Bloomberg: Μισούσαν την Merkel αλλά τώρα θα τους λείψει
Του Ferdinando Giugliano
Όταν η Angela Merkel ανακοίνωσε τη σχεδιαζόμενη αποχώρησή της τη Δευτέρα, δεν χύθηκαν πολλά δάκρυα στον ευρωπαϊκό νότο. Για την Ελλάδα και την Ιταλία, η Γερμανίδα Καγκελάριος εκπροσωπεί μια ψυχρή υπόλοιπη Ευρώπη που δεν συγκινείται από την δυσπραγία των χωρών που βρίσκονται σε κρίση.
Στο ζενίθ της κρίσης του κρατικού χρέους στην Ευρωζώνη το 2012, ο δεξιά προσκείμενος Τύπος της Ιταλίας χαιρέτισε τη νίκη της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου εναντίον της Γερμανίας, προσβάλλοντας την Merkel στα πρωτοσέλιδα. Στην Ελλάδα, διαδηλωτές κατά της λιτότητας συχνά την απεικόνιζαν με μουστάκι του Χίτλερ ή να φορά ναζιστική στολή.
Παρ’ολ’ αυτά, όταν η Merkel τελικά αποσυρθεί, η Νότια Ευρώπη μπορεί να έχει λόγους να λυπηθεί.
Είναι αλήθεια ότι η κωλυσιεργία της Merkel έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην παράταση της κρίσης, ενώ δεν ήταν ποτέ αρκετά γενναία για να αντιμετωπίσει όλες τις αστοχίες στην καρδιά της νομισματικής ένωσης. Αλλά η αργοπορία στη δράση της ήταν σχεδόν σίγουρα προϊόν της απροθυμίας των Γερμανών ψηφοφόρων παρά της γνωστής επιφυλακτικότητας της. Η Merkel στήριζε πάντα το ενιαίο νόμισμα και μάλιστα έπαιξε κρίσιμο ρόλο σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις που συνέβαλαν στην ανθεκτικότητά του. Δεν είναι σίγουρο ότι όποιος την διαδεχτεί θα είναι αρκετά γενναίος για να κάνει το ίδιο.
Για τους επικριτές της Merkel, τα ελαττώματά της είναι προφανή: αντέδρασε πολύ αργά κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης χρέους, προσποιούμενη ότι το χρέος της Αθήνας είναι βιώσιμο όταν δεν ήταν. Παρότι υποστήριξε τα τρία πακέτα διάσωσης, αυτά επέβαλαν υπερβολική λιτότητα στην Ελλάδα, προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο ύφεσης και περαιτέρω αύξησης του χρέους.
Ευρύτερα, η Merkel απέτυχε να αναλάβει δράση για πολλά από τα δομικά προβλήματα στην καρδιά της νομισματικής ένωσης. Η Ευρωζώνη εξακολουθεί να μην διαθέτει ένα κοινό υπουργείο Οικονομικών που θα βοηθά τις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες να μετριάζουν τις οικονομικές κρίσεις. Ως Καγκελάριος, επέμεινε σε μια πολιτική συγκράτησης μισθών και δημοσιονομικής λιτότητας, χτίζοντας έτσι ένα γιγάντιο εξωτερικό πλεόνασμα που συνέβαλε στην κρίση, ενώ έκανε λίγα για να βοηθήσει τις άλλες χώρες να ανακάμψουν από τις επιπτώσεις του.
Ακόμη κι έτσι, δεν πρέπει να λησμονούμε την τεράστια πρόοδο που έχει σημειώσει η Ευρωζώνη κατά την τελευταία δεκαετία. Τα πακέτα διάσωσης στην Ελλάδα -αλλά και στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία και την Κύπρο- σηματοδότησαν τη σταδιακή απαγκίστρωση από την αρχή ότι οι χώρες της Ευρώπης δεν πρέπει να στηρίζουν με χρηματοδότηση η μία την άλλη. Αυτό δεν είναι μόνο μια ρήτρα στις Ευρωπαϊκές Συνθήκες, είναι επίσης μια από τις πιο αγαπητές αρχές σε τμήματα του γερμανικού καθεστώτος. Η Μέρκελ δεν έδωσε σημασία: στήριξε τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ενός μόνιμου ταμείου διάσωσης που μπορεί να χρησιμοποιήσει μια δύναμη πυρός πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ σε αντάλλαγμα για ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Ο άλλος τομέας στον οποίο οι ανοιχτοί ορίζοντες της Merkel έγιναν αισθητοί είναι η νομισματική πολιτική. Κατά τα τελευταία επτά χρόνια, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αλλάξει τα δεδομένα: πρώτον, καθιέρωσε ένα σύστημα “ανασχέσεως” για τις χώρες που βρίσκονται σε κρίση, μέσω του προγράμματος αγοράς ομολόγων. Δεύτερον, ξεκίνησε την ποσοτική χαλάρωση για να αποτρέψει ένα αποπληθωριστικό σπιράλ.
Φυσικά, αυτές οι καινοτομίες ήταν το πνευματικό παιδί του προέδρου της ΕΚΤ, Mario Draghi, και του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ. Αλλά η στήριξη της Merkel άνοιξε την πόρτα στο ραντεβού του Draghi. H Γερμανίδα Καγκελάριος σεβάστηκε επίσης την ανεξαρτησία της ΕΚΤ – σε αντίθεση με τον υπουργό Οικονομικών της, τον Wolfgang Schaeuble, ο οποίος έφτασε σε σημείο να την επικρίνει για την άνοδο εξτρεμιστικών κομμάτων στη Γερμανία.
Είναι πιθανό ένας διαφορετικός Γερμανός ηγέτης να είχε ενεργήσει πιο αποφασιστικά στη στήριξη της μεταρρύθμισης της ευρωζώνης ή να εξηγήσει στους ψηφοφόρους γιατί μια ισχυρότερη νομισματική ένωση είναι προς το συμφέρον τους. Την περασμένη χρονιά, η Merkel εξέφρασε την πίστη της στο μεγάλο σχέδιο του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron για μεταρρύθμιση της Ευρώπης, αλλά δεν έκανε τίποτα για να τον υποστηρίξει.
Αλλά στη γερμανική πολιτική, υπάρχουν λίγα στοιχεία που δείχνουν ότι η ώθηση για μεγαλύτερο ευρωπαϊκό φεντεραλισμό αποδίδει. Ο Martin Schulz, πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και γνωστός φίλος της ομοσπονδίας, υπέστη σφοδρή ήττα στις εκλογές του 2017, ενώ το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα υποχώρησε σε μεταπολεμικό χαμηλό.
Αντίθετα, το δεξιό, ευρωσκεπτικιστικό κόμμα “Εναλλακτική για τη Γερμανία” σημείωσε σημαντικά κέρδη – περιορίζοντας το περιθώριο για τους χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ να πιέσουν για μεταρρύθμιση της ευρωζώνης.
Η αξιοσημείωτη εξαίρεση είναι το Πράσινο Κόμμα, το οποίο είναι ανοικτό στην ιδέα των ευρωομολόγων, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια μορφή αμοιβαίας αναγνώρισης του χρέους. Ωστόσο, προς το παρόν, η πρόσφατη εκλογική του επιτυχία φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με την εσωτερική ατζέντα του παρά με το όραμα του για την Ευρώπη.
Υπάρχει μια ελπίδα για την Ευρώπη μετά την Merkel. Αλλά με την Ιταλία σε πορεία σύγκρουσης με τις Βρυξέλλες, και τον Macron να αποδυναμώνεται ολοένα και περισσότερο στη χώρα του, οι πλανήτες δεν ευθυγραμμίζονται για μια μεγάλη ομοσπονδιακή ώθηση στη Γερμανία. Μια πιο εγωιστική και απομονωμένη Γερμανία είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο. Πολλοί στη Νότια Ευρώπη ίσως καταλήξουν να μετανιώσουν για τη γυναίκα που μισούσαν.
