“Παιχνίδι” του Ιράν στην Κασπία για να κερδίσει τη ρωσική στήριξη
Στις 12 Αυγούστου τα πέντε κράτη που περιβάλλουν την Κασπία Θάλασσα –Ρωσία, Ιράν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Αζερμπαϊτζάν- υπέγραψαν μια νέα σύμβαση για το νομικό της καθεστώς. Το έγγραφο στόχο έχει να δώσει τέλος σε περισσότερα από 25 χρόνια νομικής αβεβαιότητας αναφορικά με την περιοχή, συμπεριλαμβανομένου και το εάν πρόκειται για θάλασσα ή για λίμνη –μια κρίσιμη διάκριση η οποία επηρεάζει το πώς κατανέμονται τα εδάφη και οι πόροι της.
Αλλά η συμφωνία προκάλεσε έντονη κριτική για τους εκλεγμένους αξιωματούχους του Ιράν και τις επαναστατικές αρχές από τους Ιρανούς πολίτες, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Η κατακραυγή προδίδει μια ευρύτερη ανησυχία για την προθυμία της χώρας να ικανοποιήσει τη Μόσχα εις βάρος των δικών του εθνικών συμφερόντων. Οι αυξημένες αμερικανικές πιέσεις αναμένεται να αφήσουν το Ιράν περισσότερο εξαρτημένο από τη στήριξη των μη δυτικών δυνάμεων όπως η Ρωσία.
Το Ιράν αναμένεται να μειώσει τις διεκδικήσεις του στην Κασπία
Οι επικριτές από ολόκληρη την ιρανική κοινωνία είναι θυμωμένοι από την επιβεβαίωση μιας αρχής της σύμβασης που συμφωνήθηκε μεταξύ των πέντε χωρών το 2013, σύμφωνα με την οποία κάθε κράτος θα κατέχει δικαιώματα στα ύδατα, επέκτασης κατά 15 ναυτικά μίλια από την ακτή, με το μονοπώλιο αλιείας να εκτείνεται κατά περαιτέρω 10 μίλια. Οι κανόνες αναφορικά με την αξιοποίηση των υπεράκτιων πόρων υδρογονανθράκων δεν έχουν ακόμη καθοριστεί –αλλά το Ιράν έχει την πιο κοντή ακτή μεταξύ των πέντε κρατών, και η αρχή θα μπορούσε να οδηγήσει την Τεχεράνη να παραιτηθεί από τις διεκδικήσεις της σε σημαντικά μέρη της θάλασσας.
Οι αντίπαλοι του πολιτικού συστήματος του Ιράν δηλώνουν ότι η συμφωνία, που υπεγράφη στην πόλη Ακνάου του Καζακστάν, βλέπουν ότι οι κληρικοί της χώρας δεν κατορθώνουν να υπερασπιστούν τα εθνικά τους συμφέροντα. Οι αρχές έχουν απορρίψει τις συγκρίσεις μεταξύ της συμφωνίας του Ακνάου και της συνθήκης του Turkmenchay το 1828, που θεωρείται από τους εθνικιστές ως ταπείνωση, κατά την οποία το Ιράν έχασε εδάφη στην περιοχή της Κασπίας.
Η κριτική πηγάζει από τον εθνικιστικό μύθο ότι το Ιράν ήλεγχε το 50% της Κασπίας Θάλασσας πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή η αντίληψη ανάγκασε τον υπουργό Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif, να επιβεβαιώσει δημοσίως τις ιρανικές διεκδικήσεις για μερίδιο της θάλασσας 20%. Από το 1991, το Ιράν έχει υποστηρίξει το καθεστώς συγκυριαρχίας –με βάση το οποίο η θάλασσα θα αναγνωρίζεται ως λίμνη και ως αποτέλεσμα αυτού, οι πόροι της θα αξιοποιούνται από κοινού και από τα πέντε κράτη που το περιβάλλουν. Μια άλλη εναλλακτική λύση που είχε γίνει στο παρελθόν αποδεκτή από την Τεχεράνη, προβλέπει να αποκτήσουν και τα πέντε κράτη ίσα δικαιώματα στη θάλασσα (το 20% της επικράτειας και των πόρων της).
Διαβάστε επίσης: Κασπία Θάλασσα και γεωπολιτική αξία
Παραχώρηση στη Ρωσία
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το Ιράν παραχωρεί τα δικαιώματά του στην Κασπία Θάλασσα με αντάλλαγμα τη ρωσική στήριξη έναντι των αμερικανικών οικονομικών κυρώσεων. Η Μόσχα ήταν η κινητήριος δύναμη πίσω από την διπλωματική επιτυχία της συμφωνίας του Ακνάου –ένα από τα κύρια επιτεύγματά της ήταν η απαγόρευση οποιασδήποτε στρατιωτικής παρουσίας στη θάλασσα από μη υπογράφοντες. Η Ρωσία εγκατέλειψε την από κοινού στήριξή της για το καθεστώς συγκυριαρχίας στο τέλος της δεκαετίας του 1990, προωθώντας αντί αυτού μια επίλυση βασισμένη στην αρχή των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών. Αυτή η λύση θα έδινε στο Ιράν όχι περισσότερο από το 13% των διαφιλονικούμενων υδάτων.
Η πρώτη προσπάθεια του Ιράν να συμμορφωθεί με την πολιτική της Ρωσίας στην Κασπία Θάλασσα, έγινε το 2007 από τον Manouchehr Mottaki, τον τότε υπουργό Εξωτερικών Υποθέσεων στην κυβέρνηση της Mahmoud Ahmadinejad. Αντιμετωπίζοντας αυξημένες αμερικανικές και πολυμερείς οικονομικές κυρώσεις, η ιρανική κυβέρνηση πρότεινε τη μείωση του μεριδίου που διεκδικεί από το 20% στο 11,3%. Αυτή η διπλωματική παραχώρηση επικρίθηκε εντόνως από τις μεταρρυθμιστικές πτέρυγες εντός του Ιράν.
Το Ιράν δεν έχει ποτέ στην κατοχή του περισσότερο από το 11,3% της Κασπίας Θάλασσας. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου, όταν η θάλασσα ήταν μια σοβιετό-ιρανική λίμνη, το Ιράν δεν κατόρθωσε να προβάλλει στρατιωτική ισχύ πιο μακριά από την παράκτια ζώνη της. Ωστόσο, η κριτική της συμφωνίας του Ακνάου παρακινείται περισσότερο από τις ανησυχίες για την ιρανική εξωτερική πολιτική από την Ισλαμική Επανάσταση παρά από συγκεκριμένες ανησυχίες για την Κασπία.
Οι πιέσεις του Trump θα αυξήσουν την εξάρτηση από την Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία
Από το 1979 το μότο της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής ήταν “Ούτε Ανατολή, Ούτε Δύση, Ισλαμική Δημοκρατία”. Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα έχει στραφεί προς την Ανατολή πολύ περισσότερο παρά προς τη Δύση. Αντιμέτωπο με τις οικονομικές συνέπειες του δυτικού περιορισμού, το Ιράν άφησε στην άκρη την ιστορική αντιπαλότητα με τη Ρωσία, και συμπεριέλαβε τη χώρα του στην Ασιατική Τριγωνική πολιτική, μαζί με την Κίνα και την Ινδία.
Η ένταξη της Ρωσίας στο ανατολικό όραμα της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής είναι ένας πολιτικός ελιγμός που πραγματοποίησαν γενικά οι Ιρανοί ισλαμιστές, και ο Ανώτατος ηγέτης ειδικά. Υπό το πρίσμα της νέας αμερικανικής πολιτικής του Trump προς το Ιράν, η Τεχεράνη είναι πιθανό να αυξήσει την οικονομική της συνεργασία με μη δυτικές χώρες, όπως η Ρωσία.
Στην προσπάθειά της να πετύχει ανεξαρτησία της εξωτερικής πολιτικής, η Ισλαμική Δημοκρατία έχει γίνει περισσότερο εξαρτημένη από τη Ρωσία, αλλά επίσης συχνά φαίνεται να πλήττει τα δικά της εθνικά συμφέροντα. Η κριτική της συμφωνίας του Ακνάου επιβεβαιώνει τις αυξημένες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ισλαμικό καθεστώς στην προσπάθειά του να “πουλήσει” τη διεθνή πολιτική της στο ιρανικό λαό.
Η ανθεκτικότητα του ιρανικού εθνικισμού μπορεί να περιορίσει το σχέδιο της πολιτικής ελίτ για επαναπροσέγγιση με τη Μόσχα. Είναι πιθανό η βουλή του Ιράν ή ο Ανώτατος Ηγέτης, να μην επικυρώσουν ή υπογράψουν τη νέα σύμβαση –για να αποφύγουν να κατηγορηθούν ότι δεν υπερασπίστηκαν τα συμφέροντα της χώρας τους.
