Οι φόβοι για την ασφάλεια που κρατούν ξύπνιους τους Ευρωπαίους τη νύχτα
Εuropean Council On Foreign Relations
Η ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αμφισβητείται όπως ποτέ άλλοτε. Οι κεντρικές αρχές του διεθνούς συστήματος το οποίο οι Ευρωπαίοι βοήθησαν να οικοδομηθεί, διαβρώνονται ή ακόμη αποσυντίθενται η μια μετά την άλλη. Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων διαμορφώνει όλο και περισσότερο το ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφάλειας, ενώ άλλες απειλές ασφάλειες αυξάνονται επίσης, από την τρομοκρατία και τις κυβερνο-επιθέσεις, μέχρι την κλιματική αλλαγή.
Η ΕΕ αντιμετωπίζει τώρα απειλές ασφάλειας από την Ανατολή και το Νότο -και έναν αβέβαιο σύμμαχο στη Δύση.
Στα ανατολικά, εξελίσσεται ένα νέο είδος ανησυχητικής σχέσης με τη Ρωσία -που φαίνεται να περιλαμβάνει ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να δεχθούν την εμπλοκή της Ρωσίας στις πολιτικές τους υποθέσεις, από σκόπιμη παρέμβαση στις εκλογές μέχρι κυβερνο-επιθέσεις σε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, συστήματα και πολιτικούς μηχανισμούς. Ακόμη πιο ανατολικά, η Κίνα συνεχίζει να βαθαίνει την επιρροή της στις χώρες-μέλη της ΕΕ μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων στην Ένωση και στη γειτονιά της.
Στο Νότο, οι ευρωπαϊκές χώρες τώρα στηρίζονται στη συνεργασία με ένα ολοένα και πιο αυταρχικό καθεστώς στην Άγκυρα για κάποια ζητήματα τα οποία ανησυχούν τους περισσότερους πολίτες τους, ιδιαίτερα τη μετανάστευση και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Στο μεταξύ, οι συγκρούσεις και η φτώχεια στην άλλη πλευρά της Μεσογείου και η μετανάστευση που προέρχεται από εκεί, αμφισβητεί όλο και περισσότερο την ασφάλεια της Ευρώπης, ακόμη και την αλληλεγγύη της.
Το πιο σημαντικό, στη Δύση, ο Αμερικανός πρόεδρος trump επιδεικνύει πλήρη αδιαφορά για τις διεθνείς συμφωνίες και κανόνες που τηρούν με ευλάβεια οι Ευρωπαίοι. Με την αποχώρηση από την συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, με την αποχώρηση από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν και με την επίθεση κατά της ακεραιότητας του διεθνούς εμπορικού συστήματος μέσω της μονομερής επιβολής δασμών, ο trump έχει αμφισβητήσει την μέχρι πρότινος αδιαπραγμάτευτη πίστη των Ευρωπαίων στη διπλωματία, ως μέσο επίλυσης διαφωνιών και για την προστασία της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες τώρα φοβούνται ότι η διατλαντική εγγύηση ασφάλειας θα επικεντρώνεται όχι στις συμμαχίες και στα κοινά συμφέροντα, αλλά στην αγορά αμερικανικής τεχνολογίας και υλικών -και στην προσήλωσή τους σε έναν απρόβλεπτο πρόεδρο.
Οι Ευρωπαίοι είναι κατανοητό να ανησυχούν για αυτή την εικόνα. Αλλά είναι διχασμένοι για το πώς να τη χειριστούν. Η πολιτική κρίση σχετικά με τη μετανάστευση στην ΕΕ από το 2015 και μετά, έχει αποκαλύψει θεμελιώδεις διαιρέσεις στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη-μέλη βλέπουν την ασφάλειά τους. Όπως έχει υποστηρίξει ο Ivan Krastev, “η προσφυγική κρίση εξέθεσε την ματαιότητα του μετά το Ψυχρό Πόλεμο παραδείγματος, και ιδιαίτερα την ανικανότητα των θεσμών του Ψυχρού Πολέμου και των κανόνων να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου”. Για πολλούς Ευρωπαίους, η μεταναστευτική κρίση έχει αμφισβητήσει την ικανότητα της ΕΕ και του παγκόσμιου πολυμερούς συστήματος να την προστατεύσουν.
Υπάρχουν διαφωνίες όχι μόνο μεταξύ αλλά και εντός των κρατών-μελών. Τα τελευταία χρόνια, οι εθνικές εκλογές ανά την ΕΕ οδήγησαν σε έντονες μάχες μεταξύ πολιτικών κινημάτων που ευνοούν μια ανοιχτή, προοδευτική ατζέντα και παγκόσμια ενασχόληση, και εκείνους που προτιμούν μια εθνικιστική, εσωστρεφή προσέγγιση που είναι τελικά, αντί-ευρωπαϊκή. Σε αυτό το ασταθές πολιτικό περιβάλλον, η ανάγκη να κρατήσεις τους πολίτες ασφαλείς -βασική ευθύνη κάθε κυβέρνησης- έχει λάβει ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Η ασφάλεια είναι κεντρική στα όλο και πιο δημοφιλή επιχειρήματα των εθνικιστών. Υποστηρίζουν ότι οι συστημικές κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν αποτύχει να προστατεύσουν τους πολίτες. Στην εξουσία ωστ΄σο υποστηρίζουν το αναπόφευκτο δίλημμα ότι μικρές ευρωπαϊκές χώρες (και είναι όλες μικρές), δεν μπορούν αποτελεσματικά να απαντήσουν στις σημερινές απειλές μόνο μέσω των εθνικών τους πολιτικών.
Σε αυτό το πλαίσιο ανησυχίας και διαίρεσης, αυτό το report στόχο έχει να κατανοήσει καλύτερα τις αντιλήψεις ασφάλειας σε όλη την ΕΕ και να αναζητήσει κοινές απαντήσεις για την προστασία των πολιτών της ΕΕ. Τον Απρίλιο και Μάιο του 2018, το δίκτυο 28 συνεργαζόμενων ερευνητών του ECFR ολοκλήρωσε μια έρευνα που καλύπτει όλα τα κράτη-μέλη, έχοντας διεξάγει συνεντεύξεις με φορείς χάραξης πολιτικής και μέλη της κοινότητας, μαζί με εκτεταμένη έρευνα σε έγγραφα πολιτικής, ακαδημαϊκό λόγο και ανάλυση στα ΜΜΕ. Με βάση αυτή την πανευρωπαϊκή έρευνα και τα στοιχεία αυτής, το νέο report του ECFR καταγράφει το προφίλ ασφάλειας όλων των χωρών της ΕΕ, εντοπίζοντας τους τομείς συμφωνίας, τα σημεία αμφισβήτησης και τα ζητήματα στα οποία πρέπει να συνεργαστούν για να κρατήσουν την Ευρώπη ασφαλή.
Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν μια ΕΕ που είναι αρκετά ενωμένη στην κατανόηση των απειλών που αντιμετωπίζει, αλλά που αποκλίνει σημαντικά στο πόσο ευάλωτη αισθάνεται σε αυτές τς απειλές. Αυτό δεν είναι απλώς ένα ερώτημα γεωγραφίας ή μεγέθους, από τη στιγμή που η Γαλλία και η Γερμανία, γείτονες στην καρδιά της Ευρώπης, είναι σχεδόν στα δύο αντίθετα άκρα του φάσματος. Η Γαλλία αισθάνεται σχετικά ανθεκτική στις απειλές, η Γερμανία θεωρεί ότι είναι αρκετά ευάλωτη.
Υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών-μελών για το ποιο ρόλο θα πρέπει να διαδραματίσει η ΕΕ ως παράγοντας ασφαλείας. Υπάρχει σχεδόν μια ομόφωνη συναίνεση ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να παραμείνει η ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής ασφάλειας, αλλά τα κράτη-μέλη της ΕΕ διαφέρουν σημαντικά για το βαθμό στον οποίο -εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ- η Ευρώπη μπορεί ή θα πρέπει να ξεκινήσει να αναπτύσσει αυτονομία από τις ΗΠΑ.
Τέλος, και είναι κάπως θλιβερό, δεδομένου ότι δεν υπάρχει έλλειψη πραγματικών απειλών για τους Ευρωπαίους, η έρευνα του ECFR παρουσιάζει την εικόνα μιας ΕΕ που με κάποιους τρόπους είναι ο χειρότερος εχθρός της. Οι απαντήσεις για τη μετανάστευση αναδεικνύουν το βαθμό στον οποίο είναι το πολιτικό φαινόμενο της μεταναστευτικής κρίσης -η δυναμική της να αυξήσει την υποστήριξη για τα λαϊκιστικά κόμματα και να χρησιμοποιηθεί ως όπλο στην ευρωπαϊκή εγχώρια πολιτική- και όχι η ίδια η μετανάστευση που απειλεί αυτή τη στιγμή την ΕΕ.
