Η εξωτερική πολιτική του Ιράν, οι επιτυχίες και οι προκλήσεις του μέλλοντος

Γράφει ο Κωνσταντίνος Νικολετόπουλος

Το Ιράν είναι ένα κράτος της Μέσης Aνατολής πλούσιο σε πετρέλαιο και με πληθυσμό 82.000.000. Μετά την επανάσταση του 1979 και την εγκαθίδρυση ισλαμικού καθεστώτος με πρόεδρο τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, η Ισλαμική δημοκρατία του Ιράν έγινε ένα από τα πιο ισχυρά κράτη στην ευρύτερη περιοχή.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξωτερική πολιτική του Ιράν. Ένα Ιράν που, όμως, σήμερα καρκινοβατεί. Πάμε λίγο να το δούμε πιο αναλυτικά: Με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος του Αγιατολάχ Χομεϊνί δημιουργήθηκε το σώμα των Φρουρών της Επανάστασης, που έπαιζε και παίζει μέχρι σήμερα καίριο ρόλο στην εξωτερική πολιτική του Ιράν. Το Ιράν αγωνιζόταν και αγωνίζεται υπέρ των δικαίων των μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο, κυρίως των καταπιεσμένων ( Παλαιστίνη, Συρία , Υεμένη).

Από το 1980 και το πόλεμο του Ιράν –Ιράκ τόσο στο έδαφος όσο και στο πεδίο της διπλωματίας, οι Φρουροί της Επανάστασης έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο. Πρωταγωνιστής ήταν ο υποστράτηγος Κασέμ Σουλεϊμανί. Ο Σουλεϊμανί ήταν αυτός που έκανε τον Ιρανικό στρατό μεγάλη δύναμη. Από νεαρή ηλικία, καθώς δε πρέπει να ξεχνάμε ότι 23 ετών ήταν διοικητής της 41ης ταξιαρχίας του ιρανικού στρατού, ο Σουλεϊμανί έδωσε πολλές νίκες στο Ιράν κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1980-1988. Ήταν ο κύριος πρωταγωνιστής του πολέμου και ήταν αυτός στην ουσία που κατάφερε να κάνει από τότε το Ιράν ισχυρό στο πεδίο των διαπραγματεύσεων.

Το Ιράν, γενικά σήμερα, εν έτει 2021 καρκινοβατεί στο Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν αποτελούν μια πολύ μεγάλη απειλή για τη Τεχεράνη, ωστόσο το Ιράν ακολουθούσε από το 1998 μια περίεργη εξωτερική πολιτική . Η οποία αρχικά στηριζόταν σε μια εχθρότητα που υπήρχε για τους ταλιμπάν. Το Ιράν είχε δεχτεί το 1998 επίθεση από τους Ταλιμπάν. Μετά την κατάληψη της Μαζάρ Σαρίφ, οι μαχητές της εξτρεμιστικής οργάνωσης επιτέθηκαν στο προξενείο του Ιράν στη πόλη, με αποτέλεσμα το θάνατο 8 Ιρανών διπλωματών και ενός δημοσιογράφου. Εκείνη την περίοδο, οι Φρουροί της Επανάστασης ετοιμαζόντουσαν να εισβάλλουν στο Αφγανιστάν. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε κι ο λόγος είναι μια αδυναμία την οποία έχει μέχρι σήμερα και πρέπει να τρέξει το Ιράν να διορθώσει . Η αδυναμία είναι οι μυστικές υπηρεσίες. Το Ιράν δυστυχώς δεν έχει ικανές μυστικές υπηρεσίες. Όποια διείσδυση γινόταν, έγινε κυρίως από το Κασέμ Σουλεϊμανί στο Ιράκ και όχι από τις μυστικές υπηρεσίες.

Η απουσία του Σουλεϊμανί σε συνδυασμό με την κακή κατάσταση των μυστικών υπηρεσιών του Ιράν δημιουργεί στη Τεχεράνη ένα τεράστιο πρόβλημα. Κατά την άποψή μου, το Ιράν δε μπορεί να έχει πλέον απόλυτο πρωταγωνιστικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας, δεδομένου ότι οι μυστικές του υπηρεσίες είναι εποχής Σαβάκ ( Μυστική Αστυνομία Σάχη) η οποία είχε εκπαιδευτεί από τους Ισραηλινούς. Ο στρατηγός Γκάανι δεν έχει τις ικανότητες διείσδυσης σε ξένα κράτη, ακόμα και η Ταξιαρχία Φατμεγούν, η οποία είναι κυριολεκτικά δημιούργημα του – το προσωπικό της συγκεκριμένης ταξιαρχίας αποτελούταν από Αφγανούς μετανάστες που στη πλειονότητα τους βρίσκονταν ήδη σε Ιρανικό έδαφος. Άρα, αν το Ιράν δεν αναβαθμίσει άμεσα τις μυστικές του υπηρεσίες τα προβλήματα τα οποία θα αντιμετωπίσει, θα είναι πολύ σοβαρά.

Ένα πρόβλημα με το οποίο τώρα είναι ήδη αντιμέτωπο το Ιράν είναι το Αφγανιστάν. Για το Ιράν, αν εξαιρέσουμε την επαρχία Χεράτ για την οποία υπάρχει σχετική γνώση, το υπόλοιπο Αφγανιστάν είναι μια τελείως άγνωστη χώρα. Σήμερα, η κατάσταση στο Αφγανιστάν δεν ικανοποιεί καθόλου την Τεχεράνη, γιατί παρότι υπάρχει επαφή με τους Ταλιμπάν, το Ιράν δεν ήθελε ισχυρούς Ταλιμπάν στην κυβέρνηση. Είχε καταλάβει βέβαια, ήδη από το 2014, ότι οι Ταλιμπάν δε μπορούν να ηττηθούν ολοκληρωτικά και αυτό γιατί είναι μέρος, καλώς ή κακώς, της αφγανικής κοινωνίας, με ιδιαίτερη παρουσία στο νότιο τμήμα του Αφγανιστάν. Έτσι λοιπόν, κατέληξαν σε μια στοιχειώδη συνεννόηση με τους Ταλιμπάν που ήταν επωφελής και για τις δυο πλευρές.

Αυτό έγινε αρχικά για 3 λόγους:

1) Το Ιράν θεωρεί πολύ πιο επικίνδυνο το ISIS από τους Ταλιμπάν, και ενδεχομένως τους Ταλιμπάν πιο αποτελεσματικούς στην αντιμετώπιση του, από ό,τι ήταν οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και τα εναπομείναντα τμήματα του αφγανικού στρατού.

2) Η εχθρότητα κατά των ΗΠΑ είναι ένας παράγοντας προσέγγισης Ιράν –Ταλιμπάν, που πιθανολογώ ότι θα ενισχυθεί με την παρουσία σκληροπυρηνικών στη κυβέρνηση του Ιράν . Η σημερινή κυβέρνηση του Ιράν είναι μια κυβέρνηση που έχουν το πρώτο λόγο οι Φρουροί της Επανάστασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπουργός εξωτερικών έχει αναλάβει ο Αμπντουλαχιάν, ένας πιστός οπαδός των Φρουρών της Επανάστασης ο οποίος ήταν και στη κυβέρνηση του Χασάν Ροχανί και μάλιστα τόσο ο Ροχανί όσο και ο Ζαρίφ δεν τον ήθελαν καθόλου.

Κατάφεραν να τον απομακρύνουν, κάνοντας τον αρχικά πρέσβη του Ιράν στο Ομάν και εν συνέχεια διώχνοντας τον από το υπουργείο εξωτερικών, με τον Αμπντουλαχιάν να γίνεται ένας από τους πιο στενούς συμβούλους του προέδρου της Βουλής του Ιράν. Τώρα επανέρχεται και πάλι. Ήδη οι δυο πλευρές, Ταλιμπάν και Ιράν, έχουν προχωρήσει σε ενέργειες κατά των Αμερικανών, μια εξ αυτών έγινε λίγες μέρες μετά το θάνατο του Σουλεϊμανί όταν το Ιράν σε συνεργασία με τους Ταλιμπάν εξόντωσε έναν από τους οργανωτές της δολοφονίας του, που δεν ήταν άλλος από τον Μίκαελ Ντι Αντρέα, καταρρίπτοντας το αεροσκάφος του πάνω από το Αφγανιστάν.

3) Ο τρίτος λόγος που το Ιράν βλέπει με καλό μάτι μια στοιχειώδη συνεργασία με τους Ταλιμπάν, είναι το μεταναστευτικό. Στο Ιράν ζουν περίπου 3.000.000 Αφγανοί, κυρίως σίιτες, και η Τεχεράνη θέλει ορισμένοι από τους μετανάστες αυτούς να επιστρέψουν στο Ιράν. Κατά την προσωπική μου άποψη, οι σχέσεις Ταλιμπάν Ιράν εξαρτώνται αποκλειστικά και μόνο από τις κινήσεις της οργάνωσης. Το Ιράν αν και τονίζει σε όλους τους τόνους ότι η συνεργασία με τους Ταλιμπάν που υπάρχει ως τώρα δεν απειλεί την ασφάλεια, εν τούτοις, όλα θα εξαρτηθούν από το πώς θα φερθούν οι Ταλιμπάν στους Χατζάρους. Οι Ταλιμπάν, αν θέλουν να έχουν μια μελλοντική αναγνώριση και συμμαχία με το Ιράν, θα πρέπει να εγγυηθούν πλήρως όλα τα στοιχειώδη δικαιώματα των κατοίκων στις περιοχές του Αφγανιστάν που συνορεύουν με το Ιράν.

Άρα βλέπουμε ότι υπάρχει συνεργασία των δυο χωρών, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει και εμπιστοσύνη. Τώρα στο τομέα της Μέσης Ανατολής για το Ιράκ είναι ξεκάθαρο ότι η εξόντωση του Σουλεϊμανί από τους Αμερικανούς μπορεί να αποδυνάμωσε τρομερά τη δύναμη Quds, εν τούτοις όμως αύξησε την επιρροή του Ιράν στο Ιράκ και ταυτόχρονα το αντιαμερικανικό μένος. Αυτό δημιουργεί «πονοκέφαλο» στον Μπάιντεν , δεδομένου ότι δεν μπορεί να βγάλει από τη μέση τον πρέσβη του Ιράν στο Ιράκ, Iraj Masjedi, ο οποίος κατά πολλούς ως δεξί χέρι του Σουλεϊμανί, ελέγχει τις πολιτοφυλακές που είναι φιλικά προσκείμενες στο Ιράν και έχει κάνει πάνω από 70 επιθέσεις κατά βάσεων της Combined Joint Task Force αλλά και της αμερικανικής πρεσβείας στο Ιράκ. Έτσι, ο Μπάιντεν αναγκάζεται να αποσυρθεί από το Ιράκ, φυσικά δε κλείνει την πρεσβεία στη Βαγδάτη, αλλά στρατιωτικά οι ΗΠΑ αποσύρονται, κάτι που αποτελεί μεγάλη πρόκληση για το Ιράν. Γιατί; Διότι πρέπει να συμφιλιώσει τους Σουνίτες με τους Σιίτες. Η συμφιλίωση αυτή είναι απαραίτητη γιατί επί Αλ Μαλίκι ο σουνιτικός κόσμος του Ιράκ υπέφερε πάρα πολύ και καταλήξαμε στην ανάπτυξη του ISIS. Στη Συρία το Ιράν θα έχει μια εξαιρετικά δύσκολη σχέση με τη Ρωσία και αυτό γιατί αγωνίζεται να πάρει τη Συρία υπό την επιρροή του και θέλει να έχει λόγο στην επόμενη μέρα της Συρίας, διότι το Ιράν είναι ένας από τους νικητές του πολέμου. Μιλάμε για δυο τελείως διαφορετικές χώρες με τελείως διαφορετικούς τρόπους ζωής. Έτσι λοιπόν, οι δυο χώρες προσπαθούν να πάρουν την Συρία υπό την επιρροή τους, με τη Ρωσία να θέλει μια καθαρά χριστιανική Συρία και το Ιράν, από την άλλη, να θέλει μια σιιτική Συρία. Σε προηγούμενο άρθρο είχα αναφέρει ότι θα είναι πολύ δύσκολο Ρωσία και Ιράν να τα βρουν στη Συρία. Άλλωστε έχουν εκατοντάδες εκκαθαρίσεις φιλό Ιρανών αξιωματικών από το συριακό στρατό. Άρα είναι πολύ δύσκολο οι σχέσεις των δυο χωρών στο θέμα του Συριακού, κυρίως λόγω θρησκευτικών διαφορών να συμβαδίσουν.

Επομένως, βλέπουμε ότι το Iράν δυστυχώς είναι εξαιρετικά απομονωμένο, ακόμα και οι σχέσεις του με τους Παλαιστινίους είναι άκρως προβληματικές και αυτό γιατί η Παλαιστινιακή Αρχή δεν είναι ενωμένη. Συνεπώς, προσωπικά βλέπω ένα Ιράν που λόγω της έλλειψης και απουσίας υπηρεσιών πληροφοριών θα δυσκολευτεί πάρα πολύ να κρατήσει τις επαφές που είχε πριν το θάνατο του Σουλεϊμανί σε όλη τη Μέση Ανατολή . Εάν αυτή η κατάσταση παραμείνει, θα το οδηγήσει στη μείωση της επιρροής που ασκεί, αφενός και στην απομόνωση, αφετέρου.

Πηγές:

https://www.mei.edu/publications/iran-russia-ties-never-better-maybe-not-forever

https://www.globalsecurity.org/wmd/library/news/iran/2010/iran-100625-voa01.htm

https://www.mei.edu/publications/russian-iranian-relations-under-raisi-and-possible-post-khamenei-scenarios

https://www.polygraph.info/a/iran-russia-cia-afghanistan-fact-check/30416888.html

https://www.washingtonpost.com/world/national-security/at-cia-a-convert-to-islam-leads-the-terrorism-hunt/2012/03/23/gIQA2mSqYS_story.html

https://www.theguardian.com/world/2011/jul/28/qassem-suleimani-iran-iraq-influence

https://web.archive.org/web/20110930121518/http://www.aei.org/outlook/101034

https://web.archive.org/web/20200201123017/https://fararu.com/fa/news/424353/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C

https://iqna.ir/fa/news/3878497/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF

https://ctc.usma.edu/qassem-soleimani-irans-unique-regional-strategy

https://www.aljazeera.com/features/2020/1/20/esmaii-qaani-new-shadow-commander-of-irans-quds-force