Αναθερμαίνονται οι σχέσεις Ρωσίας-Βουλγαρίας (;)

Του Maxim Samarukov
Carnegie Moscow Center 

Σε μία μόλις εβδομάδα τρεις ηγέτες της ΕΕ επισκέφθηκαν τη Ρωσία: Η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel, ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron και ο Βούλγαρος πρόεδρος Rumen Radev. Ενώ κανείς δεν αμφιβάλλει για τη γερμανική και γαλλική δέσμευση στην ευρωπαϊκή ενότητα, αφθονούν τα ερωτήματα για την αφοσίωση της Βουλγαρίας.

Ποιο είναι το νόημα της πρώτης ρωσό-βουλγαρικής προεδρικής διάσκεψης σχεδόν σε μια δεκαετία; Εντείνει η Ρωσία τις δραστηριότητές της στα Βαλκάνια; Ψάχνει για τους αδύναμους κρίκους της Ευρώπης και ελπίζει να τις κάνει να αλλάξουν πλευρά καταφεύγοντας στους ιστορικούς δεσμούς και προσφέροντας προνομιακές ενεργειακές συμφωνίες; Είναι για άλλη μία φορά η Βουλγαρία ο Δούρειος Ίππος της Ρωσίας στην ΕΕ;

Οι πρόσφατες εξελίξεις στη βουλγαρική πολιτική οδηγούν σε θερμές σχέσεις μεταξύ Σόφιας και Μόσχας. Ο Rumen Radev, ένας πολιτικός γνωστός για τις φιλό-ρωσικές του θέσεις, αντικατέστησε τον Rosen Plevneliev, έναν αυστηρό ατλαντιστή, στη θέση του  Βούλγαρου προέδρου στις αρχές του 2017. Αμέσως μετά, οι κοινοβουλευτικές εκλογές έφεραν τον πρωθυπουργό Boyko Borisov και το συντηρητικό του κόμμα GERB για άλλη μία φορά στην εξουσία ενώ οι φιλοευρωπαίοι φιλελεύθεροι παραχώρησαν τη θέση τους στον κυβερνητικό συνασπισμό, σε ένα δεξιό εθνικιστικό κόμμα, ορισμένα μέλη εκ του οποίου υποστήριξαν ακόμη και την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία.

Η Βουλγαρία αρνήθηκε να υποστηρίξει την πρωτοβουλία της Ρουμανίας για την μόνιμη παρουσία στόλου του ΝΑΤΟ στην Μαύρη Θάλασσα. Επίσης αρνήθηκε να ενωθεί με τους εταίρους της σε ΕΕ και ΝΑΤΟ στην απομάκρυνση Ρώσων διπλωματών μετά από τη δηλητηρίαση του πρώην κατασκόπου Sergei Skripal και της κόρης του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τέλος, ανέβαλε τα σχέδιά της για την απόκτηση μαχητικών αεροσκαφών από εταίρο του ΝΑΤΟ και ξεκίνησε εκ νέου διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα σχετικά με μια σύμβαση 40 εκατ. δολαρίων για την αποκατάσταση των αεροσκαφών MIG.

Σε αυτή την ατμόσφαιρα, ορισμένοι Βούλγαροι πολιτικοί, ιδιαίτερα εκείνοι στο περιθώριο, γρήγορα άλλαξαν τον τόνο τους. Πριν από κάποια χρόνια, θεωρούσαν το ΝΑΤΟ αναντικατάστατο και κύριο εταίρο της Βουλγαρίας. Σήμερα μιλούν ανοιχτά για έξοδο από τη Συμμαχία.

Ο Borisov και το κόμμα του, που ήταν στην εξουσία για 10 σχεδόν χρόνια, είναι επίσης “θερμοί” απέναντι στη Ρωσία. Ήταν ο Borisov αυτός που ξεκίνησε την αποχώρηση της Βουλγαρίας από τα κοινά projects με τη Ρωσία όταν ήρθε στην εξουσία το 2009. Τότε, ισχυρίστηκε ότι τα projects απειλούσαν το περιβάλλον αλλά και την κυριαρχία της Βουλγαρίας. Μπορεί ακόμη να ακολουθήσει το παράδειγμα του Radev και να επισκεφθεί τη Ρωσία για να συζητήσει τα ίδια projects που εγκατέλειψε πριν από χρόνια.

Η απογοήτευση της Βουλγαρίας με τη Δύση βρίσκεται πίσω από τη στροφή της χώρας στη Ρωσία. Η κοινωνία και η πολιτική ελίτ της Βουλγαρίας αμφισβητούν το γεγονός ότι η αποσύνδεση των σχέσεων με τη Ρωσία για χάρη της ευρώ-ατλαντικής αλληλεγγύης, θα απέδιδε στη Βουλγαρία έστω και ελάχιστο. Αντί αυτού, η Σόγια είδε να ακυρώνονται συμβάσεις της, να ξεκινούν διεθνείς διαιτησίες και να επιβάλλονται πρόστιμα.

Όταν η κυβέρνηση Borisov αρνήθηκε να συνεχίσει την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου της Belene, το project ήταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο. Με τις αμερικανικές εταιρείες να μην ενδιαφέρονται να βοηθήσουν την Βουλγαρία να μεταφέρει τους πυρηνικούς αντιδραστήρες στο πυρηνικό εργοστάσιο του Κοζλοντούι, οι δύο αντιδραστήρες δεν πήγαν πουθενά, και έγιναν ένας μεγάλος πονοκέφαλος για τη Σόφια.

Το 2016, η Βουλγαρία πλήρωσε τα 620 εκατ. ευρώ που χρωστούσε στη Ρωσία για τους αντιδραστήρες. Κάθε μέρα που η Βουλγαρία αθετούσε το χρέος της, κόστιζε στη χώρα 162.000 ευρώ. Αν και η Βουλγαρία προσπάθησε να πουλήσει τον εξοπλισμό στο Ιράν, στο τέλος, οι αντιδραστήρες παρέμειναν στη Βουλγαρία. Κανείς δεν ξέρει τι να κάνει με αυτούς,: να τους αφήσει να σκονίζονται δεν έχει νόημα, αλλά το να χτίσει ένα πυρηνικό εργοστάσιο, κοστίζει πολλά χρήματα.

Η Σόφια έχει προτείνει την κατασκευή ενός παν-βαλκανικού εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας και προσπάθησε να βρει έναν επενδυτή ο οποίος να μην απαιτεί κρατικές εγγυήσεις ή εθνικές επιδοτήσεις. Αλλά το κλίμα που δημιούργησε η Σόφια πριν από την επίσκεψη Radev στη Μόσχα, υποδηλώνει ότι οι Βούλγαροι εξακολουθούν να σκέπτονται την ρωσική επιλογή. Κάτι τέτοιο έχει νόημα δεδομένης της επιτυχίας του Ούγγρου πρωθυπουργού Viktor Orban στην εξασφάλιση της έγκρισης της ΕΕ για κοινή ρωσό-ουγγρική επέκταση του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας Paks. Ωστόσο όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα της ιστορίας με το εργοστάσιο Belene, η Σόφια είναι απίθανο να ξεχάσει ότι μεγάλο μέρος της ζημιάς της από το project προέρχεται από τις συμβουλές της Δύσης και τις ασαφείς υποσχέσεις.

Η Βουλγαρία επίσης θεωρεί ότι ο ρόλος της Δύσης στην υπόθεση του South Stream είναι αδύνατος. Η αποχώρηση της Βουλγαρίας από το project ήταν μία από τις πρώτες κινήσεις του Borisov με την επιστροφή του στην εξουσία το φθινόπωρο του 2014. Οι Βρυξέλλες τάχθηκαν σθεναρά υπέρ της αποχώρησης, και η Σόφια υποχρεώθηκε, ελπίζοντας να λάβει τη συνδρομή της ΕΕ στην επίλυση των διαφωνιών για το αέριο ως αντάλλαγμα.

Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι ηγέτες όχι μόνο αρνήθηκαν να βοηθήσουν τη Βουλγαρία στην εφαρμογή του σχεδίου δημιουργίας ενός hub αερίου στα Βαλκάνια, αλλά επίσης ανέχθηκαν την κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2 στη Γερμανία. Σήμερα, ο φιλο-ρώσος Radev και ο μέχρι σήμερα αντί-ρώσος Borisov, επιθυμούν από κοινού τη συμμετοχή της Βουλγαρίας στα ρωσικά projects αερίου.

Η Ρώσια είναι σκεπτική αναφορικά με την αξιοπιστία της Βουλγαρίας και τη διάρκεια της τρέχουσας “θέρμης” στις ρωσό-βουλγαρικές σχέσεις. Ωστόσο το Κρεμλίνο χαίρεται που βλέπει ότι ο Borisov, ο οποίος προσφάτως υποστήριξε πως η Βουλγαρία δεν είχε τίποτα να κερδίσει και τίποτα να χάσει από τα ενεργειακά projects της Ρωσίας, τώρα θέλει κομμάτι από την πίτα, αν και μικρό. Αλλά σε αντίθεση με τον Orban, ο Borisov βρίσκεται σε πολύ πιο ευάλωτη θέση. Η Σόφια δεν μπορεί να είναι τόσο επίμονη στη διαμάχη της με τις Βρυξέλλες όσο ήταν η Βουδαπέστη στη διαφωνία για το πυρηνικό εργοστάσιο Paks.

Οι Βρυξέλλες έχουν επανειλημμένως αποδείξει ότι δεν θα αντιμετωπίσουν τη Βουλγαρία με ευγένεια και είναι έτοιμες να ασκήσουν σοβαρές πιέσεις και πιθανώς ακόμη και να “παγώσουν” κεφάλαια της ΕΕ για τη Σόφια. Οι οπορτουνιστές πολιτικοί της Βουλγαρίας, που είναι συχνά επιρρεπείς στο να αλλάζουν συχνά πλευρά, είναι απίθανο να ξεκινήσουν μια “διαμάχη” υπό αυτές τις συνθήκες.

Το ερώτημα του πόσο κοντά θα πρέπει να είναι η Βουλγαρία στη Ρωσία, βρίσκεται στο επίκεντρο της βουλγαρικής συζήτησης εξωτερικής πολιτικής εδώ και ενάμιση αιώνα, επομένως η επόμενη κυβέρνηση είναι απίθανο να δώσει μια αποφασιστική απάντηση. Εν ευθέτω χρόνω, η επαναπροσέγγιση της Σόφιας με τη Μόσχα θα δημιουργήσει τους παραδοσιακούς φόβους για υποταγή από τη Ρωσία, και νέοι πολιτικοί θα έρθουν στο προσκήνιο υποσχόμενοι να σώσουν τη Βουλγαρία από την ταπείνωση.