29/03/2024

Ορθόδοξο deja vu το σχίσμα με την ουκρανική εκκλησία

Του Maxim Artemyev
Carnegie Moscow Center 

Ορισμένοι συγγραφείς έχουν χαρακτηρίσει τη διαμάχη μεταξύ των Πατριαρχείων Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως για το καθεστώς της εκκλησίας της Ουκρανίας, ως την χειρότερη κρίση στις σχέσεις της Εκκλησίας από το 1054, όταν χωρίστηκαν η Ορθόδοξη και η Καθολική Εκκλησία.

Στην πραγματικότητα, η κρίση δεν είναι κάτι καινούριο. Υπήρξαν πολλά τέτοια σχίσματα στον Ορθόδοξο κόσμο καθώς η Ανατολική Ευρώπη περνούσε πολιτικές και εθνικές εξεγέρσεις τα τελευταία 200 χρόνια. Ορισμένες ήταν πιο ειρηνικές άλλες πιο δύσκολες. Η Μόσχα και το Κίεβο θα πρέπει να αναζητήσουν καλύτερα παραδείγματα για να βρουν το πώς θα διαχειριστούν το νέο διαζύγιο.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας, ένας διαχωρισμός με τη Μόσχα ήταν αναπόφευκτος από τη στιγμή που η χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1991. Σε κάθε Ανατολικοευρωπαϊκή χώρα, το καθεστώς της εκκλησίας ήταν πάντα ένα πολιτικό ζήτημα, που αποφασιζόταν από τους ηγέτες. Στην περίπτωση της Ρωσίας, η απόφαση πηγαίνει πίσω στο 1589, όταν ο Ιώβ εξελέγη ο πρώτος πατριάρχης της Μόσχας, ενώ ο Boris Godunov ήταν ο Τσάρος. Αυτό ήταν το αποκορύφωμα μιας μακράς διαδικασίας στην οποία η Ρωσία αναδύθηκε ως νέο εθνικό κράτος.

Στην πιο σύγχρονη εποχή, το πρώτο σημαντικό σχίσμα συνέβη στην Ελλάδα, όταν είχε μόλις απελευθερωθεί. Όσο η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε στην κατοχή της την Ελλάδα και τα περισσότερα Βαλκάνια, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ασκούσε πνευματική εξουσία στους Ορθοδόξους Χριστιανούς σε αυτά τα εδάφη. Όταν ωστόσο η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της από τους Οθωμανούς, η κατάσταση άλλαξε και εμφανίστηκε μια νέα αυτοκέφαλη ελληνική εκκλησία το 1833, ανεξάρτητη από την Κωνσταντινούπολη. Ο συμβιβασμός ήρθε μόλις το 1850, αν και μεγάλο μέρος της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι μέρος της νέας ελληνικής εκκλησίας μετά από την ανεξαρτησία.

Στην περίπτωση της Σερβίας και της Ρουμανίας, μια ανεξάρτητη εκκλησία έγινε πραγματικότητα και αναγνωρίστηκε αρκετά ανώδυνα, όταν οι δύο χώρες έγιναν ανεξάρτητες στο β΄ μισό του 19ου αιώνα.

Ένας πιο τραυματικός διαχωρισμός συνέβη με τους Βουλγάρους, οι οποίοι διακήρυξαν τη δική τους εθνική εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη το 1872, αψηφώντας το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ως απάντηση, ο Πατριάρχης διακήρυξε ότι οι Βούλγαροι είχαν διαπράξει την αίρεση του “φυλετισμού”, επηρεάζοντας έθνος και εκκλησία. Το σχίσμα διήρκεσε μέχρι το 1945, όταν στη βουλγαρική αυτοκέφαλη εκκλησία δόθηκε αναγνώριση.

Στη βουλγαρική διαμάχη, η ρωσική ορθόδοξη εκκλησία τάχθηκε και με τις δύο πλευρές, υποστηρίζοντας τη νέα βουλγαρική εθνική εκκλησία όταν οι σχέσεις με τη Βουλγαρία ήταν καλές και εκφράζοντας αλληλεγγύη με την Κωνσταντινούπολη όταν οι καιροί ήταν κακοί.

Η Ρωσία έχει επίσης αλλάξει τη στάση της προς την γεωργιανή ορθόδοξη εκκλησία, ανάλογα με τις πολιτικές περιστάσεις κάθε φορά. Όταν η Ρωσία απορρόφησε την Γεωργία στην αυτοκρατορία της στην αρχή του 19ου αιώνα, διέλυσε επίσης την αυτονομία της αρχαίας γεωργιανής εκκλησίας. Μόλις έληξε η τσαρική εξουσία στη Ρωσία το 1918, οι Γεωργιανοί ανακήρυξαν ξανά αυτοκέφαλο. Υπό την εξουσία του Στάλιν, η ρωσική εκκλησία αναγνώρισε το αυτοκέφαλο της γεωργιανής εκκλησίας το 1943.

Αυτή η σειρά από παραδείγματα αποτυπώνει το πώς το καθεστώς μιας ορθόδοξης εκκλησίας γενικότερα συνδέεται με την κατάσταση ενός εθνικού κράτους.

Στην Ουκρανία, η εμφάνιση μιας διακεκριμένης εθνικής εκκλησίας έχει αναβληθεί για περίπου 30 χρόνια, μόνο επειδή οι περισσότερες ουκρανικές ενορίες ήταν απρόθυμες να αναγνωρίσουν το αναπόφευκτο. Τώρα, μια ολόκληρη νέα γενιά έχει μεγαλώσει και ζει σε μια ανεξάρτητη Ουκρανία. Από το 2014, η νέα σύγκρουση με τη Ρωσία για την Κριμαία και το Ντονμπάς, έχει ενισχύσει έντονα την αντιρωσική προπαγάνδα και τα συναισθήματα και απογοήτευσε τους υποστηρικτές του Πατριαρχείου της Μόσχας στην Ουκρανία.

Εκ των υστέρων, φαίνεται ότι η καλύτερη απόφαση που θα μπορούσε να είχε πάρει η ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στις αρχές της δεκαετίες του 1990, ήταν να ξεκινήσει τη δημιουργία μιας αυτοκέφαλης εκκλησίας στην ίδια την Ουκρανία, διατηρώντας έτσι τις σχέσεις καλής γειτονίας μεταξύ Μόσχας και Κιέβου. Αλλά καθώς υπήρχαν ήδη αποσχιστικές τάσεις στην ουκρανική εκκλησία, μια τέτοια κίνηση θα ήταν μη δημοφιλής στη Μόσχα. Εξάλλου, δεν ήταν πολλοί οι Ρώσοι που πήραν στα σοβαρά την ιδέα μιας ανεξάρτητης Ουκρανίας εκείνη την εποχή.

Φαίνεται τώρα πιθανό στα επόμενα 5-10 χρόνια, οι περισσότερες ορθόδοξες εκκλησίες στην Ουκρανία και οι περισσότεροι ιερείς που σήμερα υπάγονται στο Πατριαρχείο της Μόσχας, θα είναι πιστές στη νέα αυτοκέφαλη εκκλησία. Το Πατριαρχείο της Μόσχας στην Ουκρανία φαίνεται ότι έχει το καθεστώς που είχε η Καθολική Εκκλησία στην Αγγλία από τη Μεταρρύθμιση στο 16ο αιώνα, αυτό της εκκλησίας μιας διωκόμενης μειονότητας, η οποία ωστόσο δεν μπορεί να ξεριζωθεί λόγω των ιστορικών της ριζών.

Στην ΠΓΔΜ, υπήρξε ένα σχίσμα μεταξύ δύο εκκλησιών για δεκαετίες αι η διαφωνία εκεί δεν φαίνεται να έχει κάποιο τέλος. Υπάρχει μια εθνική εκκλησία η οποία υποστηρίζεται από την κυβέρνηση η οποία διακήρυξε το αυτοκέφαλό της το 1967, αλλά δεν αναγνωρίζεται από άλλες ορθόδοξες εκκλησίες. Υπάρχει επίσης η Αρχιεπισκοπή της Οχρίδας, η οποία είναι μέλος της σερβικής ορθόδοξης εκκλησίας και ως εκ τούτου αναγνωρίζεται ως νόμιμη έξω από την ΠΓΔΜ, αλλά υπόκειται σε όλου του είδους τις πιέσεις εντός της χώρας, συμπεριλαμβανομένων και των συχνών συλλήψεων του αρχιεπισκόπου της.

Δεν θέλω να προφητεύσω κακές ειδήσεις, αλλά μοιάζει πιθανό ότι οι ίδιες αντιφάσεις μεταξύ της εθνικής ταυτότητας και της εκκλησιαστικής πίστης θα κάνουν την εμφάνισή τους στη Λευκορωσία και στη Μολδαβία σε κάποιο σημείο στο μέλλον, οι ορθόδοξες εκκλησίες θα διακηρύξουν αυτοκεφαλία.

Η Εκκλησία της Αγγλίας δίνει ένα πιο θετικό πρότυπο. Αποτελείται από 39 εκκλησίες-μέλη σε όλο τον κόσμο, όλες αυτόνομες αλλά όλες αναγνωρίζουν την εξουσία του Αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρυ ως γενικό ηγέτη τους.

Εάν η ρωσική ορθόδοξη εκκλησία θα μπορούσε να δείξει τον ίδιο βαθμό ευελιξίας προς τις ορθόδοξες εκκλησίες της πρώην σοβιετικής ένωσης, τότε ο συμβιβασμός θα ήταν πιθανός. Η Μόσχα θα μπορούσε να παραμείνει το κύριο κέντρο της πνευματικής αρχής για τους μετασοβιετικούς ορθόδοξους πιστούς, χωρίς να ασκεί πλήρες έλεγχο επάνω τους.

Capital.gr 

 

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024