Μπρα ντε φερ Ρωσίας και Δύσης με φόντο την επίσκεψη Βαρθολομαίου στην Ουκρανία
Γράφει ο Ιωάννης Αργυρίου*
Μια ιστορική επίσκεψη πραγματοποίησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τις προηγούμενες ημέρες στο Κίεβο. Ήταν η τρίτη φορά που επισκέπτεται την Ουκρανία ως Οικουμενικός Πατριάρχης, η πρώτη φορά όμως μετά την απόδοση του αυτοκεφάλου στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία το 2018, κάτι φυσικά που είχε ως συνέπεια την εντονότατη αντίδραση του Πατριαρχείου Μόσχας και την διακοπή της μνημόνευσης στην συνέχεια του Οικουμενικού Πατριάρχη από τον Πατριάρχη Κύριλλο.
Ο εκκλησιαστικός αυτός πόλεμος που θα έχει συνέχεια, εξελίχθηκε τα τελευταία 24ωρα στην Ουκρανία και κατέδειξε για μία ακόμη φορά το μπρα ντε φερ μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, που μπορεί φαινομενικά να αφορά την οικογένεια της Ορθοδοξίας, έχει όμως γενικότερες γεωπολιτικές επεκτάσεις.
Μια εκκλησιαστική κρίση δεκαετιών
Εν ολίγοις και για να είναι εύκολα κατανοητό από όλους τους αναγνώστες, πρόκειται για μία εκκλησιαστική-πολιτική κρίση δεκαετιών. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον 17ο Αιώνα, για λόγους ευκολίας και μετά από ασφυκτικές πιέσεις, έδωσε το προνόμιο της χειροτονίας του Μητροπολίτη Κιέβου, στον Πατριάρχη Μόσχας, με συγκεκριμένους όρους, όπως πχ ότι ο εκάστοτε Μητροπολίτης Κιέβου οφείλει να μνημονεύει τον Οικουμενικό Πατριάρχη κλπ. Οι όροι αυτοί καταπατήθηκαν από τους μετέπειτα Μητροπολίτες Κιέβου, καθιστώντας η Μόσχα το Κίεβο, ως μία από τις εκκλησιαστικές της επαρχίες. Από το 1722 το Πατριαρχείο Μόσχας ονόμασε την Μητρόπολη Κιέβου αρχιεπισκοπή και σταμάτησε η όποια μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη.
Τα πολιτικά γεγονότα του 20ου αιώνα τριχοτόμησαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, αφού δεν ήταν λίγοι αυτοί οι πιστοί που δεν επιθυμούσαν να ανηκούν σε μία εκκλησία, η οποία συνδέεται τόσο άμεσα από την Μόσχα. Ο διχασμός αυτός έγινε εντονότερος μετά το 2014 όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Κριμαία και στις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, στο Ντονμπάς.
Όλοι οι Πρόεδροι της Ουκρανίας, με εξαίρεση τον Ρωσόφιλο Γιανουκόβιτς, απευθύνθηκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, ζητώντας την απόδοση του Αυτοκεφάλου στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και την πνευματική απευλευθέρωση από την τοπική εκκλησία που υπάγεται στο Πατριαρχείο Μόσχας.
Πράγματι το 2018 η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφού πρώτα αποκατέστησε όλους τους αρχιερείς και τους κληρικούς που μέχρι τότε χαρακτηρίζονταν αντικανονικοί από όλο τον Ορθόδοξο κόσμο, συνεκάλεσε ενωτική σύνοδο στον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας Κιέβου, η οποία εξέλεξε τον Μητροπολίτη Επιφάνιο, ως Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας, προκαθήμενο δηλαδή της νεοπαγούς Αυτοκέφαλης Ουκρανικής Εκκλησίας. Η αντίδραση φυσικά του Πατριαρχείου Μόσχας ήταν άμεση, σταματώντας την μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, αλλά και όλων των υπόλοιπων προκαθημένων που στην συνέχεια αναγνώρισαν το αυτοκέφαλο (Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, Εκκλησίες της Ελλάδας και Κύπρου).
Μέχρι στιγμής τέσσερις εκκλησίες αναγνωρίζουν την αυτοκεφαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, Εκκλησία της Ελλάδας και Εκκλησία της Κύπρου, ενώ δέκα δεν έχουν ακόμη αναγνωρίσει το αυτοκέφαλο, με τις περισσότερες εξ αυτών να κρατούν μία στάση αναμονής.
Η επίσκεψη Βαρθολομαίου
Καταλύτης των εξελίξεων για την συνέχεια φαίνεται πως ήταν η επίσκεψη του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, μία επίσκεψη που η Ρωσία προσπάθησε ανεπιτυχώς τους προηγούμενους μήνες να αποτρέψει, κάτι φυσικά που είχε επιχειρήσει ανάλογα και το 2008, όταν και πάλι ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε αποφασίσει να επισκεφθεί το Κίεβο.
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος που ήταν προσκεκλημένος του Προέδρου της χώρας Β. Ζελένσκυ για τις επετειακές εκδηλώσεις των 30 χρόνων από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, έτυχε θερμής υποδοχής τόσο από την πολιτική ηγεσία της χώρας, όσο και από τους πολίτες. Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο της άφιξης του στην χώρο όπου πραγματοποιήθηκε σήμερα η μεγάλη στρατιωτική παρέλαση για την επέτειο της ανεξαρτησίας, όπου η μπάντα του στρατού τον υποδέχθηκε με τιμές αρχηγού κράτους.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έστειλε σαφέστατα μηνύματα στην Μόσχα, αφού στο τετραήμερο πρόγραμμα της επίσκεψης του, συναντήθηκε με ορφανά παιδιά από τον πόλεμο στα ανατολικά της χώρας με την Ρωσία, είδε εκτοπισμένους Τατάρους της Κριμαίας, κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο πεσόντων για την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ουκρανίας, ενώ μίλησε και σε σχετική εκδήλωση, την ίδια στιγμή που ο Βλ. Πόύτιν σε πρόσφατο άρθρο του, μιλούσε για την ύπαρξη ενός έθνους μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών κάτι φυσικά που δεν αποδέχεται η πλειοψηφία των Ουκρανών πολιτών.
Σημαντικότερος φυσικά σταθμός της επίσκεψης Βαρθολομαίου στο Κίεβο ήταν η υπαίθρια Θεία Λειτουργία το πρωί της Κυριακής, στο πάρκο έμπροσθεν της Αγίας Σοφίας. Περισσότεροι από 15.000 Ουκρανοί συγκεντρώθηκαν για να προσευχηθούν μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Μητροπολίτη Κιέβου Επιφάνιο.
Μετά τη λαμπρή Λειτουργία ο Οικουμενικός Πατριάρχης απευθύνθηκε στον ουκρανικό λαό λέγοντας ότι η Βάπτιση των Ρως – Ουκρανίας ισχυροποίησε τις σχέσεις μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και του Κιέβου. Αναφερόμενος στην κατάσταση που έχει δημιουργηθεί είπε ότι ο σφετερισμός του Κιέβου έγινε σε μια στιγμή όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο βρέθηκε μια δύσκολη θέση. Παράλληλα, όσον αφορά την Αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας, είπε ότι για πολλά χρόνια η Μητέρα Εκκλησία έδινε την ευκαιρία σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να επιτύχουν συμφιλίωση μεταξύ αυτών που έχουν αποκοπεί, να αποκαταστήσουν την εκκλησιαστική ζωή στην ενότητα.
Όπως είπε ο Παναγιώτατος, η Αγία Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, η οποία έχει παραχωρήσει την Αυτοκεφαλία σε πολλές εκκλησίες -ξεκινώντας από την Εκκλησία της Ρωσίας μέχρι και την πρόσφατη στην Εκκλησία της Ουκρανίας- δεν κάνει τίποτε άλλο από το να δίνει συνεχώς. Ταυτόχρονα, διατηρώντας την ακεραιότητα, την ενότητα, συνεχώς θυσιάζοντας, γεννά και αναβιώνει Τοπικές Εκκλησίες με σκοπό την σωτήρια υπηρεσία προς όφελος του λαού του Θεού, φροντίζοντας τις ειδικές ανάγκες του ποιμνίου. Είπε ακόμα ότι η Αυτοκεφαλία δεν δίνεται με κριτήρια εθνικότητας αλλά με το κριτήριο σκοπιμότητας για το ποίμνιο με σωτήρια προοπτική.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ευλόγησε όλη την Ουκρανία και προσέφερε Άγιο Μύρο στον Επιφάνιο.
Όταν σύσσωμοι οι ιερείς που συμμετείχαν έψαλλαν στον Παναγιώτατο το «Έτη πολλά», οι παρευρισκόμενοι άρχισαν να φωνάζουν «Ευχαριστώ» ευγνωμονώντας τον για την παραχώρηση του Τόμου Αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Εκκλησία.
Χάνει η Μόσχα έναν μοχλό πίεσης στην περιοχή
Φυσικά όλες αυτές οι εικόνες έφεραν νευρικότητα στην Μόσχα, που βλέπει την δική της εκκλησία στην Ουκρανία να χάνει πιστούς και έτσι αυτή να στερείται ένα μέσο πίεσης όπου είχε στην περιοχή. Απόδειξη των παραπάνω αποτελεί και η εικόνα της εξέδρας από την σημερινή παρέλαση.
Ενώ λοιπόν ο Οικουμενικός Πατριάρχης και ο Μητροπίτης Επιφάνιος ήταν στην πρώτη σειρά των τιμώμενων προσώπων στο κέντρο της εξέδρας, ο Μητροπολίτης Ονόυφριος, επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία, ήταν στην άκρη της εξέδρας στην δεύτερη σειρά, δείγμα της αντιμετώπισης που έχει η πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας στους δύο προκαθημένους, αλλά και της αναγνώρισης που απολαμβάνει πλέον η κάθε εκκλησία εντός Ουκρανίας.
Το χειρότερο βέβαια δεν είναι αυτό για την Μόσχα, που μπορεί τα επόμενα χρόνια να χάσει όπως έχασε την Ουκρανία και την Λευκορωσία και την Μολδαβία, όπου ήδη υπάρχουν φωνές για απεξάρτηση των τοπικών τους εκκλησιών από το Πατριαρχείο Μόσχας και την σύσταση αυτοκεφάλων εκκλησίων, στα πρότυπα της Ουκρανίας. Ένα παράδειγμα που κυριολεκτικά αποτελεί πολύ κακό προηγούμενο για το Κρεμλίνο και τους σκοπούς τους στην περιοχή.
Σαν να μην έφτανε όμως μόνο αυτό, στο τέλος της μεγάλης στρατιωτικής παρέλασης για τα 30 χρόνια της Ανεξαρτησίας, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Β. Ζελένσκυ, έχοντας πίσω του τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, υπέγραψε διάταγμα, καθιερώνοντας την Ημέρα εορτασμού του Βαπτίσματος των Ρως στον ποταμό Δνείπερο, ως Εθνική Εορτή της Ιδρύσεως του Ουκρανικού Κράτους, κατεδαφίζοντας έτσι το διήγημα της παραποίησης της ιστορίας των Ρως, που επί χρόνια τώρα επιχειρείται από την Μόσχα.
Η Ορθοδοξία (των Ρως) ξεκίνησε εδω! Η αρχαία σλαβονική γλώσσα της οποίας διάδοχος είναι η σύγχρονη ουκρανική, επίσης ξεκίνησε εδώ!Εδώ ξεκίνησε το κράτος μας και όλοι θα εορτάζουμε τη γέννηση και άνθηση του ουκρανικού κράτους κατά την ημέρα Βαπτίσματος των Ρως-Ουκρανίας και για αυτό υπογράφω σήμερα το σχετικό διάταγμα!
Το μήνυμα Βαρθολομαίου στην Εκκλησία της Ελλάδας
Το Φανάρι είναι γνωστό για την διπλωματία και τις κινήσεις του, που πάντοτε διακατέχονται από υψηλούς συμβολισμούς. Έτσι, πέρα από τα μηνύματα που έστειλε ο Οικουμενικός Πατριάρχης στην Μόσχα, θυμίζοντας τους αυτά που προ ολίγων μηνών είχε πει σε συνέντευξη του στον Εθνική Κήρυκα των ΗΠΑ, πως δηλαδή δεν πρόκειται να απεμπολίσει κανένα δικαίωμα του οικουμενικού θρόνου, παραδίδοντας τα ακέραια στον διάδοχο του, μία λεπτομέρεια του ταξιδιού αυτού, ήταν αρκετή για να στείλει και ένα σημαντικό μήνυμα και στην Εκκλησία της Ελλάδας.
Στην συνοδεία του στο Κίεβο, πέρα από τον Μητροπολίτη Χαλκηδόνος και Μητροπολίτη Ανδριανουπόλεως, δύο μητροπολιτών δηλαδή με έδρα την Τουρκία, συμπεριελήφθη και ο Μητροπολίτης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου Στέφανος, ένας μητροπολίτης δηλαδή από τις Νέες Χώρες και συγκεκριμένα την Μακεδονία.
Με αυτή του την κίνηση ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, θυμίζει στην Αθήνα, πως οι επονομαζόμενες Νέες Χώρες, δηλαδή όλες αυτές οι περιοχές που ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό μετά το 1912, ανήκουν επιτροπικώς μόνο στην Εκκλησία της Ελλάδας, διατηρεί την πνευματική ποιμαντορία τους και αρκεί απλά μία απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, προκειμένου να επιστραφεί η διοίκηση τους στο Φανάρι, ένα ζήτημα που έφερε πολλές φορές προστριβές μεταξύ των δύο εκκλησιών.
Με τον Οικουμενικό Πατριάρχη να επιστρέφει σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, ολοκληρώνεται αυτή η ιστορική του επίσκεψη στο Κίεβο, έχοντας ταυτόχρονα όμως στειλεί πολλαπλά μηνύματα στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας και όχι μόνο.
Πηγή φωτογραφιών: Οικουμενικό Πατριαρχείο/ Εκκλησία της Ουκρανίας
*Ο κύριος Αργυρίου είναι Δικηγόρος και Μέλος Π.Ε. Ν.Δ.
