Εθνική Ασφάλεια επικεντρωμένη στα διαδραματιζόμενα στο Αφγανιστάν

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Όσοι ασχολούνται με τη γεωπολιτική ανάλυση γνωρίζουν ότι ο πολιτικός στόχος καθοδηγεί την πολεμική προσπάθεια: «η στρατηγική υποστηρίζει την πολιτική, ποτέ το αντίστροφο. Η αποτυχημένη στρατηγική, είναι συχνά ένα σύμπτωμα ασυνεπούς ή μη εφικτής πολιτικής. Ένα άλλο σημαντικό θέμα, της ταχείας τριβής και απόσυρσης είναι ότι οι αντικειμενικοί σκοποί μας, μπορεί να θέσουν μια αδικαιολόγητα υψηλή απαίτηση για την εκτέλεση εξάλειψης μιας απειλής. Εννοούμε ότι μπορεί να απαιτεί απασχολούμενη δύναμη τόσο σε ταχύτητα όσο και σε κλίμακα, ενός σημαντικού μέρους των αμυντικών στοιχείων παρακολούθησης, επίτευξης πληγμάτων και διοικητικής/υλικοτεχνικής υποστήριξης για να παραμείνει σε υψηλό επίπεδο ετοιμότητας, τόσο για την έγκαιρη προειδοποίηση για επικείμενη επίθεση όσο και για την έναρξη μιας απάντησης το συντομότερο δυνατό. Έτσι η διατήρηση αυτής της δύναμης αιμορραγούσε οικονομικά, δυνητικά αποσύροντας πόρους από άλλους επενδυτικούς τομείς όπως ο εκσυγχρονισμός, επίσης δημιούργησε ανοίγματα που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι αντίπαλοι στον νέο ανταγωνισμό ισχύος.

Έτσι ήρθε η προγραμματισμένη απόσυρση των δυνάμεων των Ηνωμένων Πολιτειών και των ΝΑΤΟϊκών συμμάχων  από το Αφγανιστάν. Αυτή εκτυλίχτηκε κάτω από ζοφερές σκηνές από την ταχεία κατάληψη της χώρας από τους Ταλιμπάν. Η αφγανική ηγεσία, και κυρίως ο εκπαιδευμένος στρατό της, και εξοπλισμένος για πολλά χρόνια με κόστος δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεν σήκωσε καν το δάχτυλό του για να εμποδίσει αυτήν την εξέλιξη. Η ταχεία και χαοτική αλληλουχία των γεγονότων θέτει άμεσα ερωτήματα εντός και εκτός των ΗΠΑ σχετικά με το αν αυτά που διαδραματίστηκαν ήταν αναπόφευκτο να γίνουν ή αν αντανακλούσαν μια αποτυχία της αμερικανικής ηγεσίας, και κυρίως των υπηρεσιών πληροφοριών και κατασκοπίας, καθώς η αμερικανική διοίκηση επέμενε ότι ο αφγανικός στρατός θα αντισταθεί επιτυχώς στους Ταλιμπάν, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητές τους να καταλάβουν την εξουσία στη χώρα.

Ακόμη κι αν αυτό ήταν ένας «αιφνιδιασμός» των υπηρεσιών πληροφοριών, η αμερικανική κυβέρνηση είχε αρκετό χρόνο να προετοιμαστεί για μια ομαλή αποχώρηση όλων των δυνάμεων του ΝΑΤΟ και να αποφύγει την εντύπωση της φυγής, με έγκαιρη εκκένωση των Αφγανών που συνεργάστηκαν με τους συμμάχους ενώ βρισκόταν στη χώρα. Στο πλαίσιο των προετοιμασιών για αυτήν την εκκένωση και για την «επόμενη μέρα», οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να συντονίσουν μια περιφερειακή κίνηση με γειτονικές χώρες, ιδιαίτερα το Πακιστάν, την Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία και την Τουρκία, προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο να επιστρέψει το Αφγανιστάν στη χαοτική κατάσταση μιας ασταθούς χώρας, εξαγωγέα τρομοκρατίας και να προετοιμαστεί για τις ανθρωπιστικές, πολιτικές και οικονομικές συνέπειες του τέλους της παρουσίας των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.

Υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με την έλλειψη ετοιμότητας των ΗΠΑ για τη συμπεριφορά της αφγανικής ηγεσίας και των Ταλιμπάν τις ημέρες πριν από την αποχώρηση. Ένα επιπλέον κρίσιμο ερώτημα αφορά τον βαθμό στον οποίο οι ΗΠΑ κατά τη παραμονή τους στο Αφγανιστάν, που κράτησε 20 χρόνια, πέτυχαν τους στόχους τους.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέβαλαν στο Αφγανιστάν για να εκκαθαρίσουν την Αλ Κάιντα, με δευτερεύοντα στόχο την «οικοδόμηση έθνους» σύμφωνα με τη δυτική δημοκρατία. Ενώ σε μεγάλο βαθμό επιτεύχθηκε ο πρώτος στόχος (συμπεριλαμβανομένου του θανάτου του Μπιν Λάντεν το 2011), οι ΗΠΑ απέτυχαν να επιτύχουν τον δεύτερο στόχο τους, και μάλιστα για τους ίδιους λόγους που απέτυχαν και στο Ιράκ. Αυτές οι αποτυχίες απεικονίζουν τη μάταιη χρήση βίας για την επιβολή αλλαγών πολιτικών και θεσμικών αξιών σε κοινωνίες που δεν είναι έτοιμες για αυτές, ιδιαίτερα βραχυπρόθεσμα.

Όπως και να έχει, ακόμη και αν οι εικόνες που βγαίνουν από το Αφγανιστάν δεν είναι ευχάριστες για την  Αμερικανική διοίκηση και οι εξελίξεις έχουν συγκλονίσει τη παγκόσμια κοινότητα, η απόφαση να αποσυρθούν οι δυνάμεις ήταν αναπόφευκτη, αφού δεν αντικατοπτρίζει μόνο την κατανόησή του για τα όρια χρήσης της σκληρής ισχύος, αλλά και υλοποίησε τις προθέσεις και των προηγούμενων διοικήσεων. Επιπλέον, η συμφωνία που είχε υπογραφεί εδώ και καιρό, αντανακλούσε την κατανόηση ότι οι Ταλιμπάν είναι νόμιμος εταίρος. Η Αμερικανική κυβέρνηση όπως και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν, διατηρούν το διάλογο με την οργάνωση σε μια προσπάθεια να επηρεάσουν τη συμπεριφορά της τόσο εντός όσο και εκτός Αφγανιστάν. Επιπλέον, το τέλος της παρουσίας στο Αφγανιστάν θα διευκολύνει τις Ηνωμένες Πολιτείες να στρέψουν την προσοχή και τους πόρους σε αυτό που η κυβέρνηση ορίζει ως κύρια πρόκληση, που είναι η Κίνα.

Είναι πολύ νωρίς για να αξιολογηθούν όλες οι συνέπειες των τελευταίων γεγονότων σχετικά με το Αφγανιστάν στο πλαίσιο της διεθνούς δυναμικής που εξελίσσεται. Βραχυπρόθεσμα, τα γεγονότα σίγουρα θα βλάψουν την εικόνα των ΗΠΑ ως υπερδύναμης και την πεποίθηση των συμμάχων τους στην ετοιμότητά τους να προσφέρουν βοήθεια σε περιόδους κρίσης. Οι εξτρεμιστές ισλαμιστές είναι πιθανό να γιορτάσουν τη νίκη τους επί μιας παγκόσμιας δύναμης, την οποία θα παρουσιάσουν ως θρησκευτικό ισλαμικό επίτευγμα. Διάφοροι διεθνείς δρώντες μπορεί να προσπαθήσουν να δοκιμάσουν την ισχύ και την αποφασιστικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών και να αναζητήσουν ευκαιρίες για να εκμεταλλευτούν αυτό το πλήγμα στην εικόνα τους, προκειμένου να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές πόσο μακριά η τρέχουσα αμερικανική αποτυχία θα μεταφραστεί σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική πρόκληση που θα μπορούσε να απειλήσει σοβαρά τη θέση των ΗΠΑ.

Για τον Ελληνισμό, είναι σημαντικό να εξεταστούν οι εξελίξεις προς τέσσερις κατευθύνσεις:

1. Η επίδραση στα κίνητρα των τρομοκρατικών οργανώσεων: Η ταχεία κατάληψη του ελέγχου από τους Ταλιμπάν και η προώθηση της αφήγησης που προκάλεσαν την αμερικανική αποτυχία θα μπορούσαν να ενισχύσουν το κίνητρο των εξτρεμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων αλλά και μοναχικών λύκων, να ενισχύσουν τις δραστηριότητές τους στον παγκόσμιο στίβο, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και εναντίον ΝΑΤΟϊκών στόχων. Η καταπολέμηση των εχθρικών τρομοκρατικών ομάδων, πιθανότατα δεν θα αλλάξει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες αυτές αξιολογούν την κατάσταση και τους στόχους των δραστηριοτήτων τους, εξ’ αιτίας και μόνο της αποχώρησης των δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Παρ’ όλα αυτά η ενίσχυση των υπηρεσιών πληροφοριών είναι επιβεβλημένη.
2. Περιφερειακή συμπεριφορά της Τουρκίας: Οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν θέτουν τη Τουρκία σε μια επωφελούμενη κατάσταση. Θεωρεί την αποχώρηση των ΗΠΑ ως θετική εξέλιξη όσον αφορά τα τουρκικά συμφέροντα ως προς το τέλος της αμερικανικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή και ανάληψης του παρουσιαζόμενου κενού. Η Άγκυρα ελπίζει ότι το επόμενο στάδιο της διαδικασίας θα είναι η αποχώρηση από το Ιράκ. Αυτή η εξέλιξη θα βελτίωνε σημαντικά τον γεωστρατηγικό της ρόλο. Αυτή η προσέγγιση θα ενισχύσει την τουρκική αφήγηση ως μιας περιφερειακής δυνάμεως ασκώντας όλο και μεγαλύτερη πίεση στους Δυτικούς προκειμένου να τους “πείσει” να εφαρμόσουν την πρόθεσή της για μοιρασιά του Αιγαίου και των ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Από την άλλη πλευρά, εάν η Τουρκία κληθεί να αυξήσει τη συμμετοχή της στο Αφγανιστάν, θα χρειαστεί πόρους που πιθανώς δεν διαθέτει, αν αναλογιστούμε την οικονομική κατάστασή της.
3. Διαχείριση του επερχόμενου μεταναστευτικού κύματος Αφγανών: Η τουρκική κυβέρνηση θα αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ της επιδείνωσης των αντι-προσφυγικών αναταραχών στο εσωτερικό ή της δημιουργίας ανθρωπιστικών κρίσεων αλλού, η οποία θα απειλούσε την εξουσία του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Από τότε που αντιμετώπισε κύματα προσφύγων από τη Συρία και το Αφγανιστάν το 2014-15, το ΑΚΡ επικεντρώθηκε στη φιλοξενία προσφύγων με αντάλλαγμα την βοήθεια της ΕΕ, ενώ παράλληλα έπαιξε τα πανισλαμιστικά ιδεολογικά εργαλεία του κόμματος φιλοξενώντας ομοϊδεάτες μουσουλμάνους από χώρες που είχαν πληγεί από τον πόλεμο. Αλλά ο νατιβισμός αυξάνεται στην Τουρκία, όπως αποδεικνύεται από αντισυριακές ταραχές που ξέσπασαν στην Άγκυρα στις 11 Αυγούστου. Και ως αποτέλεσμα, το AKP βρίσκει τώρα ξεπερασμένη τη στρατηγική του για τους πρόσφυγες και μια αυξανόμενη απειλή για τις προοπτικές του κόμματος τις προγραμματισμένες εθνικές εκλογές του 2023. Συμπερασματικά θα χρειαστεί τη βοήθεια με τη συνεννόηση των ελληνικών αρχών στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού κύματος παρά τη δημιουργία κρίσιμων καταστάσεων στα σύνορά μας.
4. Οι σχέσεις του Ελληνισμού με τις Ηνωμένες Πολιτείες: Οι κύριοι δρώντες στη περιοχή πιστεύουν ότι η Μέση Ανατολή χάνει τη σημασία της στη σειρά των αμερικανικών εθνικών ζητημάτων ασφάλειας, οδηγώντας σε μειωμένη προθυμία των Αμερικανών να επενδύσουν οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους στην περιοχή και αυτό τους υποχρεώνει να επικαιροποιήσουν τις εκτιμήσεις και τη συμπεριφορά τους. Αυτή η κατανόηση μπορεί επίσης να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούν τον βαθμό υποστήριξης που θα παράσχουν οι ΗΠΑ στον Ελληνισμό ενόψει περιφερειακών προκλήσεων. Επιπλέον, με αντικειμενικούς όρους, ο Ελληνισμός πρέπει να σχεδιάσει τις κινήσεις του, με βάση την κατανόηση ότι ακόμη και αν η αμερικανική κυβέρνηση είναι ειλικρινής στην ενσυναίσθηση και την υποστήριξή της προς τον Ελληνισμό, υπάρχει ακόμα μια μικρή πιθανότητα να μην είναι έτοιμη στο μέλλον να επενδύσει στρατιωτικούς πόρους για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της ρωσικής αλλά και τουρκικής πρόκλησης. Ωστόσο, η τάση αποχώρησης από τη Μέση Ανατολή μπορεί να ενισχύσει την εκτίμηση της κυβέρνησης για την αξία του Ελληνισμού ως θαλασσοκράτειρα δύναμη, που μπορεί να τη βοηθήσει να διατηρήσει και να προωθήσει τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή, αρκεί αυτά τα συμφέροντα να ταυτίζονται με τα δικά μας. 

*Ο Υποναύαρχος Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.