έπρεπε να εστιάσει στον περιορισμό του. Προτού στραφεί στο βασικό έργο του, θα ήταν σκόπιμο να επιλυθεί το ρωσικό ζήτημα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Η προσπάθεια να το λύσει μετατρέποντας τη Ρωσία σε μέρος του δυτικού κόσμου, κατέληξε σε αποτυχία. Η μόνη εναπομείνασα επιλογή είναι να την εξουδετερώσει, αφήνοντάς την όπως η ηγεσία της -και για την ώρα, η πλειοψηφία του πληθυσμού- θέλει να τη βλέπει.

Ο Biden δεν έχει χάσει τη θεωρητική δυνατότητα να τερματίσει αυτή την ενεργή αντιπαράθεση με τη Ρωσία και ξεκινά να αντικαταστήσει το χάος με μια σχέση που χτίστηκε στα χαλάσματα της δυτικής πορείας της Ρωσίας, και μια νέα συμβατική τάξη με τη Ρωσία. Για τον Putin, είναι μια ευκαιρία να καταστήσει σαφές ότι η επίτευξη συμφωνίας με τη Ρωσία δεν εγγυάται καμιά μελλοντική δυτική τάση, και ότι η Δύση πρέπει να αποδεχθεί τη Ρωσία όπως είναι, όπως έκανε στη διάρκεια της προηγούμενης της διπολικότητας. Και ακόμη κι αν ο σημερινός ηγέτης της Ρωσίας παραμείνει στην εξουσία περισσότερο από ό,τι είχε ανακοινωθεί κατά τη διάρκεια των ετών με πιο δυτικές τάσεις, αυτό δεν σημαίνει ότι οι συμφωνίες που επιτεύχθηκαν τότε είναι πλέον άκυρες.

*Alexander Baunov is a senior fellow at the Carnegie Moscow Center and editor in chief of Carnegie.ru.