Ευρώπη και Ιράν ασπίδες του Ερντογάν
Γράφει ο Γιώργος Λυκοκάπης
Κατά τον Τσαβούσογλου η εξήγηση για την αυξανόμενη αντιπαράθεση Ουάσιγκτον-Άγκυρας βρίσκεται στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Σε νεότερες δηλώσεις του, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών απέδωσε τις αμερικανικές οικονομικές κυρώσεις σε μικροπολιτικά κίνητρα του Ντόναλντ Τραμπ.
Σύμφωνα με τον Τούρκο υπουργό, ο Αμερικανός πρόεδρος δεν ενδιαφέρεται ειλικρινά για την απελευθέρωση του Άντριου Μπράνσον. Ο Αμερικανός πάστορας βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό από τις τουρκικές αρχές, κατηγορούμενος για κατασκοπευτική δράση. Σύμφωνα με τον Τσαβούσογλου, ο Τραμπ ενδιαφέρεται για τις ενδιάμεσες εκλογικές αναμετρήσεις που ακολουθούν σε πολιτείες των ΗΠΑ.
Σε αυτές τις κρίσιμες εκλογές, υπολογίζει να συσπειρώσει την σκληρή βάση των υποστηρικτών του. Ο Μπράνσον είναι ευαγγελιστής πάστορας, όπως και ένα σημαντικό τμήμα της βάσης των ψηφοφόρων του μεγιστάνα. Ο ίδιος ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Μαικ Πενς είναι ευαγγελιστής, γεγονός που εξηγεί την πρόσφατη ρητορική του επίθεση κατά της Τουρκίας.
Το επιχείρημα του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, δεν στερείται βάσης. Ο Αμερικανός πρόεδρος συνηθίζει να ανοίγει μέτωπα σε διεθνές επίπεδο, όταν «στριμώχνεται» στο εσωτερικό της χώρας του. Ο πάστορας Μπράνσον κρατείται από το 2016, ο Τραμπ ορκίστηκε πρόεδρος τον Ιανουάριο του 2017. Τους πρώτους μήνες της θητείας του, δεν είχε δείξει το ίδιο ενδιαφέρον για την τύχη του.
Αφορμή ο πάστορας
Όμως ο Τσαβούσογλου υποτιμά μία αυξανόμενη αρνητική διάθεση έναντι της Τουρκίας, η οποία παρατηρείται στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα χαρακτηριστική ήταν η δήλωση της εκπροσώπου του Λευκού Οίκου στις 15 Αυγούστου. Η Σάρα Σάντερς δήλωσε πως οι οικονομικές κυρώσεις θα διατηρηθούν έναντι της Τουρκίας, ακόμα και εάν απελευθερωθεί ο Μπράνσον!
Η Ουάσιγκτον είναι διατεθειμένη να άρει μόνο το «πάγωμα» στους τραπεζικούς λογαριασμούς των Τούρκων υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών. Όχι όμως και τον διπλασιασμό των δασμών στον τουρκικό χάλυβα και αλουμίνιο, που εισάγουν οι ΗΠΑ. Η Σάρα Σάντερς ξεκαθάρισε πως οι οικονομικοί δασμοί αφορούν ζητήματα «εθνικής ασφάλειας», όχι την κράτηση του πάστορα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η κυβέρνηση Τραμπ επιβάλλει δασμούς σε εισαγόμενα προϊόντα. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει κηρύξει άτυπο οικονομικό πόλεμο κατά της Κίνας και μέχρι πρότινος απειλούσε με δασμούς τα γερμανικά αυτοκίνητα. Έχει επιβάλλει δασμούς ακόμα και εις βάρος εισαγόμενων ιαπωνικών προϊόντων, τη στιγμή που το Τόκιο είναι ο πιο έμπιστος σύμμαχος της Ουάσιγκτον στην Ασία.
Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για την Τουρκία, που συγκρούεται συνεχώς με τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Από τα σχέδια για αγορά ρωσικών πυραύλων S-400, μέχρι την άρνηση της Τουρκίας να συναινέσει στις κυρώσεις έναντι του Ιράν. Δεν μπορεί να θεωρείται «σύμμαχος» των ΗΠΑ μία χώρα που συλλαμβάνει ακόμα και Αμερικανούς πολίτες, παραβιάζοντας βάναυσα τα δικαιώματα τους.
Κλείνει τα μέτωπα με ΕΕ ο Ερντογάν
Ο Τραμπ υπολογίζει πως το ύψος των αμερικανικών κυρώσεων θα αναγκάσει τον Ερντογάν να αλλάξει στάση. Όμως ο Τούρκος πρόεδρος δεν μοιάζει διατεθειμένος να υποχωρήσει. Σύμμαχος του η ίδια αντιπολίτευση της χώρας του, η οποία υιοθετεί επίσης αντιαμερικανικούς τόνους. Όπως και τα τουρκικά ΜΜΕ, τα οποία ελέγχονται στην συντριπτική τους πλειοψηφία από την κυβέρνηση Ερντογάν.
Πολύτιμη για τον Τούρκο πρόεδρο υπήρξε η υποστήριξη της Γερμανίας και των κυριότερων ευρωπαϊκών χωρών. Ακόμα και η ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση της Ιταλίας χαρακτήρισε την Τουρκία «σημαντικό παράγοντα για τη σταθερότητα στην Μεσόγειο«. Οι χώρες της ΕΕ φοβούνται μία έξαρση του προσφυγικού ζητήματος που θα προκύψει από μία αποσταθεροποίηση της Τουρκίας.
Ο Ερντογάν κατάφερε να μακροημερεύσει στην εξουσία, διότι αποφεύγει να ανοίγει πολλαπλά μέτωπα αντιπαράθεσης. Την τακτική αυτή εφαρμόζει τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας, τόσο σε διεθνές επίπεδο. Για να συγκρουστεί με τους Κούρδους και το δίκτυο Γκιουλέν, εξασφάλισε πρώτα την στήριξη του κεμαλικού «βαθέος κράτους». Ξεκίνησε την σύγκρουση με τις ΗΠΑ, αλλά φροντίζει να κλείσει τα μέτωπα με τις χώρες τις ΕΕ, έχοντας εξασφαλισμένη την φιλία της Μόσχας. Είναι ένας από τους λόγους που τον οδήγησε στην απόφαση του να απελευθερώσει τους δύο Έλληνες αξιωματικούς. Εντάσσεται σε ένα κυνικό παιχνίδι εξουσίας, όχι φυσικά σε μία προοπτική βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Καθοριστική η συμμαχία Τουρκίας-Ιράν
Η συμμαχία της Τουρκίας με το Ιράν παραμένει αρραγής, παρόλο που τα συμφέροντα των δύο χωρών συγκρούστηκαν στην Συρία. Η Τουρκία υποστήριξε το Ιράν, έπειτα από την μονομερή επαναφορά των αμερικανικών κυρώσεων έναντι του σιιτικού καθεστώτος.
Από την πλευρά της η Τεχεράνη, αλλά και οι κυριότεροι σύμμαχοι της, υποστήριξαν την Τουρκία στην αντιπαράθεση της με τις ΗΠΑ. Κομβικός είναι ο ρόλος του Κατάρ. Η Ντόχα είναι απομονωμένη στον αραβικό κόσμο, λόγω των σχέσεων της με το σιιτικό καθεστώς της Τεχεράνης, όπως αντίστοιχα και η Άγκυρα.
Το Κατάρ πρόσφερε μία τονωτική ένεση ύψους τριών δισ. δολλαρίων στην τουρκική οικονομία, με μία συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων. Το συνολικό οικονομικό πακέτο βοήθειας του εμιράτου υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα 15 δισ. δολλάρια. Είναι μία πολύτιμη βοήθεια για τον Τούρκο πρόεδρο, στην προσπάθεια του να αποφύγει την ταπεινωτική ένταξη στο ΔΝΤ.
Ο εμίρης υπολογίζει στην Τουρκία για να διατηρήσει τον θρόνο του, μιας και το Κατάρ φιλοξενεί μια τουρκική στρατιωτική βάση. Τρέμει στο ενδεχόμενο ενός «ανακτορικού» πραξικοπήματος που θα μπορούσε να υποκινηθεί από την Σαουδική Αραβία, τον μεγάλο εχθρό του εμιράτου.
Δοκιμάζει την υπομονή του Τραμπ
Είναι τόσο μεγάλη η απέχθεια των Ευρωπαίων για τον Τραμπ, ώστε να παραβλέπουν τον αυταρχισμό και την διαφθορά του καθεστώτος Ερντογάν. Η τουρκική προπαγάνδα θα παρουσιάσει τις οικονομικές κυρώσεις ως άλλη μία μονομερή ενέργεια του Αμερικανού προέδρου, που υπονομεύει τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Υπάρχει ήδη το αρνητικό προηγούμενο με την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Ο Τούρκος πρόεδρος αισθάνεται αρκετά ισχυρός. Εξακολουθεί να μιλά για οικονομικό πόλεμο, υποκινούμενο από τις ΗΠΑ. Σε πρόσφατο διάγγελμα του μίλησε «για επίθεση κατά της σημαίας και κατά του καλέσματος για προσευχή«. Εκμεταλεύεται επιδέξια την εθνικιστική έξαρση που παρατηρείται σε όλο το φάσμα της τουρκικής κοινωνίας από τους ισλαμιστές, μέχρι τους κοσμικούς εθνικιστές.
Υπάρχει ένα σημαντικό τμήμα του αμερικανικού στρατιωτικού κατεστημένου που θεωρεί «αναγκαίο κακό» την συνύπαρξη με την Τουρκία. Αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο Τούρκος πρόεδρος και θα προσέξει πολύ τις κινήσεις του. Για παράδειγμα παρά την αντιαμερικανική του ρητορική, δεν έχει απειλήσει να διώξει τους Αμερικανούς από την βάση του Ιντσιρλίκ.
Από την πλευρά της η Ουάσιγκτον κρατάει χαμηλούς τόνους στην επίθεση ενόπλων κατά της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Άγκυρα.
Επίσης η στρατιωτική συνεργασία ΗΠΑ και Τουρκίας συνεχίζεται στο Μάνμπιτζ της Συρίας. Σύμφωνα με την παράδοση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής «η Τουρκία είναι πολύ μεγάλη για να χαθεί από τις ΗΠΑ«. Όμως ο Τραμπ είναι απρόβλεπτος παίχτης και συχνά αγνοεί το κατεστημένο των ΗΠΑ. Έχει δηλώσει πως δεν θα προβεί σε «καμία υποχώρηση» και πως θα επιβάλλει νέες κυρώσεις εις βάρος της Τουρκίας. Μένει να δούμε αν κάνει την έκπληξη και «απασφαλίσει» ακόμα μια φορά.
