Γεω-Εξοπλιστική Διπλωματία: Η πολυπαραγοντική συνάρτηση ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανία και τις τουρκικές εξοπλιστικές πρακτικές
Του Ευάγγελου Χονδρού
Πολιτικός Επιστήμονας
Στρατιωτικός
Εισαγωγή
Σε μια περίοδο, κατά την οποία οι παγκοσμιοποιημένες οικονομικές σχέσεις φαίνεται να μην επηρεάζονται από τις επιπτώσεις της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού, η αλληλεξάρτηση και η συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και της Τουρκίας δεν περιορίζεται στα συμβατικά πεδία συναλλαγών. Παρά τις διακηρύξεις για την επιβολή κυρώσεων και περιορισμών έναντι της τουρκικής προκλητικότητας, η δραστήρια και εξωστρεφής αμυντική διπλωματία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, αναδεικνύει τους δυνητικούς συσχετισμούς στον ευρύτερο τομέα της αμυντικής βιομηχανίας. H τελευταία χαρακτηρίζεται ως ένα ολοένα εξελισσόμενο πεδίο, το οποίο αποτέλεσε σταδιακά μια από τις βασικές προτεραιότητες των ευρωπαϊκών κρατών. Βέβαια, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου πολιτικο-επιχειρηματικού χώρου, καθώς προκαλούν δυσχέρειες στη χάραξη ενιαίας αναπτυξιακής αμυντικής πολιτικής από την ΕΕ.
Ανάλυση Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αμυντικής Βιομηχανίας
Οι ευρωπαϊκές αρχές διαχρονικά προσπάθησαν με διάφορα μέσα να αντιμετωπίσουν τις ποικίλες αμυντικές προκλήσεις για τη σταθερότητα και την ασφάλεια του ευρωπαϊκού χώρου. Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (Ευρωπαϊκή Οδηγία 2009/81/ΕΚ), μεριμνά μέσω της Γενικής Διεύθυνσης για την Αμυντική Βιομηχανία και το Διάστημα (DEFIS) για την άρτια αξιοποίηση των πρωτοβουλιών και των προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (EDF) (European Commision, 2021). Έχοντας ως βασικούς στόχους την αναβάθμιση των δυνατοτήτων της Μόνιμης Διαρθρωμένης Δύναμης (PESCO), την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας στον χώρο της αμυντικής βιομηχανίας, καθώς και την εκτενέστερη εμπλοκή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, επιζητείται η πολυεπίπεδη ανάπτυξη μιας βιώσιμης ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής αμυντικής βάσης. Μέσω των βασικών μηχανισμών επικαιροποίησης των αναγκών προμηθειών (CARD) και χρηματοδότησης καινοτόμων αμυντικών πρωτοβουλιών (PADR και EDIDP) για το διάστημα 2017-2020 εγκρίθηκαν 62 προγράμματα προς χρηματοδότηση. Μάλιστα, χρήζει αναφοράς το γεγονός ότι σε 5 από αυτά συμμετέχουν εταιρείες και ιδρύματα από την Ελλάδα (πχ. LOTUS), και σε 5 από την Κύπρο (πχ. DECISMAR). Υπ’ αυτό το πρίσμα, τον περασμένο Ιούνιο αποφασίστηκε η διάθεση 8 δις ευρώ για το EDF (2021-2027), ποσό το οποίο διακρίνεται σε 5,3 δις για την υλοποίηση συνεργατικών αναπτυξιακών προγραμμάτων και σε 2,7 δις για την συνεργατική ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα της άμυνας (European Commision, 2021).
Εντούτοις, παρά τις έντονες αναπτυξιακές και ερευνητικές προσπάθειες των κρατικών, ευρωπαϊκών και ιδιωτικών δρώντων του αμυντικού κλάδου, παρατηρείται η ύπαρξη των παρακάτω παθογενειών οι οποίες εμποδίζουν την μεγιστοποίηση του κοινού οφέλους για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία:
α) Οι δυσκολίες συνεργασίας μεταξύ των κρατών και των ιδιωτικών εταιρειών, λόγω διαφορετικών εθνικών, επιχειρηματικών και εμπορικών στοχεύσεων (Tran, 2021).
β) Η περιορισμένη χρηματοδότηση εκ μέρους των κρατών, αλλά και εν συνόλω από την ΕΕ για την αμυντική βιομηχανία.
γ) Η εξάρτηση από τρίτες χώρες εκτός ΕΕ, ως προς την προμήθεια απαραίτητων εξαρτημάτων.
δ) Ο κατακερματισμός και η αλληλοεπικάλυψη εξοπλιστικών προγραμμάτων.
ε) Το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται, από την απόφαση υλοποίησης ενός αμυντικού προγράμματος μέχρι την ολοκλήρωσή του και την διάθεσή του προς αξιοποίηση.
Ανάλυση Τουρκικής Αμυντικής Βιομηχανίας
Ταυτόχρονα, αξιοσημείωτες είναι οι προσπάθειες της Τουρκίας για την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων, αποσκοπώντας στην καθιέρωσή της ως κύριας γεω-εξοπλιστικής δύναμης περιφερειακού και παγκόσμιου βεληνεκούς (Beraud-Sudreau L., Da Silva D., Kuimova A., Wezeman P., 2020). Μάλιστα, η ιδιαίτερη σημασία, που αποδίδεται στον κρίσιμο αυτό τομέα από την τουρκική κυβέρνηση, διαφαίνεται από την υπαγωγή της Προεδρίας της Αμυντικής Βιομηχανίας απευθείας στην Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας από το 2017, την πολυμορφική σύνδεση της με τις στοχεύσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και τις επιδιώξεις του 11ου τουρκικού αναπτυξιακού πλάνου για ετήσιο κύκλο εργασιών 26,9 δις δολαρίων έως το 2023 (από τα 10,9 δις του 2019) (Turkish Presidency of Strategy and Budget, 2019). Συνεπακόλουθα, λειτουργώντας σε ένα εσωτερικό βιομηχανικό πλαίσιο, κεντρικά σχεδιασμένο και ευθυγραμμισμένο με τις βασικές αμυντικές στοχεύσεις, επιδιώκεται η ανάπτυξη κρίσιμης τεχνογνωσίας και η απεξάρτηση της Τουρκίας από τρίτες χώρες ως προς την προμήθεια κρίσιμων εξαρτημάτων και πρώτων υλών. Επιπρόσθετα, η ανταγωνιστικότητα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας ενισχύεται μέσα από τη συνεργασία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, των ερευνητικών φορέων, των ιδιωτικών εταιρειών και των κυβερνητικών μηχανισμών. Με αυτόν τον τρόπο, και δεδομένης της γεωγραφικά διευρυμένης στρατιωτικής παρουσίας, επιτυγχάνονται οι ρεαλιστικές επιχειρησιακές δοκιμές των συστημάτων, η άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων και η μετέπειτα βελτιστοποίησή τους μέσα από την εκτενή χρηματοδότηση του τομέα R&D.
Ως ενδεικτικότερο παράδειγμα θα μπορούσε να αναφερθεί το οπλισμένο UAV Bayraktar TB2, το οποίο χρησιμοποιείται σε ποικίλα θέατρα επιχειρήσεων υπό διαφορετικές συνθήκες (Συρία, Ναγκόρνο Καραμπάχ, Ανατολική Μεσόγειος, Λιβύη). Έτσι, το οπλικό αυτό σύστημα γρήγορα κατέστη πόλος έλξης για αριθμό κρατών διεθνώς, αλλά και στο ευρωπαϊκό πεδίο. Πιο συγκεκριμένα, η Πολωνία με τη σύναψη συμφωνίας για την προμήθεια 24 τέτοιων αεροχημάτων, έγινε η πρώτη χώρα του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, που θα αγοράσει τουρκικά UAV’s, ενώ ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί και από άλλες χώρες, όπως η Ουγγαρία, η Σερβία, η Αλβανία, η Βουλγαρία και η Τσεχία (Harper, 2021).
Παρόλ’ αυτά, δεν θα μπορούσαν να αποσιωπηθούν τα κύρια προβλήματα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας. Αφενός, εξακολουθεί να υφίσταται η εξάρτηση και οι καθυστερήσεις προμήθειας εξαρτημάτων τεχνολογίας αιχμής, προβλήματα τα οποία επιτείνονται από την επιβολή εμπάργκο και κυρώσεων από τους εξουσιοδοτημένους προμηθευτές. Αφετέρου, πρέπει να επισημανθεί η έλλειψη πιστοποιημένου τεχνικού προσωπικού, ενώ μεγάλος είναι ο αριθμός των τεχνιτών, που εγκαταλείπουν την Τουρκία λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά και του συνεχούς περιορισμού των δημοκρατικών ελευθεριών και δικαιωμάτων (Gurini, 2020).
Συμπεράσματα-Διαπιστώσεις-Προκλήσεις Ασφαλείας και Πολιτικής Αποσταθεροποίησης
Ανακεφαλαιώνοντας, και λαμβάνοντας υπόψη τις δομικές και θεσμικές ιδιαιτερότητες της ΕΕ ως πολιτικο-οικονομικού οικοδομήματος, είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην ουσιαστική υλοποίηση της Στρατηγικής Αυτονομίας με όρους αμυντικής και τεχνολογικής αυτονόμησης (Csernatoni, 2020). Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από τη βιώσιμη ευθυγράμμιση της στοχοθεσίας των εμπλεκομένων φορέων σε μια κοινή πορεία ανάπτυξης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Συμπληρωματικά, πρόσφορο μέσο αποτελεί η αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, όπως είναι το Horizon Europe και τα διαθρωτικά ταμεία, για την αναβάθμιση του πεδίου R&D και την αύξηση πρόσβασης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην αμυντική αγορά. Σε γενικότερες γραμμές, αναγκαία είναι η δημιουργία των κατάλληλων συσχετισμών, ώστε να ενισχυθούν οι διαδικασίες διαφάνειας και λογοδοσίας και να αντιμετωπιστεί η δυσπιστία μεταξύ των κρατών-μελών, με στόχο την έμπρακτη εφαρμογή της έννοιας ‘’Pool and Sharing’’. Η συνδυαστική αυτή πρακτική εν μέσω της διάθεσης υπέρογκων ποσών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της COVID-19 θα μπορούσε να καταστεί ένα αρκετά επωφελές μέσο, καθώς αφορά στη συγκέντρωση των συνολικών δυνατοτήτων και τη βέλτιστη κατανομή αρμοδιοτήτων για τη βελτίωση και διατήρηση στρατιωτικών δυνατοτήτων με το λιγότερο δυνατό κόστος.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, με γνώμονα την απρόσκοπτη αναβάθμιση του ευρωπαϊκού αμυντικού οικοσυστήματος, καθώς και τον βαθμό αξιοπιστίας της ΕΕ ως διεθνούς δρώντος, μείζονα σημασία έχει η προσεκτική διαχείριση των διεισδυτικών βλέψεων της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας στο γεω-εξοπλιστικό ευρωπαϊκό περιβάλλον. Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τις ευρύτερες προοπτικές της εταιρικής σχέσης της με την ΕΕ σε διάφορους τομείς εμπορικής και οικονομικής δραστηριότητας, αξιοποιεί την εγχώρια αμυντική τεχνολογία ως μηχανισμό επίδειξης πολιτικο-στρατιωτικής ισχύος για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων σε κρίσιμα γεωπολιτικά περιβάλλοντα (Aslan, 2021). Ωστόσο, οι πρακτικές αυτές άπτονται θεμάτων περιφερειακής ασφάλειας και σταθερότητας των κρατών-μελών, λόγω του αναθεωρητικού χαρακτήρα των τουρκικών προκλήσεων. Τέλος, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η προσφυγή ορισμένων κρατών-μελών, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, στην αγορά οπλικών συστημάτων της Τουρκίας, θα μπορούσε να ενισχύσει τις ευρωσκεπτιστικές τάσεις των κρατών αυτών και να αποδυναμώσει σταδιακά τη συμμόρφωση τους με τις ευρωπαϊκές πολιτικές σε διάφορα πεδία ενδιαφέροντος.
——————————————-
Βιβλιογραφία
Aslan, D. (2021, 06 21). Turkey sees defense industry as important ‘diplomatic’ instrument. Ανάκτηση από Daily Sabah: https://www.dailysabah.com/business/defense/turkey-sees-defense-industry-as-important-diplomatic-instrument
Beraud-Sudreau L., Da Silva D., Kuimova A., Wezeman P. (2020, 12). Emerging Suppliers in the Global Arms Trade. Ανάκτηση από SIPRI Insights on Peace and Security: https://www.sipri.org/sites/default/files/2020-12/sipriinsight2013_emerging_suppliers.pdf
Csernatoni, R. (2020, 06 11). EU Security and Defense Challenges: Toward a European Defense Winter? Ανάκτηση από Carnegie Europe: https://carnegieeurope.eu/2020/06/11/eu-security-and-defense-challenges-toward-european-defense-winter-pub-82032
European Commision. (2021, 07 13). Defence Industry and Space. Ανάκτηση 07 18, 2021, από European Commision: https://ec.europa.eu/info/departments/defence-industry-and-space_en
European Commision. (2021). The European Defence Fund (EDF). Ανάκτηση 07 18, 2021, από European Commision: https://ec.europa.eu/defence-industry-space/eu-defence-industry/european-defence-fund-edf_en
Gurini, F. (2020, 10 09). Turkey’s Unpromising Defense Industry. Ανάκτηση από Carnegie-Endowment for International Peace: https://carnegieendowment.org/sada/82936
Harper, J. (2021, 06 07). Poland continues to draw EU, NATO ire over Turkish drone purchases. Ανάκτηση από Deutsche Welle: https://www.dw.com/en/poland-continues-to-draw-eu-nato-ire-over-turkish-drone-purchases/a-57775109
Tran, P. (2021, 06 15). The FCAS Industrial Package: The Saga Continues. Ανάκτηση από Second Line on Defense: https://sldinfo.com/2021/06/the-fcas-industrial-package-the-saga-continues/
Turkish Presidency of Strategy and Budget. (2019, 07 18). Eleventh Development Plan (2019-2023). Ανάκτηση από Turkish Presidency of Strategy and Budget: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/06/Eleventh_Development_Plan-2019-2023.pdf
Σημείωση: Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο EUREOPE Magazine: A Bimonthly Review (ISSN: 2732- 7299), Τεύχος 4, Ιούνιος – Ιούλιος 2021
στον σύνδεσμο: https://eureope.eu/eureopes-magazine/
