Ποιόν Ευρωστρατό χρειαζόμαστε;

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Πριν από είκοσι χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν ενθουσιασμένες με την απόκτηση δυνατοτήτων ευρωπαϊκής άμυνας της ένωσης. Σήμερα, αντίθετα, η αμερικανική διοίκηση ενδιαφέρεται η Ευρώπη να επωμιστεί περισσότερο το βάρος για τη δική της ασφάλεια. Η αυτοαποκαλούμενη ηγεσία της ήπιας ισχύος της Ευρώπης, την οποία ορισμένοι αναλυτές επαινούν ότι συμπληρώνει τη σκληρή ισχύ των ΗΠΑ σε έναν υποτιθέμενο άτυπο καταμερισμό εργασίας έχει φτάσει στα όριά της και η Ευρώπη καταδικάζεται για αυξημένη αδράνεια.

Ωστόσο, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, ενοχλημένη από τις οικονομικές κρίσεις της Ευρώπης, είναι κάθετα αντίθετη με κάθε αύξηση των δαπανών για την άμυνα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ανησυχούν περισσότερο για το άμεσο επίπεδο της εγχώριας δημοτικότητάς τους παρά για τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των αποφάσεών τους. Η Ευρώπη επενδύει λιγότερο τόσο στο υλικό ασφαλείας όσο και στην έρευνα σε τεχνολογίες που σχετίζονται με την ασφάλεια. Ως αποτέλεσμα, η Ευρώπη υστερεί.

Ποιος θα πολεμήσει για την ΕΕ;

Η ΕΕ δεν είναι ένα έθνος-κράτος και δεν θα υποστηρίξει ένα στρατό. Μάλλον, η ΕΕ είναι μια ένωση εθνικών κρατών, τα περισσότερα από τα οποία δεν είναι στρατιωτικές δυνάμεις. Η μόνη αξιόπιστη δύναμη είναι η Γαλλία, ενώ η Γερμανία, προτιμά να είναι μια οικονομική δύναμη με έναν μικρό στρατό. Ο ρόλος των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι πιθανό να συνεχίσει να μειώνεται, ενώ το στρατηγικό περιβάλλον στην ΕΕ γίνεται πιο ασταθές και απειλητικό. Αυτό απαιτεί ευρωπαϊκή απάντηση αλλά όχι ευρωπαϊκό στρατό. Η μόνη ρεαλιστική επιλογή είναι η ενσωμάτωση στρατιωτικού σχεδιασμού και προμηθειών, συμπεριλαμβανομένων συμφωνημένων καταμερισμών εργασίας που αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές περιφερειακές ευθύνες και στρατιωτικούς ρόλους των κρατών μελών.

Η ΕΕ διαθέτει ήδη τα εργαλεία που χρειάζεται για να κάνει αυτά τα βήματα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας μπορεί να συντονίσει τις προμήθειες. Ίσως η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει τη δημιουργία ενός νέου υψηλού εκπροσώπου για την άμυνα ως τον ισχυρό εταίρο του σημερινού υψηλού εκπροσώπου για την εξωτερική πολιτική, ο οποίος να είναι περισσότερο διπλωμάτης παρά αξιωματούχος της άμυνας. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επιτρέψουν να προχωρήσει η αμυντική-βιομηχανική ενοποίηση και να είναι λιγότερο προστατευτική για τις εθνικές αμυντικές βιομηχανίες.

Κυρίως, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες, με την αιτιολόγηση ότι οι δαπάνες θα πάνε σε ευρωπαϊκές εταιρείες και στην ανάπτυξη μιας πιο υψηλής τεχνολογίας αμυντικής-βιομηχανικής βάσης. Η οργάνωση των στρατιωτικών δυνάμεων θα παραμείνει εθνική, αλλά η ΕΕ έχει όλες τις προϋποθέσεις για να είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στον πόλεμο συνασπισμού, αν το επιλέξει.

Οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις ότι θα πάψουμε να εξαρτόμαστε από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την άμυνά μας. Οι παλαιότερες συνιστώσες στον ευρωπαϊκό κατάλογο ουτοπικών θεμάτων είναι η ίδρυση ενός  ομοσπονδιακού υπερκράτους, και η δημιουργία στρατού της ΕΕ. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ απέχει έτη φωτός από τέτοια σχέδια. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό. Οι ευρωπαϊκές χώρες δηλώνουν ανοιχτά ότι η περιορισμένη στρατιωτική φιλοδοξία που φιλοξενούν μπορεί να φιλοξενηθεί καλύτερα εντός του ΝΑΤΟ παρά εντός της ΕΕ. Εξίσου σημαντικό, είναι ότι οι αμυντικοί προϋπολογισμοί είναι ήδη υπό πίεση, και πολύ λίγα από τα κεφάλαια που απαιτούνται για τη δημιουργία μιας ουσιαστικής ανεξάρτητης επιχειρησιακής ικανότητας της ΕΕ είναι διαθέσιμα. Επίσης, δεν είναι απολύτως σαφές ότι οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αρκετή εμπιστοσύνη για να εξαρτηθούν εντελώς η μία από την άλλη στρατιωτικά χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες ως εξωτερικό διαμεσολαβητή και εγγυητή.

Ουσιαστικά, οι διαφορετικές προσεγγίσεις αναδεικνύουν το διαχρονικό χάσμα μεταξύ Ατλαντιστών και Γκολιστών. Αλλά τα όνειρα του Ντε Γκωλ για ανεξαρτησία από τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν πεθάνει ποτέ και μπορεί να βρίσκονται στο μυαλό του Μακρόν. Σήμερα, το παλιό χάσμα μεταξύ Ατλαντιστών και Γάλλων δεν είναι ουσιαστικά άσχετο με τη συμφωνία Aukus.

 Από την άλλη πλευρά μια μεγαλύτερη αυτονομία της ΕΕ θα κάνει επίσης τους Ευρωπαίους πιο ενδιαφέροντες στρατιωτικούς εταίρους για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενισχύοντας έτσι τον Ατλαντισμό, χωρίς να τον αποδυναμώσει. Το ότι μια τέτοια κίνηση θα έδινε επίσης στους Ευρωπαίους λίγο περισσότερη επιρροή στη λήψη αποφάσεων των ΗΠΑ θα ήταν μια θετική παρενέργεια. Αλλά το πραγματικά σημαντικό ερώτημα, από στρατηγικής πλευράς, είναι το εξής: Πόσο στρατιωτικά ανεξάρτητη θα μπορούσε να είναι η ΕΕ εάν πραγματικά φιλοδοξούσε σε ένα είδος της αυτονομίας που θα είχε ο δικός της στρατός;

Οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες, εξαρτόμαστε και θα παραμείνουμε εξαρτημένοι από την Ουάσιγκτον. Τώρα, ας επικεντρωθούμε στο πραγματικό στρατηγικό ζήτημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας σήμερα. Δηλαδή πώς να κάνουμε την εγγύηση ασφάλειας του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ – ότι η επίθεση σε έναν σύμμαχο είναι επίθεση σε όλους – το αξιόπιστο αποτρεπτικό στοιχείο. Για αυτό, οι Ευρωπαίοι πρέπει να βελτιώσουμε τις στρατιωτικές μας δυνατότητες το συντομότερο δυνατό. Τα θεωρητικά πειράματα σκέψης σχετικά με τους στρατούς φαντασμάτων μπορούν να περιμένουν.

Σήμερα, το ΝΑΤΟ είναι και πάλι ο σημαντικός παράγοντας για τη διατήρηση των Αμερικανών στην Ευρώπη. Χωρίς την αμερικανική στρατιωτική δύναμη στο παρασκήνιο, οι Ευρωπαίοι δεν θα ένιωθαν αρκετά δυνατοί για να αντισταθούν στον ρωσικό αναθεωρητισμό. Χωρίς τη παρουσία των ΗΠΑ στην Ευρώπη, η ΕΕ θα κινδύνευε να μετατραπεί σε έναν ανοιχτό χώρο ανταγωνισμού για αυταρχικές δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα. Τέτοιες δυνάμεις θα μπορούσαν να προωθήσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα με λίγους περιορισμούς, να εξουδετερώσουν την ΕΕ πολιτικά και να προσελκύσουν μεμονωμένες χώρες στις σφαίρες επιρροής τους.

Ένας στρατός της ΕΕ θα είχε νόημα μόνο εάν η ΕΕ μετατραπεί σε ομοσπονδιακή οντότητα ικανή και πρόθυμη να διαδραματίσει πόλο ισχύος στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η δημιουργία ενός στρατού της ΕΕ θα ήταν το τελευταίο βήμα, όχι το πρώτο, σε ένα τέτοιο ταξίδι. Αλλά δεν υπάρχει πολιτική βούληση να χτιστεί μια τέτοια οντότητα που να μοιάζει με κράτος.

Αντί να αναφερόμαστε σε ομοσπονδιακές φαντασιώσεις, τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να επικεντρωθούν στη δική τους στρατιωτική ισχύ και να εντείνουν τη στρατιωτική συνεργασία εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Η πρόκληση για τους Ευρωπαίους σήμερα δεν είναι η δημιουργία στρατού της ΕΕ. Η πρόκληση είναι να μάθουμε ότι η στρατιωτική ισχύ δεν την ευχόμαστε αλλά την αντιμετωπίζουμε.

*Ο Υποναύαρχος Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.