Η περιφερειακή ηγεμονία της Κίνας θα κριθεί από την διαχείριση της κρίσης στο Αφγανιστάν

Γράφει ο  Ιωάννης Κουτζούμης* 

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο επιφανής ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου του Σικάγο, John Mearsheimer, εισήγαγε μια νέα γνωστική έκφανση του ρεαλισμού, προσφέροντας ένα καινοτόμο και ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για την ανάλυση της διεθνούς πολιτικής. Συγκεκριμένα, μέσω του αριστουργήματος του «Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων» τεκμηρίωσε ότι ο μοναδικός σκοπός των μεγάλων δυνάμεων είναι η συνεχής αύξηση του μεριδίου που κατέχουν στον διεθνή καταμερισμό ισχύος. Η αέναη επιδίωξη της συγκέντρωσης ισχύος και ως εκ τούτου η υιοθέτηση επεκτατικής πολιτικής από τις ευκαιρίες που προκύπτουν, αποτελεί το πιο ορθολογικό μέσο για την εγγύηση της εθνικής ασφάλειας των μεγάλων δυνάμεων. Ωστόσο ο Mearsheimer υποστήριξε ότι ο ρεαλιστικότερος σκοπός τους είναι να καταστούν περιφερειακοί και όχι παγκόσμιοι ηγεμόνες αφού οι περιοριστικοί παράγοντες που προκύπτουν από το ανασχετικό στοιχείο των ωκεανών και την αδυναμία προβολής ισχύος σε απομακρυσμένες περιοχές, καθιστούν την παγκόσμια ηγεμονία ζημιογόνα, ανορθολογική, ανέφικτη. Το μοναδικό παράδειγμα περιφερειακού ηγεμόνα έρχεται από τις ΗΠΑ διότι διατηρούν μία αδιαμφησβήτητη πολιτική, στρατιωτική και οικονομική πρωτοκαθεδρία στο δυτικό ημισφαίριο, χωρίς αυτή να επιδέχεται αμφισβήτηση ακόμη και στο άμεσο μέλλον.

Στην άλλη πλευρά του Ειρηνικού, η Κίνα έπειτα από την μετατροπή της σε ημι-αποικία από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τους αλλεπάλληλους εσωτερικούς τριγμούς καθ’ όλη τη διάρκεια του «αιώνα της ντροπής», έχει εξελιχθεί πια σε τεχνολογικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο παγκόσμιας εμβέλειας, αποτελώντας τον αναμφίβολο αντίπαλο των Ηνωμένων Πολιτειών στον διεθνή συσχετισμό ισχύος. Μάλιστα, το αναδυόμενο καθεστώς αμφισβήτησης της αμερικανικής υπεροχής από την Κίνα έχει προσφέρει κίνητρα για συγγραφή βιβλίων και διατριβών με θέμα την επικείμενη σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας ως αναπόδραστης διαδικασίας που προκύπτει όταν ένας αναδυόμενος δρώντας επιδιώκει να εκθρονίσει την εδραιωμένη δύναμη. Η έκβαση της προβλεπόμενης διένεξης θα καθορίσει εάν η παγκόσμια ηγεμονία θα περάσει στα χέρια της Κίνας ή αν θα παραμείνει ως έχει. Ωστόσο, πέρα από το γεγονός ότι ο Mearsheimer απορρίπτει το εφικτό της παγκόσμιας ηγεμονίας από ένα μόνο κράτος, τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι η Κίνα δεν είναι καν περιφερειακός ηγεμόνας. Για να το επιτύχει αυτό η Κίνα θα πρέπει πρώτον, να ανασχέσει την ναυτική παρουσία των ΗΠΑ που περιορίζει τις κινέζικες αξιώσεις στον Ειρηνικό και ιδιαίτερα στη Νότια Κινεζική Θάλασσα και δεύτερον, να ενισχύσει το πολιτικό της έρεισμα στη Νότια και Κεντρική Ασία. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Αφγανιστάν σε συνδυασμό με την αμερικανική αποχώρηση, αποτελούν επιπρόσθετες συνθήκες στην δυσεπίλυτη εξίσωση του σινοαμερικανικού ανταγωνισμού διότι αφενός τραυματίζουν την διεθνή αξιοπιστία των ΗΠΑ στα μάτια των συμμάχων τους και αφετέρου προσφέρουν δυνατότητες ελιγμού στο Πεκίνο. Το Αφγανιστάν θα αποτελέσει πεδίο ευκαιριών και υποχρεώσεων για την Κίνα.

Τα παλαιότερα παθήματα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και της ΕΣΣΔ σε συνδυασμό με την πρόσφατη φυγή των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν έπειτα από μια 20ετή δίνη αδιεξόδου, επιβεβαίωσαν τον μύθο του τελευταίου ως νεκροταφείο υπερδυνάμεων. Η Κίνα γνωρίζει το τελευταίο συμπέρασμα για αυτό δεν πρόκειται να αναπληρώσει το κενό ισχύος με στρατιωτική παρουσία εξαναγκαστικού χαρακτήρα όπως οι ΗΠΑ. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι θα υποτιμήσει την ενδεχόμενη κλιμάκωση αστάθειας μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, τουναντίον θα επιδιώξει να ομαλοποιήσει την κατάσταση στο Αφγανιστάν διότι η εσωτερική σταθερότητα του τελευταίου θα προδικάσει τα κινεζικά συμφέροντα σε εσωτερικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι προτεραιότητες της Κίνας στο Αφγανιστάν συνδέονται πρώτον με ζητήματα ασφάλειας και δεύτερον με θέματα γεωπολιτικής και γεωοικονομίας.

Η αποτροπή μιας πιθανής διασύνδεσης ανάμεσα στους μουσουλμάνους Ουιγούρους της επαρχίας Xinjiang στην δυτική Κίνα και των τρομοκρατικών στοιχείων στην επικράτεια του Αφγανιστάν, αποτελεί τον ύψιστο στόχο της κινεζικής εθνικής ασφάλειας. Και αυτό γιατί οι παρατεταμένες αποσχιστικές τάσεις των Ουιγούρων από την κινεζική επικράτεια, εκφράζονται εδώ και δεκαετίες από το εξτρεμιστικό «Ισλαμικό Κίνημα του Τουρκεστάν» (TIM) μέσω τρομοκρατικών χτυπημάτων. Η Κίνα διατηρεί βάσιμες φοβίες ότι ένα χαοτικό και ασταθές Αφγανιστάν με το οποίο μοιράζεται μία χερσαία συνοριακή λωρίδα 76 χιλιομέτρων, θα αποτελέσει καταφύγιο του TIM αλλά και ευρύτερο προπύργιο του διεθνούς τρομοκρατικού δικτύου. Τέτοιες εκτιμήσεις προβλέπουν εξαγωγή αστάθειας στην Κίνα καθώς και συστηματικές απειλές στην περιφερειακή ασφάλεια. Βάσει αυτού και γνωρίζοντας πως οι Ταλιμπάν εξακολουθούν να διατηρούν δεσμούς με την Αλ-Κάιντα, η κινεζική πολιτική δεν θα ρισκάρει να αφήσει το Αφγανιστάν στην τύχη του. Αυτό αποδείχθηκε ήδη από τα τέλη Ιουλίου όταν ο κινέζος ΥΠΕΞ συναντήθηκε με αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν στην Tianjin κοινοποιώντας τις προθέσεις της Κίνας να τους αναγνωρίσει ως επίσημη κυβέρνηση του Αφγανιστάν αρκεί να αποκηρύξουν τις τρομοκρατικές τους διασυνδέσεις και τελικά να πατάξουν την εξαγωγή αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή και ιδίως στην άκρως ευαίσθητη επαρχία Xinjiang. Επιπλέον, οι φοβίες περί τρομοκρατίας που ενισχύονται από την ρευστή κατάσταση στο Αφγανιστάν επηρεάζουν και τον κυριότερο σύμμαχο της Κίνας στην περιοχή, το Πακιστάν. Ομοίως και το τελευταίο μαστίζεται από τρομοκρατικές οργανώσεις που έχουν εκπαιδευτεί στα εδάφη του Αφγανιστάν, με τους περίπου 6.000 μαχητές των Ταλιμπάν του Πακιστάν (Tehrik-i-Taliban Pakistan) να αποτελούν την πιο αξιοσημείωτη απειλή. Παρ’ όλα αυτά, η Ισλαμαμπάντ διατηρεί θερμές σχέσεις με τους Αφγανούς Ταλιμπάν και έχει μεγάλη επιρροή στις τρομοκρατικές και παραστρατιωτικές  οργανώσεις του Αφγανιστάν από τις οποίες απειλείται η Κίνα. Μια τριπλή συνεννόηση Κίνας-Πακιστάν-Αφγανιστάν με πρωτοβουλίες από το Πεκίνο, θα μπορούσε να χαλιναγωγήσει τις τρωτότητες που αναδύθηκαν από την άγαρμπη απομάκρυνση των αμερικανικών και νατοικών στρατευμάτων στην ευρύτερη περιοχή.

Εκτός από τους ιεραρχικά σημαντικότερους στόχους που αφορούν την διασφάλιση της εθνικής και περιφερειακής ασφάλειας, η Κίνα θα επιδιώξει να σταθεροποιήσει το Αφγανιστάν και για γεωοικονομικούς λόγους. Το τελευταίο δεν πρόκειται να προσελκύσει τις άμεσες επενδύσεις της Κίνας ακόμη και αν ο πλούσιος ορυκτός του πλούτος προσφέρει ευκαιρίες. Εντούτοις, η ασφάλεια του Αφγανιστάν θα καθορίσει την πρόοδο του κολοσσιαίου πλέγματος υποδομών της «Οικονομικής Ζώνης του δρόμου του μεταξιού» (BRI) που μέχρι το 2049 αναμένεται να συνδέσει την Κίνα με την Ευρώπη. Το πρόβλημα στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι ο κύριος πνεύμονας των σιδηροδρομικών και οδικών υποδομών του BRI περνάει από τις περιοχές της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας που παραδοσιακά πλήττονται από εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις με αποτέλεσμα το κινεζικό εγχείρημα κόστους 1 τρισεκατομμύριων δολαρίων να οικοδομείται σε συνθήκες αβεβαιότητας. Επίσης, το Αφγανιστάν ως χαρακτηριστικό παράδειγμα κράτους που μαστίζεται από χρόνιες εσωτερικές συγκρούσεις και πλέον από πολιτική αβεβαιότητα, δεν φιλοξενεί εγκαταστάσεις του BRI στην επικράτειά του εξαιτίας του βεβαρημένου ιστορικού του με την τρομοκρατία. Ακόμη και έτσι όμως αποτελεί εφαλτήριο τρομοκρατικών ή μη οργανώσεων για σειρά δολιοφθορών στις υποδομές του BRI στην Κίνα, στο Πακιστάν και στις γειτονικές χώρες. Πράγματι, από το Αφγανιστάν εφόρμησε το πρόσφατο τρομοκρατικό χτύπημα της 14^ης Ιουλίου 2021 των πακιστανών Ταλιμπάν με στόχο τις κινεζικές υποδομές του ανατολικού Πακιστάν προξενώντας τον θάνατο κινέζων πολιτών. Τέτοιες απειλές θέτουν σε κίνδυνο τις γεωοικονομικές επιδιώξεις της Κίνας στο ευρύτερο υποσύστημα και υποδαυλίζουν την σινοπακιστανική εταιρική σχέση που λίγο-πολύ έχει βασιστεί στον «Οικονομικό Διάδρομο Κίνας-Πακιστάν» (CPEC). Ο CPEC είναι μία κρίσιμης σημασίας αρτηρία του BRI διότι συνδέει την Κίνα με το πακιστανικό λιμάνι Gwadar το οποίο με την σειρά του λειτουργεί ως κόμβος εισαγωγής φυσικού αερίου και πετρελαίου από τα κράτη του Κόλπου. Με άλλα λόγια, το διάχυτο κλίμα εκφοβισμού με επίκεντρο την Καμπούλ θα περιορίσει τις δυνατότητες της Κίνας να εισάγει πλουτοπαραγωγικούς πόρους από την Μέση Ανατολή και να εξάγει τα αναρίθμητα προϊόντα της στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Και αυτό επειδή η επιτυχία του BRI και γενικά οποιασδήποτε γεωοικονομικής απόπειρας καθορίζεται από την ασφάλεια των μεταφορών στις πρώτες ύλες και τους ενεργειακούς πόρους. Επομένως η Κίνα πρέπει να χειριστεί την κρίση στο Αφγανιστάν και να πειθαναγκάσει τους Ταλιμπάν να σεβαστούν τα κινεζικά συμφέροντα. Πιθανά ανταλλάγματα όπως η οικονομική ενίσχυση και η πολιτική τους αναγνώριση θα φάνταζαν πειστικά.

Εν κατακλείδι, ας φανταστούμε ένα μελλοντικό σενάριο κατά το οποίο η Κίνα ηγείται της διαχείρισης της κρίσης στο Αφγανιστάν και μάλιστα φέρνει εις πέρας την σταθεροποίησή του. Ποιες θα ήταν οι συνέπειες για την Κίνα σε διεθνές επίπεδο; Πρώτον, η σταθεροποίηση του Αφγανιστάν θα περάσει νομοτελειακά από τον αποκεφαλισμό των τρομοκρατικών δικτύων στην επικράτεια του και την πάταξη της χρηματοδότησης τους μέσω του εμπορίου ηρωίνης, καθώς και από την αποτροπή των παράνομων ομάδων να εξοπλιστούν με το οπλοστάσιο που άφησαν πίσω τους οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Αν η Κίνα χειριστεί αποτελεσματικά αυτά τα ζητήματα θα συμβάλει στην περιφερειακή ασφάλεια και θα αναγνωριστεί σαν μεγάλη δύναμη που είναι αποφασιστική ως προς τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις. Δεύτερον, η επαναφορά του Αφγανιστάν στην πολιτική και θεσμική τάξη θα συμβάλει στην ασφάλεια του BRI. Αν η Κίνα θέλει να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας θα πρέπει να γίνει και ισχυρή γεωπολιτική δύναμη. Αυτό θα επιτευχθεί μόνο από την ασφαλή διέλευση πόρων και προϊόντων ανάμεσα σε Πεκίνο και Ρότερνταμ όπως οραματίζεται το BRI. Τρίτον, εάν η Κίνα ανοικοδομήσει το Αφγανιστάν και καταφέρει να κάνει ότι δεν κατάφεραν οι ΗΠΑ μετά από δύο δεκαετίες στρατιωτικής κατοχής, θα πλήξει θανάσιμα την αμερικανική αξιοπιστία στα μάτια των εταίρων της ενώ τα αντιδυτικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής ενδέχεται να υιοθετήσουν μία πιο ρητή γραμμή ευθυγράμμισης με τις πολιτικές της Κίνας. Και τέταρτον, ένα σταθερό Αφγανιστάν και φίλα προσκείμενο στην Κίνα θα απομόνωνε τον βασικό περιφερειακό αντίπαλο της τελευταίας δηλαδή την Ινδία και ταυτόχρονα θα παρέλυε την στρατηγική περικύκλωση της από το συμμαχικό δίκτυο των ΗΠΑ στον Ειρηνικό και τη Νότια Ασία (Ινδία-Φιλιππίνες-Ταιβάν-Νότια Κορέα-Ιαπωνία).

*Τελειόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας  

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Mearsheimer John, Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, Ποιότητα, 2011

Kuo Mercy, Pakistan-China Relations and the Fall of Afghanistan, The Diplomat, 31/8/2021. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2021/08/pakistan-china-relations-and-the-fall-of-afghanistan/

Goulard Sebastien, Does the Belt and Road Have a Future in Taliban-ruled Afghanistan? 21/8/2021. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2021/08/does-the-belt-and-road-have-a-future-in-taliban-ruled-afghanistan/

Johnson Ian, How Will China Deal With the Taliban?, Council of Foreign Relations, 24/8/2021. Διαθέσιμο σε https://www.cfr.org/in-brief/china-afghanistan-deal-with-taliban

Lo Kinling, China’s special Afghan envoy optimistic about future relations with ‘friendly’ Taliban, South China Morning Post, 29/8/2021. Διαθέσιμο σε: https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3146799/chinas-special-afghan-envoy-optimistic-about-future-relations

Zhang Rachel, Stop arms sales to ‘non-state actors’, China urges UN treaty partners, in likely rebuke of US, South China Morning Post, 1/9/2021. Διαθέσιμο σε: https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3147166/stop-arms-sales-non-state-actors-china-urges-un-treaty

Ni Vincent, China will tread carefully in navigating the Taliban’s return, The Guardian, 17/8/2021. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2021/aug/17/china-will-tread-carefully-in-navigating-the-talibans-return

Πηγή φωτογραφίας: https://asiatimes.com/2021/08/china-seeks-opportunity-in-crisis-in-afghanistan/