Γράφει ο Γεώργιος Παπαπολυχρονίου
Αναλυτής

 Τα Δαρδανέλια αποτελούν ένα στενό θαλάσσιο διάδρομο που ενώνει τη Μεσόγειο με τη θάλασσα του Μαρμαρά και ακολούθως μέσω του Βοσπόρου, με τη Μαύρη Θάλασσα.^[1] Ως ένα από τα «choke points» του πλανήτη διαθέτουν αυξημένη γεωπολιτική αξία ευρισκόμενα στο σημείο τομής δύο σημαντικών αξόνων, ενός χερσαίου που ενώνει την Ευρώπη με την Ασία και ενός θαλασσίου που ενώνει τη Μεσόγειο με τη Μαύρη Θάλασσα.^[2] Από την οπτική της κλασικής γεωπολιτικής, τα Δαρδανέλια αποτελούν κομβικό σημείο στη διαπάλη ισχύος μεταξύ των χερσαίων και θαλάσσιων δυνάμεων.^[3]

Η εκστρατεία των Δαρδανελίων το 1915 υπήρξε ένα φιλόδοξο σχέδιο για να αρθεί το αδιέξοδο του Δυτικού Μετώπου και να συντομευθεί ο Α’ Π.Π., το οποίο όμως οδήγησε σε μια από τις διασημότερες στρατιωτικές αποτυχίες. Έκτοτε αποτελεί αντιπαράδειγμα ως προς τη σχεδίαση και εκτέλεση μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων και χαρακτηριστική περίπτωση δυσαρμονίας στόχων και μέσων. Σκοπός της εργασίας είναι η στρατηγική ανάλυση της εκστρατείας των Δαρδανελλίων και η πρόταση πιθανών εναλλακτικών τρόπων ενεργείας.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Υπόβαθρο – στόχοι της εκστρατείας

Η πιθανότητα κατάληψης των Δαρδανελίων δεν πρωτοεξετάστηκε το 1915 αλλά είχε διερευνηθεί τόσο το 1904 όσο και το 1911.^[4] Η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο Δυτικό Μέτωπο στα τέλη του 1914, με ένα στατικό πόλεμο χαρακωμάτων σε ένα μέτωπο που εκτεινόταν από τις βελγικές ακτές έως τα ελβετικά σύνορα και τις τεράστιες απώλειες, απαιτούσε την άμεση υπέρβαση αυτού του αδιεξόδου.^[5] Μεταξύ των εναλλακτικών σχεδίων παρουσιάστηκε το Νοέμβριο του 1914 από τον Winston Churchill, πρώτο λόρδο του Ναυαρχείου, η ιδέα μιας συνδυασμένης ναυτικής και χερσαίας επιχείρησης στα Δαρδανέλια, αλλά απορρίφθηκε λόγω έλλειψης δυνάμεων.^[6]

 Το σχέδιο επανεξετάστηκε τον Ιανουάριο του 1915 όταν ο Μέγας Δούκας Νικόλαος ζήτησε από τη Βρετανία τη διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να μειωθεί η πίεση που δεχόταν η Ρωσία στον Καύκασο από τους Οθωμανούς.^[7] Καθώς προτεραιότητα δινόταν στο Δυτικό Μέτωπο, δεν υπήρχε ευχέρεια διάθεσης στρατευμάτων στην ανατολή και η απόφαση του Πολεμικού Συμβουλίου ανέθετε στο Ναυαρχείο την προπαρασκευή μιας ναυτικής εκστρατείας στα Δαρδανέλια προς κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.^[8]

Η εκστρατεία είχε τους κάτωθι στρατηγικούς στόχους:

α. Να ανοιχτεί ένα νέο μέτωπο στην ανατολή για να αρθεί το αδιέξοδο του Δυτικού Μετώπου.

β. Να τεθεί εκτός πολέμου η Τουρκία, ανοίγοντας μια δίοδο επικοινωνίας με τη Ρωσία για τη μεταφορά πολεμοφοδίων και σιτηρών.

γ. Να επηρεαστούν τα ουδέτερα βαλκανικά κράτη, προσχωρώντας στην Entente και κυκλώνοντας τις Κεντρικές Δυνάμεις.^[9]

Απώτερος σκοπός ήταν η συντόμευση του πολέμου στοχοποιώντας τον αδύναμο κρίκο του αντίπαλου στρατοπέδου.^[10],[11] Σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής ακολουθήθηκε η έμμεση προσέγγιση, παρακάμπτοντας το κέντρο βάρους του αντίπαλου συνασπισμού (Γερμανία) και εστιάζοντας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο επίπεδο της στρατιωτικής στρατηγικής υιοθετήθηκε η άμεση προσέγγιση στοχοποιώντας το κέντρο βάρους του αντιπάλου, ήτοι τις αμυντικές δυνάμεις στα Στενά. Επιχειρησιακός στόχος ήταν η καταστροφή της οθωμανικών αμυντικών δυνάμεων προκειμένου να ανοιχθεί θαλάσσιος διάδρομος προς την Κωνσταντινούπολη.

Επισημαίνεται ότι πέρα από τις ελλιπείς πληροφορίες για τον αντίπαλο και τον βιαστικό και πρόχειρο σχεδιασμό της εκστρατείας στο ανώτατο πολιτικοστρατιωτικό επίπεδο, καταλυτικής σημασίας υπήρξε η εξαρχής απώλεια στρατηγικού αιφνιδιασμού καθώς στις 3 Νοεμβρίου 1914, λίγο μετά την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο, βρετανικές ναυτικές δυνάμεις βομβάρδισαν οχυρά στην είσοδο των Δαρδανελίων. Το γεγονός προϊδέασε τους Οθωμανούς, για πιθανή μελλοντική επιθετική ενέργεια στα Στενά και υπό την επίβλεψη του στρατηγού Otto Liman Von Sanders επαναξιολόγησαν την άμυνά τους και προέβησαν σε ενίσχυσή της.^[12],[13]

Η εκστρατεία των Δαρδανελίων εκτυλίχθηκε σε δύο φάσεις, μια ναυτική μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου 1915 και μια αμφίβια μεταξύ Απριλίου 1915 και Ιανουαρίου 1916, καμία εκ των οποίων δεν πέτυχε τους επιχειρησιακούς και κατ’ επέκταση τους στρατηγικούς σκοπούς.

Ναυτική φάση

Η οθωμανική άμυνα αποτελείτο από τρείς ζώνες. Η είσοδος των Στενών φυλασσόταν από τέσσερα οχυρά εξοπλισμένα με πυροβόλα μεγάλου και μεσαίου βεληνεκούς. Η δεύτερη ζώνη, στο φαρδύτερο σημείο, περιλάμβανε σημαντικό αριθμό πυροβολαρχιών έξι ιντσών. Στην τρίτη ζώνη, στο στενότερο σημείο του περάσματος, υπήρχαν δύο οχυρά εξοπλισμένα με 72 κανόνια διαφόρων διαμετρημάτων. Σε αυτά προστίθεντο εκατοντάδες θαλάσσιες νάρκες τοποθετημένες σε 10 σειρές κατά μήκος των Στενών, και σημαντικός αριθμός κινητών οβιδοβόλων και προβολέων. Ουσιαστικά οι νάρκες έκλειναν το πέρασμα, τα κινητά οβιδοβόλα απέτρεπαν τη ναρκαλίευση και τα πυροβόλα των οχυρών προστάτευαν τα οβιδοβόλα κρατώντας τα πλοία σε απόσταση.^[14]

 

Η επιχείρηση ακολουθώντας άμεση προσέγγιση, υιοθετούσε μια στρατηγική εκμηδένισης στοχεύοντας στην καταστροφή της εχθρικής άμυνας. Το σχέδιο του αντιναύαρχου Sackville Carden συνίστατο σε τέσσερεις φάσεις:^[16]

α. Καταστροφή των οχυρών στην είσοδο των Δαρδανελίων.^[17]

β. Εκκαθάριση των εχθρικών δυνάμεων έως το στενότερο σημείο.

γ. Καταστροφή της εχθρικής άμυνας στο στενότερο σημείο.

δ. Άνοιγμα διόδου στο ναρκοπέδιο, βομβαρδισμός των οχυρών βορειότερα και είσοδος στην Προποντίδα.^[18]

 Η επίθεση ξεκίνησε στις 19 Φεβρουαρίου και παρά τα χτυπήματα που κατάφεραν τα θωρηκτά εναντίον των οχυρών, στο τέλος της ημέρας αυτά εξακολουθούσαν να ανταποδίδουν πυρά.^[19] Τα πλοία απαιτείτο να πλησιάσουν σε κοντινή απόσταση υπό την κάλυψη πυρών για να καταφέρουν την καταστροφή των οχυρών μέσω άμεσων χτυπημάτων. Αυτό έγινε πράξη στις 25 Φεβρουαρίου οπότε επαναλήφθηκε η επίθεση, με τα πλοία να καταφέρνουν αρκετά άμεσα χτυπήματα κατά των εχθρικών θέσεων, αναγκάζοντας την εγκατάλειψη των εξώτερων οχυρών, ενώ την επομένη αποβιβάστηκαν πεζοναύτες για να ολοκληρώσουν την καταστροφή δεκάδων πυροβόλων.^[20] Με τα εξωτερικά οχυρά εκτός μάχης, ο στόλος επιδόθηκε αρκετές μέρες σε επιθέσεις εναντίον της δεύτερης και τρίτης ζώνης άμυνας, αλλά σε αντίθεση με το Αιγαίο, εντός των Στενών τα πλοία δεν είχαν ικανό χώρο ελιγμών, ευρισκόμενα εντός βεληνεκούς του εχθρικού πυροβολικού και από τις δύο ακτές, δυσχεραίνοντας σημαντικά το έργο των ναρκαλιευτικών.^[21] Λόγω αδυναμίας καταστολής των εχθρικών πυρών, οι νυχθημερόν προσπάθειες των ναρκαλιευτικών συνεχίστηκαν χωρίς αποτελέσματα έως τις 13 Μαρτίου.

 Στις 17 Μαρτίου μετά την παραίτηση του Carden, ανέλαβε ο υποναύαρχος John de Robeck τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Αφού οργάνωσε το στόλο σε τρεις ομάδες, θα επιχειρούσε να εξουδετερώσει τα οχυρά και το βαρύ πυροβολικό στα Στενά με μεγάλου βεληνεκούς βομβαρδισμό. Ακολούθως τα θωρηκτά θα ανέβαιναν τα Στενά και θα κατέστρεφαν τις πυροβολαρχίες που προστάτευαν τα ναρκοπέδια, ώστε τα ναρκαλιευτικά να ανοίξουν δίοδο προκειμένου τα θωρηκτά να πλησιάσουν τα οχυρά για να ολοκληρώσουν την καταστροφή.^[22]

Η επίθεση ξεκίνησε στις 18 Μαρτίου και το σχέδιο φάνηκε να αποδίδει. Έως τις 16:00 τα οχυρά είχαν σιγήσει και τα ναρκαλιευτικά κλήθηκαν να ανοίξουν δίοδο κάτι που δεν επετεύχθη καθώς δέχτηκαν πυρά από τα παράκτια οβιδοβόλα. Oι σύμμαχοι αγνοούσαν ότι 10 ημέρες πριν την επίθεση, οι αμυνόμενοι είχαν τοποθετήσει μια σειρά ναρκών, κάθετη στις υπόλοιπες, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στο στόλο.^[24] Ο de Robeck διέταξε την αποχώρηση του στόλου, έχοντας χάσει 3 θωρηκτά ενώ άλλα 3 έχρηζαν εκτεταμένων επισκευών. Η αδυναμία του στόλου να διαπλεύσει τα Στενά επέφερε αλλαγή στρατηγικής, με τις χερσαίες δυνάμεις να αναλαμβάνουν τον πρωτεύοντα ρόλο και το ναυτικό να δρα υποστηρικτικά.

Αμφίβια φάση

Ο στρατηγός Ian Hamilton τέθηκε επικεφαλής της μεγαλύτερης αποβατικής επιχείρησης ως τότε στην ιστορία, μιας επιχείρησης που χαρακτηριζόταν από πρόχειρο σχεδιασμό, ανεπάρκεια πληροφοριών, δυνάμεων, εφοδίων, κατάλληλου εξοπλισμού και βάσεων ανεφοδιασμού.^[25] Οι στοιχειώδεις προετοιμασίες για την συγκέντρωση μιας πολυεθνικής δύναμης περίπου 80.000 ανδρών, αποτελούμενης από Βρετανούς, Αυστραλούς – Νεοζηλανδούς (ANZAC), Ινδούς και Γάλλους διήρκεσαν ένα μήνα, σπαταλώντας πολύτιμο χρόνο και το στοιχείο του αιφνιδιασμού.^[26] Ο στρατηγός Liman Von Sanders εκμεταλλευόμενος το χρόνο, αναδιέταξε τις 6 Μεραρχίες της 5^ης Στρατιάς, καλύπτοντας πιθανά σημεία απόβασης, εκπαίδευσε εντατικά τα στρατεύματά του και ενίσχυσε τις αμυντικές θέσεις του με συρματοπλέγματα και ναρκοπέδια.^[27]

Η επίθεση πραγματοποιήθηκε στις 25 Απριλίου με διασπορά των δυνάμεων και διεξαγωγή απoβάσεων σε 6 ακτές, ενώ παράλληλα διενεργήθηκαν δύο αποβατικές επιχειρήσεις παραπλάνησης στο Bulair και στο Kum Kale, από τη βασιλική ναυτική Μεραρχία και τη γαλλική δύναμη αντίστοιχα.^[28] Η διάσπαση των δυνάμεων προς παραπλάνηση των Οθωμανών, συνέβαλε στην αποτυχία συγκέντρωσής τους στο αποφασιστικό σημείο και χρόνο, ανοίγοντας την πιθανότητα αποτυχίας παντού.[29] Η κύρια απόβαση θα πραγματοποιούταν από την 29^η βρετανική Μεραρχία σε 5 ακτές του ακρωτηρίου Έλλη με κωδικές ονομασίες S, V, W, X και Y. Αντικειμενικός σκοπός ήταν η κατάληψη του ακρωτηρίου Έλλη και των υψωμάτων Achi Baba. Η Μεραρχία Αυστραλών-Νεοζηλανδών (ANZAC) θα αποβιβαζόταν στην ακτή Ζ στο Gaba Tepe με στόχο τη δημιουργία σημαντικού προγεφυρώματος και την κατάληψη των υψωμάτων Sari Bair και Mal Tepe, αποτρέποντας ενισχύσεις να κινηθούν νοτίως.^[30] Κατά την απόβαση, η κλαουζεβιτσιανή τριβή εμφανίστηκε και οι  ANZAC παρασυρόμενοι από ρεύματα αποβιβάσθηκαν στο Ari Burnu, ένα μίλι βορειότερα της καθορισμένης περιοχής.^[31] Παρά το δύσβατο έδαφος, οι σύμμαχοι κατάφεραν να προωθηθούν στην ακτή καθώς οι οθωμανικές δυνάμεις στο σημείο δεν ήταν ισχυρές.^[32] Μεμονωμένες ομάδες εισχώρησαν στην ενδοχώρα αλλά η έλλειψη συντονισμού, το δύσκολο ανάγλυφο, η σπατάλη χρόνου και οι εχθρικές ενισχύσεις υπό τον Mustafa Kemal ανέκοψαν την προέλαση, αποτρέποντας την κατάληψη των υψωμάτων.^[33] Επιθέσεις και αντεπιθέσεις συνεχίστηκαν όλη την ημέρα και το βράδυ ξεκίνησε η κατασκευή χαρακωμάτων προς εξασφάλιση του προγεφυρώματος. Αν οι σύμμαχοι είχαν εκμεταλλευθεί την αρχική επιτυχία της απόβασης με τη διάθεση έγκαιρων ενισχύσεων θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί η κατάληψη του Sari Bair, επιτρέποντας περαιτέρω προώθηση στην ανατολική ακτή.^[34] Στην κύρια απόβαση οι αποβατικές δυνάμεις στις ακτές S, X και Υ συνάντησαν περιορισμένη αντίσταση αλλά η σύγχυση και η ελλειμματική ηγεσία των συμμάχων επέτρεψε στους αμυνόμενους να συγκρατήσουν την προέλαση.^[35] Στις ακτές W και V η αντίσταση υπήρξε σθεναρή και οι σύμμαχοι υπέστησαν σημαντικές απώλειες, παρά τα υποστηρικτικά πυρά του ναυτικού. Προγεφυρώματα εδραιώθηκαν σε όλες τις ακτές πλην της Υ, δίχως να επιτευχθεί η κατάληψη των υψωμάτων Achi Baba και Sari Bair. Η συνέχεια χαρακτηρίστηκε από συνεχείς ατελέσφορες μετωπικές επιθέσεις και αντεπιθέσεις και η σύγκρουση πήρε τη μορφή ενός πολέμου χαρακωμάτων και φθοράς. Τρεις επιχειρήσεις εναντίον της Κριθιάς μεταξύ 28 Απριλίου και 4 Ιουνίου, απέτυχαν να διασπάσουν την εχθρική άμυνα, οδηγώντας σε αδιέξοδο.^[36],[37]

Το αδιέξοδο επιχειρήθηκε να αρθεί στις 6 Αυγούστου. Αρχικά μια παραπλανητική επίθεση θα εξαπολυόταν στην Έλλη για να καθηλώσει τις εκεί εχθρικές δυνάμεις ενώ οι ANZAC θα επιτίθονταν σε δύο κατευθύνσεις στον τομέα τους, μία στο δεξί άκρο προς το ύψωμα Lone Pine και μία στο αριστερό με στόχο το Sari Bair.[39] Τέλος, νεοαφιχθείσες δυνάμεις θα αποβιβάζονταν στον κόλπο Suvla, υποστηρίζοντας τους ANZAC.^[40],[41] Ο έλεγχος του κέντρου της χερσονήσου θεωρείτο κρίσιμος για τον έλεγχο των Στενών, επιτρέποντας στους συμμάχους να επιχειρούν εντός εσωτερικών γραμμών και να πετύχουν την τμηματική καταστροφή του αντιπάλου νοτιότερα.^[42],[43] Στην Έλλη οι επιθέσεις αποκρούστηκαν και η αγκίστρωση των αντιπάλων ήταν προσωρινή.^[44] Στον τομέα ANZAC, επετεύχθη η κατάληψη των υψωμάτων Lone Pine και Chunuk Bair αλλά αμφότερα τα σημεία ανακαταλήφθηκαν ύστερα από εχθρική αντεπίθεση.^[45] Στη Suvla η προβληματική ηγεσία και η αμέλεια ταχύτατης προώθησης προς τη λοφοσειρά Anafarta, εκμεταλλευόμενοι την ασθενή αντίσταση, στέρησε από τους συμμάχους την πρωτοβουλία των κινήσεων, επιτρέποντας στον αντίπαλο να ενισχυθεί και να αντεπιτεθεί.^[46] Η τελευταία σημαντική επιχείρηση σημειώθηκε στις 21 Αυγούστου σε μια προσπάθεια ενοποίησης των μετώπων Suvla και ANZAC, άνευ σημαντικών αποτελεσμάτων.

 

Η άρνηση της νίκης εκ μέρους των αμυνόμενων και η ταυτόχρονη αδυναμία τους να απαγκιστρώσουν τους συμμάχους παρέτεινε το αδιέξοδο, οδηγώντας τον Οκτώβριο σε σκέψεις για εκκένωση των συμμαχικών δυνάμεων.^[48] Είναι ειρωνικό ότι η επιχείρηση που πέτυχε απόλυτο αιφνιδιασμό του αντιπάλου ήταν η εκκένωση, που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 1915 και ολοκληρώθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1916, με ελάχιστες απώλειες.^[49]

Σημειώνεται ότι η εκστρατεία στηριζόταν στη ναυτική κυριαρχία και το ναυτικό κατάφερε να επιβάλλει θαλάσσιο έλεγχο, επιτρέποντας στους συμμάχους να χρησιμοποιούν τη θάλασσα για τους σκοπούς τους και απαγορεύοντας στους Οθωμανούς να κάνουν το ίδιο. Ο θαλάσσιος έλεγχος διασφάλιζε αφενός την αδιάκοπη εφοδιαστική ροή των συμμάχων και αφετέρου την επιλογή της εκκένωσης. Έως τον Ιούλιο οι Οθωμανοί είχαν εγκαταλείψει τις μεταφορές δια θαλάσσης ενώ η προβολή ναυτική ισχύος στην ξηρά διέκοπτε τις μεταφορές και επικοινωνίες του αντιπάλου και την προσπάθειά του να απαγκιστρώσει τις συμμαχικές δυνάμεις.^[50] Ο υποστηρικτικός όμως ρόλος που ανέλαβε το ναυτικό κατά την αμφίβια φάση δεν του επέτρεψε να συμβάλει αποφασιστικά στην επίτευξη του επιχειρησιακού στόχου.^[51]

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η επιτυχία ή όχι ενός πολέμου εξαρτάται από το αν επιτυγχάνει τους πολιτικούς στόχους και από αυτή την οπτική η εκστρατεία υπήρξε ανεπιτυχής.^[52] Αν και αρκετοί θεωρούν ότι το όλο εγχείρημα ήταν εξαρχής καταδικασμένο, η έμμεση προσέγγιση σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής με την στοχοποίηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας θα μπορούσε να έχει καρποφορήσει.^[53]

Η βρετανική πολιτικοστρατιωτική ηγεσία χωρίς ξεκάθαρο στρατηγικό όραμα και προσήλωση στο εγχείρημα, χαρακτηριζόμενη από σπασμωδικές κινήσεις, διστακτικότητα και απώλεια χρόνου, παρασύρθηκε σε μια κλιμάκωση χωρίς κατάλληλο σχεδιασμό και σαφή θεωρία νίκης.^[54] Η προτεραιότητα του Δυτικού Μετώπου λειτούργησε ανασταλτικά εξαιτίας της καθυστερημένης και τμηματικής αποστολής εφοδίων και στρατευμάτων.^[55] Η εκστρατεία αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση μη αρμονικής σύζευξης στόχων και μέσων.

Το αρχικό σχέδιο με το οποίο ο στόλος θα κατέστρεφε την άμυνα των Στενών και θα προκαλούσε την παράδοση της Κωνσταντινούπολης, ερχόταν σε αντίθεση με το ναυτικό δόγμα που αντιτίθετο στη χρήση ναυτικής ισχύος κατά οχυρών χωρίς τη βοήθεια χερσαίων δυνάμεων, ενώ δεν προέβλεπε πώς ο στόλος θα μπορούσε να καταλάβει έδαφος.^[56],[57]

Στη ναυτική φάση, οι σύμμαχοι χρησιμοποίησαν για το δυσκολότερο κομμάτι της εκστρατείας (εκκαθάριση ναρκών κάτω από πυρ) το πιο αδύναμο τμήμα τους, τροποποιημένες ψαρόβαρκες, επανδρωμένες με πολίτες.^[58]

Το στοιχείο του αιφνιδιασμού απωλέσθηκε σε στρατηγικό επίπεδο συνεπεία του βομβαρδισμού του 1914 και σε επιχειρησιακό με την σημαντική καθυστέρηση μεταξύ ναυτικής και αμφίβιας φάσης. Στις περιπτώσεις όπου επετεύχθη αιφνιδιασμός σε τακτικό επίπεδο, η ατολμία, η καθυστέρηση και η έλλειψη συντονισμού σπατάλησαν τις ευκαιρίες, δίνοντας χρόνο στον αντίπαλο να ενισχυθεί.^[59]

Χωρίς το στοιχείο του αιφνιδιασμού, σε μια εποχή όπου η άμυνα υπερτερούσε της επίθεσης, μια επιτυχής επιχείρηση απαιτούσε τουλάχιστον μια αναλογία 3:1 μεταξύ επιτιθέμενων-αμυνόμενων.^[60] Εφαρμόζοντας λανθασμένα την αρχή της οικονομίας δυνάμεων, οι σύμμαχοι επιτέθηκαν με μια δύναμη 70.000 ατόμων σε έξι διαφορετικές ακτές εναντίον ενός οχυρωμένου αντιπάλου με ισόποση δύναμη, που ανέμενε την επίθεση.^[61] Παράλληλα αγνοήθηκε η αρχή της συγκέντρωσης δυνάμεων που επιβάλλει τη χρησιμοποίηση του κύριου όγκου δυνάμεων στον καθοριστικό τόπο και χρόνο για να διασπαστούν οι εχθρικές γραμμές.^[62]

Η ποιότητα ηγεσίας και το σύστημα ελέγχου και διοίκησης επιβάρυναν περαιτέρω μια εκστρατεία της οποίας οι απαιτούμενες τακτικές υπερέβαιναν τις ικανότητες των διαθέσιμων δυνάμεων.^[63],[64] Δυνάμεις οι οποίες αποτελούσαν ένα σύνολο ανομοιογενών, πολυεθνικών τμημάτων χωρίς εμπειρία και κοινή εκπαίδευση.^[65]

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Είναι γνωστό ότι κανένα σχέδιο δεν επιζεί μετά την έναρξη των εχθροπραξιών. Αυτό δε μειώνει τη σημασία αυτών, αντιθέτως υπογραμμίζει την αξία του προσεκτικού σχεδιασμού προκειμένου να μειωθεί στο ελάχιστο η επίδραση του φαινομένου της τριβής στον πόλεμο. Ενός σχεδιασμού που σε αντίθεση με την περίπτωση των Δαρδανελίων, οφείλει να βασίζεται στη γνώση και κατανόηση παραγόντων όπως:

α. Ο χρόνος και ο τόπος του θεάτρου επιχειρήσεων.

β. Η γεωμορφολογία της περιοχής επιχειρήσεων.

γ. Ο αριθμός, το αξιόμαχο, τα δυνατά σημεία και οι αδυναμίες των εχθρικών και ημετέρων δυνάμεων.^[66],[67]

 δ. Οι ευκαιρίες και οι περιορισμοί του διεθνούς περιβάλλοντος.

ε. Η ρεαλιστική αποτίμηση κρίσιμων υποθέσεων και η επαναξιολόγησή τους κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων.^[68]

στ. Το γεγονός ότι οι συνδυασμένες επιχειρήσεις τείνουν να είναι αποδοτικότερες όταν διενεργούνται παράλληλα και όχι διαδοχικά.^[69]

ζ. Οι αρχές πολέμου, όπως η επιθετική δράση, η συγκέντρωση ισχύος, η οικονομία δυνάμεων, ο ελιγμός, η ενότητα διοίκησης, η ασφάλεια, ο αιφνιδιασμός και η απλότητα.^[70],[71]

Η βρετανική ηγεσία θα έπρεπε να έχει σαφές στρατηγικό όραμα για το τι ακριβώς επεδίωκε να επιτύχει στην ανατολή, να λάβει σοβαρά υπόψη τις διαθέσιμες πληροφορίες και τις σχετικές εκθέσεις για την περιοχή και να εξετάσει ρεαλιστικά το κατά πόσο τα μέσα μπορούσαν να υποστηρίξουν τους πολιτικούς στόχους. Η απόφαση για διεξαγωγή μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων θα έπρεπε να συνοδεύεται από ανάλογη δέσμευση και στοχοπροσήλωση στο ανώτατο επίπεδο.^[72] Ο αιφνιδιασμός ήταν κρίσιμος για την επιχείρηση και ο βομβαρδισμός των Στενών το 1914 δεν θα έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί. Μέχρι και την ναυτική επιχείρηση όμως, το οθωμανικό σχέδιο άμυνας παρέβλεπε τις ακτογραμμές καθιστώντας τη χερσόνησο ευάλωτη σε επίθεση από την πλευρά του Αιγαίου.^[73] Καθώς στόχος της επιχείρησης δεν ήταν η παρατεταμένη κατοχή εδάφους αλλά η επιδίωξη γρήγορης νίκης δια της συντριβής της άμυνας των Στενών ώστε να διέλθει ο  στόλος, η εκστρατεία έπρεπε να σχεδιαστεί εξαρχής ως αμφίβια, με απόβαση χερσαίων δυνάμεων στη δυτική ακτογραμμή της χερσονήσου υπό την κάλυψη τμήματος του στόλου, ενώ ο κύριος όγκος του ναυτικού θα επιτίθετο στα Στενά. Η απόβαση ισχυρής δύναμης στον όρμο Suvla και η γρήγορη προώθηση στο εσωτερικό, θα επέτρεπε στους συμμάχους να καταλάβουν τα υψώματα στα ανατολικά, που δεσπόζουν στο κέντρο της χερσονήσου και ακολούθως να κινηθούν προς το εσωτερικό των Στενών.^[74] Τοιουτοτρόπως θα επιτυγχάνετο ο έλεγχος του κέντρου της χερσονήσου, η διακοπή των εχθρικών γραμμών επικοινωνιών, αποτρέποντας την άφιξη ενισχύσεων από το βορρά και η επίθεση κατά των αμυνομένων στα Στενά από τα νώτα.^[75] Ταυτόχρονα η προώθηση των συμμάχων προς την ανατολική ακτή της χερσονήσου θα οδηγούσε τις εχθρικές δυνάμεις στα Στενά να δώσουν έναν αγώνα σε δύο μέτωπα (χερσαίο και θαλάσσιο). Εξυπακούεται ότι η ταχεία και επιτυχής έκβαση της εκστρατείας προϋπέθετε την:

α. Διάθεση εξαρχής σημαντικού αριθμού εμπειροπόλεμων στρατευμάτων.^[76]

β. Τοποθέτηση διοικητών με πολεμική εμπειρία και επιθετικό πνεύμα, ικανών να αναλάβουν πρωτοβουλία, εκμεταλλευόμενοι τυχόν ευκαιρίες.

γ. Επαρκή διάθεση των πλέον κατάλληλων μέσων (σύγχρονα πλοία, αποβατικές λέμβους, ναρκαλιευτικά, ορεινό πυροβολικό κ.λ.π.).^[77]

Εν ολίγοις καθώς η εκστρατεία μέσω της έμμεσης προσέγγισης στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής θα προσέφερε μια διέξοδο στη στασιμότητα του Δυτικού Μετώπου, οδηγώντας ενδεχομένως στη συντόμευση του Α’ Π.Π., θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί από τη βρετανική ηγεσία ως μια στρατηγικής σημασίας εκστρατεία και όχι ως μια δευτερεύουσας σημασίας επιχείρηση.^[78],[79] Αυτό συνεπάγεται ότι προκειμένου να υλοποιηθεί ένας ναπολεόντειος τύπος πολέμου με κινήσεις που βασίζονταν στην ταχύτητα, τον συντονισμό και την ευκινησία, στοχεύοντας στη γρήγορη εκμηδένιση των εχθρικών δυνάμεων, η προσωρινή προτεραιοποίηση των Δαρδανελλίων έναντι του Δυτικού Μετώπου, καθίστατο επιτακτική ανάγκη.

 

 

Παραπομπές: 

[1] Ως Δαρδανέλια ή Στενά, αποκαλούνται συχνά τόσο τα στενά του Ελλησπόντου όσο και του Βοσπόρου.

[2] Τουρναβίτη, Ε. (επιμ.) (2005). Επίτομη παγκόσμια στρατιωτική ναυτική και αεροπορική εγκυκλοπαίδεια, (σελ. 446). Αθήνα: Στρατηγικές εκδόσεις.

[3] Η Ρωσία π.χ. θεωρείται η κλασική χερσαία δύναμη του Heartland και πιθανός έλεγχος των Στενών θα της έδινε τη δυνατότητα καθόδου στα θερμά ύδατα της Μεσογείου, ακυρώνοντας τις προσπάθειες θαλασσίων δυνάμεων όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία να την περιορίσουν γεωγραφικά και να αποτρέψουν τυχόν σχέδια της για παγκόσμια κυριαρχία. Αντίστοιχα ο έλεγχος των Στενών από τις θαλάσσιες δυνάμεις, τους δίνει την δυνατότητα άσκησης επιρροής και προβολής ισχύος ακόμα και στη χερσόνησο της Κριμαίας. Μπέλλος, Κ. Σ. (2019). Το εκκρεμές των Δαρδανελίων. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.foreignaffairs.gr/articles/72224/dr-sotirios-k-mpellos/to-ekkremes-ton-dardanelion?page=show [Προσπελάστηκε 11/1/22].

[4] Αγτζίδης, Β. (2015). Η μάχη της Καλλίπολης και η Ελλάδα. Η Καθημερινή, [Διαδίκτυο] 10 Μαΐου. Διαθέσιμο στο:  https://www.kathimerini.gr/society/814760/i-machi-tis-kallipolis-kai-i-ellada/ [Προσπελάστηκε 12/1/22].

[5] Υπολογίζεται ότι τον Ιανουάριο του 1915, οι βρετανικές, γαλλικές και γερμανικές απώλειες στο Δυτικό Μέτωπο υπερέβαιναν τα 2.000.000. Adams, R., (2015). The Gallipoli campaign: Learning from a mismatch of strategic ends and means. Joint Force Quarterly 79, (σελ. 96).

[6] Μεταξύ των εναλλακτικών σχεδίων για να αρθεί το αδιέξοδο στο Δυτικό Μέτωπο υπήρξαν τα εξής: α. Ο Winston Churchill πρότεινε την κατάληψη ενός νησιού στα ανοιχτά των γερμανικών ακτών για να προκαλέσει το γερμανικό ναυτικό σε μια αποφασιστική ναυμαχία, στην οποία θεωρούσε ότι θα επικρατούσαν οι Βρετανοί. Ακολούθως ο στόλος θα έμπαινε στη Βαλτική και σε συνεργασία με ρωσικά στρατεύματα θα επιχειρούσαν κατά της βόρειας γερμανικής ακτογραμμής, αναγκάζοντας τη Γερμανία να εκτρέψει στρατεύματα από το Δυτικό Μέτωπο. Έμπνευση του Churchill ήταν και η πρόταση για διεξαγωγή κοινών αγγλογαλλικών αμφίβιων επιχειρήσεων κατά μήκος των βελγικών ακτών με σκοπό να υπερφαλαγγίσουν τις γερμανικές θέσεις, να ελευθερώσουν το λιμάνι του Zeebrugge και να αποτρέψουν τη χρήση αυτού και της Οστάνδης ως βάσεων για τα γερμανικά υποβρύχια. β. Ο Lloyd George πρότεινε την επίθεση εναντίον των συμμάχων της Γερμανίας. Η Αυστροουγγαρία θα δεχόταν επίθεση από ένα συνασπισμό βαλκανικών κρατών υπό την καθοδήγηση της Βρετανίας, η Γαλλία θα έκανε απόβαση στις Δαλματικές ακτές και θα προέλαζε στη Βιέννη ενώ απόβαση θα πραγματοποιείτο και στη Συρία για να αποκόψει την Τουρκία από το Σουέζ. γ. Ο αντισυνταγματάρχης Maurice Hankey επίσης εμπνεύστηκε μια ελληνοβουλγαρική συμμαχία με στόχο την αποκοπή της Τουρκίας από τον ευρωπαϊκό χώρο. Με μια πιθανή συμμετοχή της Ρουμανίας και της Ρωσίας στη συμμαχία θα μπορούσε να επιτευχθεί η κατάληψη των Δαρδανελίων, της Κωνσταντινούπολης και του Βοσπόρου. γ. Ο ναύαρχος John Fisher υποστήριξε τη διεξαγωγή ενός πολέμου εναντίον της Τουρκίας με τη συμμετοχή ενός συνασπισμού βαλκανικών κρατών, καταλαμβάνοντας την χερσόνησο της Καλλίπολης, εισχωρώντας με ένα στόλο παλαιών θωρηκτών στα Δαρδανέλια και υποχρεώνοντας τη φιλογερμανική κυβέρνηση στην Κωνσταντινούπολη να παραδοθεί. Raymond Adams, R. (2015), (σελ. 97) – Fromkin, D. (1989). A peace to end all peace: The fall of the Ottoman empire and the creation of the modern Middle East, (σελ. 124). New York (NY): Henry Holt & Company – Prior, R. (2005). The strategy behind Gallipoli: Strategic decision-making in the Dardanelles and Gallipoli. ASPI Strategic Insights, (σελ. 2-3) – Gilbert, M. (1972). Winston S. Churchill. Companion Volume III, (σελ. 337-343, 350-356). London: Heinemann – Hartersveldt, R. F., (1997). The Dardanelles campaign, 1915: Historiography and Annotated Bibliography, (σελ. 4). Westport (CT): Greenwood Press – Nevison, H. (1919). The Dardanelles Campaign, (σελ.9). New York (NY): Henry Holt & Company – Bush, E. (1975). Gallipoli, (σελ. 32). London: Allen & Unwin Ltd – Cariker, L. T. (2001). The Dardanelles campaign – Failure through strategic indecision, (σελ. 4-5) (Διπλωματική εργασία). Carlisle Barracks (PA): U.S. Army War College. Ανακτήθηκε την 25/1/22 από: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA389114 

[7] Wallin, J. D., (1981). By ships alone: Churchill and the Dardanelles, (σελ. 52). Durham (NC): Carolina Academic Press – McNally M. C. (1996). Lesson from the Dardanelles, (σελ. 2) (Διπλωματική εργασία). Newport (RI): U.S. Naval War College. Ανακτήθηκε την 24/1/22 από: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA312527 – Prior, R. (2005), (σελ. 4).

[8] Αν και υπήρχαν ενδοιασμοί για μια επιχείρηση που θα περιλάμβανε μόνο ναυτικές δυνάμεις εναντίον των Δαρδανελίων και παλαιότερες αναφορές τόνιζαν την ανάγκη χρήσης χερσαίων δυνάμεων παράλληλα με τις ναυτικές, η αδυναμία του επικεφαλής του Υπουργείου Πολέμου, στρατάρχη Herbert Kitchener, να διαθέσει στρατεύματα δεν πτόησε τον Churchill, ο οποίος βάσει της εκτίμησης του αντιναυάρχου Sackville Carden ότι ένας μεγάλος στόλος θα μπορούσε να εισχωρήσει δια της ισχύος στα Στενά, πέτυχε την έγκριση του σχεδίου του από το Πολεμικό Συμβούλιο στις 13 Ιανουαρίου 1915. Σημειώνεται ότι ο Churchill ήταν υπέρμαχος της χρήσης της βρετανικής ναυτικής ισχύος για να επηρεάσει τον πόλεμο στην ξηρά. Μετά το Σεπτέμβριο του 1914 όπου το ναυτικό χρησιμοποιήθηκε για την ασφαλή μεταφορά στρατευμάτων στη Γαλλία, οι αποστολές του περιλάμβαναν τη συνοδεία εμπορικών πλοίων που μετέφεραν εφόδια, περιπολίες στη Βόρεια Θάλασσα προς έλεγχο του γερμανικού στόλου και την καταδίωξη μικρών γερμανικών ναυτικών μοιρών σε απόμακρες θάλασσες. Κατά τον Churchill η προβολή ισχύος του ναυτικού στην ξηρά θα μπορούσε να συντομεύσει τον πόλεμο και επομένως απαιτείτο η διεξαγωγή μεγάλων ναυτικών επιθετικών ενεργειών. Prior, R. (2005), (σελ. 1-2) – Massie, K. R. (2003). Castles of Steel: Britain, Germany and the winning of the Great War at sea, (σελ. 427-502). New York (NY): Random House – Schroden, J., (2011). A strait comparison: Lessons learned from the 1915 Dardanelles campaign in the context of a strait of Hormuz closure event. (σελ. 10) [ηλεκτρονικό βιβλίο] Alexandria (VA): Center for Naval Analyses. Διαθέσιμο στο: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA551248 – Penn, G. (1999). Fisher, Churchill and the Dardanelles, (σελ. 121-122). London: Leo Cooper – Cariker, L. T. (2001), (σελ. 5)

[9] Ferro, M., (1993). Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος 1914-1918 (μτφρ. Τζίνα Κατσιλιέρη), (σελ. 141). Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα – Commonwealth War Graves Commission, (χ.χ). The Gallipoli campaign, 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.dva.gov.au/sites/default/files/files/commems-memorials/cwgc_gallipoli.pdf [Προσπελάστηκε 18/1/22] – Adams, R. (2015), (σελ. 96) –  Schroden, J. (2011), (σελ. 9) – Piccirilli, P. S., (2016). Mustafa Kemal at Gallipoli: A leadership analysis and terrain walk. (σελ. 4) [ηλεκτρονικό βιβλίο] Maxwell Air Force Base (AL): Air Command and Staff College. Διαθέσιμο στο: https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/AD1031579.pdf – McNally, M. C. (1996), (σελ.3) –  Hartersveldt, R. F., (1997), (σελ. 18-19) – Αγτζίδης, Β. (2015). Η μάχη της Καλλίπολης και η Ελλάδα. Η Καθημερινή, [Διαδίκτυο] 10 Μαΐου. Διαθέσιμο στο:  https://www.kathimerini.gr/society/814760/i-machi-tis-kallipolis-kai-i-ellada/ [Προσπελάστηκε 12/1/22].

[10] Υπήρχε η πεποίθηση ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα παραδινόταν καθώς ο στόλος της Entente θα πλησίαζε την Κωνσταντινούπολη ενώ σε αντίθετη περίπτωση τα πυρά του στόλου από τη θάλασσα του Μαρμαρά θα ήταν αρκετά για να την αναγκάσουν να υποταχθεί. Schroden, J., (2011), (σελ. 9).

[11] Ταυτόχρονα μια ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα εξασφάλιζε τα βρετανικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή και ιδίως στο Σουέζ. Σύμφωνα με τον Churchill «Μέσω των στενών των Δαρδανελίων και κατά μήκος των κορυφογραμμών της χερσονήσου της Καλλίπολης βρίσκονται ορισμένα από τα συντομότερα μονοπάτια για μια θριαμβευτική ειρήνη». Nevison, H. (1919), (σελ.23).

[12] Τα περισσότερα μέλη του Πολεμικού Συμβουλίου ήταν γεννημένα μεταξύ 1850 και 1876, μια εποχή όπου το βασιλικό ναυτικό ήταν η αιχμή του δόρατος της βρετανικής ισχύος και είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη στη θαλάσσια διάσταση της ισχύος να υπερνικήσει κάθε αντίπαλο. Αυτό σε συνδυασμό με μια λανθασμένη αίσθηση ότι οι Οθωμανοί δε θα προβάλλουν μεγάλη αντίσταση, οδήγησε στην αγνόηση απόψεων και αναφορών που έκαναν λόγο για την ανάγκη παράλληλης χρήσης χερσαίων δυνάμεων. Η υπερβολική πίστη στη ναυτική δύναμη οδήγησε στην υιοθέτηση ενός ασαφούς σχεδίου σύμφωνα με το οποίο ένας στόλος από παλαιότερα θωρηκτά θα επιχειρούσε να διασχίσει τα Δαρδανέλια δια της ισχύος και να φθάσει στην Κωνσταντινούπολη. Αν η ναυτική εκστρατεία στα Στενά δεν ευδοκιμούσε, ο στόλος θα αποχωρούσε και το μικρό πλήγμα στο βρετανικό κύρος θα δικαιολογείτο, τονίζοντας την παλαιότητα των πλοίων και παρουσιάζοντας την εκστρατεία ως μια απλή διερευνητική επίθεση. Εξάλλου σε περίπτωση αποτυχίας της ναυτικής εκστρατείας, η αποχώρηση των πλοίων θα γινόταν ευκολότερα από μια εκκένωση στρατευμάτων. Παρόλα αυτά κάτι που ξεκίνησε ως απλή ναυτική επιχείρηση εξελίχθηκε σε μια πλήρη αμφίβια επιχείρηση. Εξ αυτών συμπεραίνεται ότι οι Βρετανοί λήπτες αποφάσεων ανέλαβαν ένα εγχείρημα χωρίς να το εξετάσουν σε βάθος και χωρίς σαφή δέσμευση ως προς το βαθμό εμπλοκής. Εν ολίγοις παρασύρθηκαν σε κλιμάκωση από την εξέλιξη των γεγονότων αντί να τα διαμορφώσουν. Prior, R. (2005), (σελ.5). –   Cariker, L. T. (2001), (σελ. 7).

[13] Afflerbach, H. (επιμ.) (2015). The Purpose of the First World War: War aims and military strategies, (σελ. 176). [ηλεκτρονικό βιβλίο] Berlin: De Gruyter Oldenbourg. Διαθέσιμο στο: https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/handle/document/70608/ssoar-2015-afflerbach-The_Purpose_of_the_First.pdf?sequence=1&isAllowed=y&lnkname=ssoar-2015-afflerbach-The_Purpose_of_the_First.pdf – Cariker, L. T. (2001), (σελ. 4) – Scroden, J. (2011), (σελ. 11) – Αγτζίδης, Β. (2015). Η μάχη της Καλλίπολης και η Ελλάδα. Η Καθημερινή, [Διαδίκτυο] 10 Μαΐου. Διαθέσιμο στο:  https://www.kathimerini.gr/society/814760/i-machi-tis-kallipolis-kai-i-ellada/ [Προσπελάστηκε 12/1/22].

[14] Scroden, J. (2011), (σελ. 12).

[15] Πηγή: Scroden, J. (2011), (σελ. 12).

[16] O Carden διέθετε 12 θωρηκτά, 6 καταδρομικά, 16 αντιτορπιλικά, 6 υποβρύχια, 12 ναρκαλιευτικά και λοιπά βοηθητικά σκάφη καθώς και δύο τάγματα πεζοναυτών που θα χρησίμευαν ως προσωρινές αποβατικές δυνάμεις αν ήταν απαραίτητο. Η Γαλλία συμμετείχε με 4 θωρηκτά και διάφορα βοηθητικά υπό τον ναύαρχο Guepratte. Moorehead, A., (1956). Gallipoli, (σελ. 39, 54). New Tory (NY): Ballantine.

[17] Η καταστροφή των οχυρών σε κάθε φάση θα γινόταν σε τρία στάδια. Αρχικά τα θωρηκτά, ευρισκόμενα εκτός ακτίνας βολής των οχυρών θα έβαλαν κατά αυτών με όπλα μεγάλου διαμετρήματος. Αφού κατέστελλαν τα όπλα των οχυρών, θα πλησίαζαν και θα τα βομβάρδιζαν με όπλα μικρότερου διαμετρήματος. Ακολούθως θα πλησίαζαν σε κοντινή απόσταση και θα ολοκλήρωναν την καταστροφή με καταιγισμό πολυβολισμών. Μετά την καταστροφή των οχυρών θα αποβιβάζονταν δυνάμεις πεζοναυτών για να βεβαιωθούν ότι η καταστροφή είναι πλήρης, ενώ ναρκαλιευτικά θα άνοιγαν διάδρομο προετοιμάζοντας την επόμενη φάση. Bush, E. (1975), (σελ. 37).

[18] Cariker, L. T. (2001), (σελ. 7).

[19] Η σχετική επιτυχία της αρχικής επίθεσης θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη αν οι σύμμαχοι χρησιμοποιούσαν υπέρτερη ισχύ πυρός, καθώς μόνο 4 θωρηκτά έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή. Η αδυναμία των συμμάχων να εφαρμόσουν αποφασιστική ισχύ στον κατάλληλο τόπο και χρόνο θα επαναλαμβανόταν και στις επόμενες φάσεις της εκστρατείας, καταδικάζοντας το εγχείρημα. Nevison, H. (1919), (σελ. 32).

[20] Ο Carden αναγνωρίζοντας τα οφέλη της ύπαρξης στρατευμάτων στην ξηρά για να λειτουργούν ως παρατηρητές των ναυτικών πυρών, ζήτησε την απόβαση 10.000 στρατιωτών στη χερσόνησο της Καλλίπολης, κάτι που αρνήθηκε ο Kitchener.

[21] Επισημαίνεται ότι τα ναρκαλιευτικά ήταν στην πραγματικότητα τροποποιημένες ψαρότρατες και τα πληρώματά τους αποτελούνταν από ψαράδες, εφέδρους του ναυτικού. Γίνεται κατανοητή η δυσκολία μιας επιχείρησης αλίευσης ναρκών από μη στρατιωτικά πληρώματα με τροποποιημένες ψαρότρατες εν μέσω καταιγισμού πυρών από πυροβόλα και οβιδοβόλα.

[22] Η πρώτη ομάδα αποτελείτο από τα τέσσερα ισχυρότερα θωρηκτά (Queen Elizabeth, Inflexible, Lord Nelson, Agamemnon) και δύο μικρότερα θωρηκτά (pre dreadnoughts). Η δεύτερη ομάδα αποτελείτο από τέσσερα παλαιά γαλλικά θωρηκτά και δύο μικρότερα θωρηκτά (pre dreadnoughts). Η τρίτη ομάδα αποτελείτο από τέσσερα παλαιά βρετανικά θωρηκτά. Το σχέδιο προέβλεπε ότι η πρώτη σειρά θα έπλεε σε απόσταση περίπου 13 χλμ από τα οχυρά των Στενών ανοίγοντας πυρ εναντίον τους, με τα δύο μικρότερα να στοχεύουν τις πυροβολαρχίες οβιδοβόλων. Στη συνέχεια τα πλοία της δεύτερης ομάδας θα προωθούνταν μέσω της πρώτης στα 9 χλμ και θα άνοιγαν πυρ μαζί με αυτή, ενώ αμφότερες οι ομάδες θα προσέγγιζαν άλλα 2 χλμ. Η τρίτη ομάδα θα ανέμενε εκτός των Στενών για να αντικαταστήσει την δεύτερη κατόπιν διαταγής του de Robeck. Μετά τον καταιγισμό πυρών και την καταστολή των οχυρών, έξι ναρκαλιευτικά υπό την προστασία δύο παλαιών θωρηκτών θα άνοιγαν διάδρομο εντός των ναρκοθετημένων υδάτων στα θωρηκτά ώστε να πλησιάσουν και να σφυροκοπήσουν τα οχυρά εξ επαφής. Schroden, J. (2011), (σελ. 16).

[23] Πηγή: Scroden, J. (2011), (σελ. 17).

[24] Το γεγονός ότι ο de Robeck δε γνώριζε την ύπαρξη της κάθετης σειράς ναρκών και άρα την αιτία των απωλειών που είχε, έπαιξε ρόλο στην απόφασή του στις 22 Μαρτίου, ότι ο στόλος δεν μπορούσε από μόνος του να εισχωρήσει στα Στενά.

[25]  Επιχειρησιακός στόχος της επιχείρησης δεν ήταν η προέλαση των στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη αλλά η καταστροφή των οχυρών και των αμυντικών θέσεων που δέσποζαν στα Στενά ώστε τα ναρκαλιευτικά να ανοίξουν δίοδο στο στόλο για να πλεύσει στην Προποντίδα και την Κωνσταντινούπολη. Schlenoff, D. (2015). Battle of Gallipoli: A strategic view, 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://blogs.scientificamerican.com/anecdotes-from-the-archive/battle-of-gallipoli-a-strategic-view-1915/?fbclid=IwAR3dP-Ry4uzeX0-eKB807rZVJ9CZUhBKBPc5vX2RZ56EhLpKX8vtDgfh4-I# [Προσπελάστηκε 2/2/22].

[26] Η εκστρατευτική δύναμη ονομάστηκε Μεσογειακή Εκστρατευτική Δύναμη (Mediterranean Expeditionary Force) και αποτελείτο αρχικά από την 29η βρετανική Μεραρχία υπό τον υποστράτηγο Hunter-Weston, τη βασιλική ναυτική Μεραρχία υπό τον υποστράτηγο Paris, το αυστραλιανό και νεοζηλανδικό Σώμα Στρατού (ANZAC) υπό τον αντιστράτηγο Birdwood και τη γαλλική εκστρατευτική δύναμη υπό τον στρατηγό d’ Amade. Cariker, L. T., (2001), (σελ, 14) – Παπαδημητρίου, Θ. Κ., (2016). Καλλίπολη 1915: Η ταπείνωση των συμμάχων από τους Τούρκους στα Δαρδανέλια, (σελ. 26-27). Αθήνα: Γνώμων Εκδοτική.

[27] Ο Von Sanders που είχε ορισθεί από τον Enver Pasha, διοικητής των οθωμανικών δυνάμεων στην Καλλίπολη διέθετε για την άμυνα της περιοχής την 5^η Στρατιά, η οποία αποτελείτο από 6 Μεραρχίες (3^η, 5^η, 7^η, 9^η, 11^η και 19^η), με συνολική δύναμη περίπου 80.000 ανδρών. Για να αποφύγει μεγάλη διασπορά δυνάμεων και να κινδυνεύσει να μην έχει επαρκείς εφεδρείες σε περίπτωση που οι σύμμαχοι πετύχαιναν να διασπάσουν την άμυνα στις ακτές και προέλαυναν στην ενδοχώρα, εφάρμοσε μια ελαστική άμυνα με μικρές δυνάμεις να είναι τοποθετημένες σε πιθανά προβληματικά σημεία και εφεδρείες σε στρατηγικά σημεία. Προς τούτο δύο Μεραρχίες (3^η και 11^η) τοποθετήθηκαν στην ασιατική ακτή, στην περιοχή του Kum Kale, η 5η Μεραρχία τοποθετήθηκε στην περιοχή Bulair, η 7^η νοτιότερα στην περιοχή της Καλλίπολης, η 9^η Μεραρχία τοποθετήθηκε στο ακρωτήριο Έλλη, πλησίον της Κριθιάς και η 19^η Μεραρχία υπό τον συνταγματάρχη Mustafa Kemal, τοποθετήθηκε πλησίον του χωριού Boghali με σκοπό να δράσει ως στρατηγική εφεδρεία, ενισχύοντας είτε τις δυνάμεις βορείως στο Bulair, είτε νοτίως στο ακρωτήριο Έλλη. Haythornthwaite J. P. (2012). Η μάχη της Καλλίπολης (1915) (μτφρ. Βαγγέλης Στεργιόπουλος), (σελ. 64-65). Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη – Moorehead, A. (1956), (σελ. 104) – Cariker, L. T. (2001). (σελ, 13-14).

[28] Ύστερα από την πρόκληση σύγχυσης στους αμυνόμενους, οι δυνάμεις παραπλάνησης θα ενίσχυαν την κύρια αποβατική ενέργεια.

[29] Hart, P. (2013). The Great War: A combat history of the First World War, (σελ. 178). New York (NY): Oxford University Press.

[30] Haythornthwaite J. P. (2012), (σελ. 67) – Παπαδημητρίου, Θ. Κ. (2016), (σελ. 29) – Cariker, L. T., (2001), (σελ, 15).

[31] Η περιοχή αποβίβασης ονομάστηκε αργότερα όρμος ANZAC, προς τιμή των Αυστραλιανών και Νεοζηλανδικών δυνάμεων.

[32] Οι Οθωμανοί ανέμεναν απόβαση στο Gaba Tepe και η μάζα των δυνάμεων τους βρισκόταν νοτιότερα. Η απρόσμενη απόβαση στο Ari Burnu ξάφνιασε τους αμυνόμενους όσο και τους επιτιθέμενους.

[33] Ο Kemal αντιλαμβανόμενος τη στρατηγική σημασία των υψωμάτων Sari Bair και Chunuk Bair κινητοποίησε εφεδρείες της 19^ης Μεραρχίας για να αποτρέψει την κατάληψή τους. Αν οι ANZAC είχαν κινηθεί γρηγορότερα και πιο συντονισμένα θα είχαν προλάβει να καταλάβουν τα υψώματα και θα ήταν σε θέση να ελέγχουν το κεντρικό τμήμα της χερσονήσου. Haythornthwaite J. P. (2012), (σελ. 70).

[34] Μια τέτοια εξέλιξη θα επέτρεπε στους συμμάχους να αποδιοργανώσουν την οθωμανική αντίσταση και να διανοίξουν τα Στενά, κρίνοντας σε μεγάλο βαθμό την έκβαση της εκστρατείας.  Παπαδημητρίου, Θ. Κ., (2016), (σελ. 30).

[35] Χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης συντονισμού και ηγεσίας αποτελεί η απόβαση στην ακτή Υ. Στην απόβαση έλαβαν μέρος δύο Τάγματα (King’s Own Scottish Borderers και Plymouth Battalion) τα οποία αναρριχήθηκαν χωρίς παρενόχληση στα βράχια που δέσποζαν στην ακτή. Καθώς δεν είχε καθοριστεί ποιος από τους δύο ομοιοβάθμους διοικητές των Ταγμάτων θα ήταν ο επικεφαλής της αποβατικής δύναμης και δεν έλαβαν καμία απάντηση από τον Hunter-Weston στις εκκλήσεις τους, οι άνδρες κάθονταν άπραγοι στα βράχια. Αν και ο αρχιπλοίαρχος Keyes βλέποντας την κατάσταση πρότεινε στον Hamilton την ενίσχυση της αποβατικής δύναμης με τη Μεραρχία του Βασιλικού Ναυτικού που είχε ολοκληρώσει τον αντιπερισπασμό ώστε στη συνέχεια να πλευροκοπήσουν τους αμυνόμενος στο ακρωτήριο Έλλη, ο Hamilton επιζητούσε τη σύμφωνη γνώμη του υφισταμένου του Hunter-Weston. Ο τελευταίος αρνήθηκε προφασιζόμενος ότι μια τέτοια κίνηση θα καθυστερούσε τις αποβατικές ενέργειες στις άλλες ακτές. Σημειώνεται ότι ο Συνταγματάρχης Matthews έφθασε έως το χωριό Κριθιά και το ύψωμα Achi Baba στα οποία δεν υπήρχε εχθρική παρουσία αλλά δεν προχώρησε στην κατάληψή τους καθώς δεν είχε λάβει σχετικές διαταγές. Το τραγικό αυτό γεγονός που θα μπορούσε να είχε αλλάξει την έκβαση όλης της επιχείρησης πιστοποιεί επίσης την έλλειψη σωστής πληροφόρησης των τοπικών διοικητών για τους αντικειμενικούς σκοπούς της επιχείρησης και την ανυπαρξία ενός ευέλικτου συστήματος διοίκησης που θα τους παρείχε την ελευθερία ανάληψης πρωτοβουλιών όταν παρουσιάζεται ευκαιρία στο τακτικό επίπεδο. Haythornthwaite, J. P. (2012), (σελ. 70-73).

[36] Σκοπός του Hamilton ήταν να επεκτείνει τις θέσεις των συμμάχων στο νότο καταλαμβάνοντας την Κριθιά και το ύψωμα του Achi Baba, με απώτερο στόχο την ένωση με τα στρατεύματα στον όρμο Anzac και την απώθηση  των εχθρικών στρατευμάτων που προστάτευαν τα Στενά. National Army Museum, (χ.χ.). Gallipoli campaign. [Διαδίκτυο] Διάθεσιμο στο: https://www.nam.ac.uk/explore/gallipoli?fbclid=IwAR1wDM1_hLjI4qU4b5Lqvj8rygVxvUCJg3rTG4yvH6koP4d-t5CW-gvqYvE  [Προσπελάστηκε 20/1/22].

[37] Ταυτόχρονα στο Λονδίνο εκδηλώθηκε πολιτική κρίση συνεπεία της εκστρατείας και εξετάστηκε η σκοπιμότητα της συνέχισής της εκτιμώντας τις πιθανές επιπτώσεις μιας υποχώρησης στη σταθερότητα των Βαλκανίων, στη συμμαχική σχέση με τη Ρωσία και στο βρετανικό κύρος. Τελικά αποφασίσθηκε η ενίσχυση των στρατευμάτων, ανεβάζοντας τη συνολική δύναμη στα Δαρδανέλια σε 13 Μεραρχίες (περίπου 120.000 άνδρες), τη στιγμή που η Βρετανία διέθετε στη Γαλλία 24 Μεραρχίες, μετατρέποντας μια επιχείρηση που είχε σχεδιαστεί αρχικά με βάση την οικονομία δυνάμεων σε ένα σημαντικό μέτωπο. Moorehead, A. (1956), (σελ. 238).

[38] Πηγή: New Zealand History, (2014). Gallipoli invasion map. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://nzhistory.govt.nz/media/photo/gallipoli-invasion-map [Προσεπλάστηκε 23/2/22].

[39] Αντικειμενικοί σκοποί της επίθεσης στην κορυφογραμμή Sari Bair αποτελούσαν η κατάληψη της κορυφής Chunuk Bair και του υψώματος 971. Μια τέτοια εξέλιξη θα επέτρεπε την προστασία των στρατευμάτων στον τομέα ANZAC από εχθρική παρατήρηση και πυρά ενώ παράλληλα θα παρείχε σαφή εικόνα της ανατολικής ακτής της χερσονήσου. Department of Veteran’s Affairs, (2020). August offensive on Gallipooli 6 to 29 August 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://anzacportal.dva.gov.au/wars-and-missions/ww1/where-australians-served/gallipoli/august-offensive [Προσπελάστηκε 23/2/22].

[40] Μετά την ανασυγκρότηση του στρατεύματος, την παραπλανητική ενέργεια στο ακρωτήριο Έλλη θα αναλάμβαναν το 8^ο και το γαλλικό Σώμα Στρατού, ενώ στον κόλπο Suvla το 9^ο Σώμα Στρατού το οποίο είχε δημιουργηθεί από νεοαφιχθείσες Μεραρχίες. Η επίθεση των ANZAC στο ύψωμα Lone Pine αποσκοπούσε στην παραπλάνηση εχθρικών εφεδρειών, απομακρύνοντάς τες από το Sari Bair, εναντίον του οποίου κατευθυνόταν η κύρια επίθεση. Με αυτό το σχέδιο ο Hamilton άλλαζε το κέντρο βάρους των επιχειρήσεων του από το νότο και τα υψώματα Achi Baba, βορειότερα στην περιοχή του Sari Bair. Cariker, L. T. (2001), (σελ, 24-25).

[41] Με μια γρήγορη προέλαση των αποβατικών δυνάμεων στον όρμο Suvla θα μπορούσαν να καταλάβουν τα υψώματα στα ανατολικά (Anafarta) καθώς η εχθρική παρουσία ήταν ισχνή στην περιοχή, πετυχαίνοντας την υπερκέραση της εχθρικής αμυντικής γραμμής τόσο στον τομέα ANZAC όσο και στο ακρωτήριο Έλλη. Παπαδημητρίου, Θ. Κ. (2016), (σελ. 54).

[42] Κατά τον Hamilton, η κατάληψη του Sari Bair και ο έλεγχος του κεντρικού τμήματος της χερσονήσου θα του επέτρεπε να νικήσει τα εχθρικά στρατεύματα στο νότο και να ελέγξει τα Στενά. 

[43] Εκτός από τον αντιπερισπασμό στο ακρωτήριο Έλλη για την αγκίστρωση των οθωμανικών δυνάμεων στο νότο και την παραπλανητική επίθεση στο Lone Pine, έλαβαν χώρα και μια σειρά ενεργειών παραπλάνησης για να απομακρυνθούν εχθρικές εφεδρείες που δεν είχαν διατεθεί ακόμα στη χερσόνησο. Οι ενέργειες αυτές περιλάμβαναν τη διεξαγωγή μικρής κλίμακας αμφίβιας επιδρομής στο άνω τμήμα του κόλπου του Ξηρού, τη συγκέντρωση γαλλικών πλοίων στα ανοιχτά της Μυτιλήνης και την εκτύπωση χαρτών που απεικόνιζαν το ασιατικό τμήμα της Τουρκίας, προκειμένου ο αντίπαλος να εικάζει για τα πιθανά σημεία απόβασης. Cariker, L. T., (2001), (σελ, 27).

[44] Στις 8 Αυγούστου, επτά Ταξιαρχίες κινήθηκαν προς ενίσχυση της άμυνας στο βορρά.

[45] Η σφοδρότητα της μάχης για την κατάληψη του υψώματος Lone Pine ήταν τέτοια ώστε απονεμήθηκαν επτά Σταυροί της Βικτώριας.

[46] Η απόβαση στον κόλπο Suvla είναι ενδεικτική της ηγετικής ανεπάρκειας, της ελλιπούς ενημέρωσης και της προβληματικής επικοινωνίας στο συμμαχικό στρατόπεδο, οδηγώντας σε σύγχυση, απώλεια πολύτιμου χρόνου και πρωτοβουλίας κινήσεων. Αρχικά ο Hamilton είχε προκαλέσει ασάφεια ως προς τον βασικό αντικειμενικό σκοπό της αποβατικής ενέργειας. Στις 22 Ιουλίου τόνισε ως αντικειμενικό σκοπό τη γρήγορη προώθηση προς την Anafarta προς ενίσχυση της κύριας επίθεσης στον τομέα ANZAC. Στις 29 Ιουλίου όμως σε μήνυμά του ανέφερε ως πρωτεύοντα στόχο την εξασφάλιση του κόλπου ως βάσης επιχειρήσεων στο βόρειο τομέα, αφήνοντας την ενίσχυση των ANZAC ως επιλογή. Puleston, W. D., (1926). The Dardanelles expedition – A condensed study, (σελ. 126). Annapolis (MD): US Naval Institute. Κατά την ενημέρωση επί του σχεδίου από το ένα επίπεδο διοίκησης στο επόμενο χάθηκε το αρχικό πνεύμα του σχεδίου και η έμφαση στη σημασία της ταχύτητας. Όταν το σχέδιο έφθασε στο επίπεδο της Ταξιαρχίας, είχε διαμορφωθεί η άποψη ότι οι ANZAC θα ενεργούσαν υποστηρικτικά της απόβασης στη Suvla και όχι το αντίστροφο. Στην περίπτωση των επιχειρήσεων στον κόλπο ANZAC, η επιταγή για μυστικότητα του Hamilton ενίσχυσε το κλίμα σύγχυσης. Χαρακτηριστικά, ο Hamilton εξέφρασε την απογοήτευση του όταν πληροφορήθηκε ότι ο Birdwood ενημέρωσε τους διοικητές δύο Μεραρχιών του επί του σχεδίου. Moorehead, A. (1956), (σελ. 246-254). Καθίσταται προφανές ότι η έλλειψη γνώσης του σχεδίου και των αντικειμενικών σκοπών εκ μέρους των τοπικών διοικητών δρα ανασταλτικά ως προς την ανάληψη πρωτοβουλιών όταν παρουσιάζονται ευκαιρίες στο τακτικό επίπεδο. Η έλλειψη στρατηγικής αντίληψης εκ μέρους τμήματος της συμμαχικής ηγεσίας αποτυπώνεται στην περίπτωση του αντιστράτηγου Stopford (επικεφαλής του 9^ου Σ.Σ.), ο οποίος ενώ δεν είχε ακόμα πετύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς της επιχείρησης, αντί να δώσει ώθηση στην επίθεση προς τη λοφοσειρά Anafarta, εκμεταλλευόμενος την αριθμητική του υπεροπλία στην περιοχή, ανέκοψε την ορμή των στρατευμάτων στέλνοντας συγχαρητήρια για την επιτυχή αποβίβασή τους στην ακτή και δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στους αμυνόμενους να ενισχύσουν τις θέσεις τους και να καταλάβουν στρατηγικά σημεία στα υψίπεδα, εγκαινιάζοντας την αρχή του τέλους της εκστρατείας. Hickey, M. (1998). Gallipoli, (σελ. 291). London: John Murray Ltd – Cariker, L. T. (2001), (σελ, 32-33).

[47] Πηγή: Roads to the Great War, (2015). Gallipoli: The August 1915 offensive. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: http://roadstothegreatwar-ww1.blogspot.com/2015/08/gallipoli-august-1915-offensive.html [Προσπελάστηκε 23/2/22].

[48] Η στασιμότητα της εκστρατείας οδήγησε σε πολιτική αναταραχή στη Βρετανία και στις 14 Οκτωβρίου ο στρατηγός Ian Hamilton αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Charles Monro, ο οποίος σε γνωμοδότησή του στις 31 Οκτωβρίου προς τον Kitchener αποφαινόταν υπέρ της εκκένωσης συνεπεία της διαμορφωθείσας τακτικής κατάστασης και της ακαταλληλότητας των στρατευμάτων (πλην ANZAC) για παρατεταμένες επιχειρήσεις (απειρία αξιωματικών, έλλειψη εκπαίδευσης, κόπωση).

[49] Το σχέδιο εκκένωσης εκτυλίχθηκε ουσιαστικά σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο οι δυνάμεις μειώθηκαν στις απολύτως αναγκαίες για να διατηρήσουν την αμυντική γραμμή και στο δεύτερο, πραγματοποιήθηκε η άμεση αποχώρηση του εναπομείναντος προσωπικού. Η ιδέα ενεργείας ήταν να πείσουν τους Οθωμανούς ότι οι αμυντικές θέσεις των συμμάχων ήταν πλήρως επανδρωμένες ως την τελευταία στιγμή. Οι παραπλανητικές ενέργειες περιλάμβαναν την αποχώρηση στρατιωτών τη νύχτα, την καθημερινή εκφόρτωση άδειων κιβωτίων, την αφή σταθερού αριθμού φωτιών και την καθημερινή εκτέλεση βολών κατά του εχθρού με την ίδια συχνότητα. Παπαδημητρίου, Θ. Κ. (2016). (σελ. 65-66).

[50] Σημαντική ήταν και η συνεισφορά των υποβρυχίων που μέσω άρνησης περιοχής διέκοψαν τη θαλάσσια σύνδεση Κωνσταντινούπολης – Καλλίπολης. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1915 μόνο ένα ατμόπλοιο επιχειρούσε στην Προποντίδα, αναγκάζοντας τις όποιες ενισχύσεις να μεταφέρονται δια ξηράς και νύχτα. Ο συμμαχικός στόλος έκανε περιπολίες για να αποτρέψει το λαθρεμπόριο προς την Τουρκία από ελληνικά και βουλγαρικά λιμάνια, συνόδευε τις φίλιες μεταφορές, καταδίωκε εχθρικά υποβρύχια στο Αιγαίο και εμπόδιζε το πέρασμα προς την κρητική θάλασσα. Stevens, D. (χ,χ). Gallipoli as a joint maritime campaign. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.navy.gov.au/history/feature-histories/gallipoli-joint-maritime-campaign?fbclid=IwAR1BRbQS1wKLEmd_x9YgEHNvrMXMX_xDsp1JPFSuc5ocacfSRhkWJkGv0_s [Προσπελάστηκε 3/2/22].

[51] Το ναυτικό εστίασε στην υποστήριξη των αποβιβασθέντων στρατευμάτων μέσω μιας σειράς αποστολών όπως πυρών υποστήριξης, μεταφοράς ενισχύσεων και εφοδίων, αεροναυτικής υποστήριξης, θαλάσσιας απαγόρευσης και ναυτικού αποκλεισμού. Κατ’ αυτό τον τρόπο δεν επικεντρώθηκε όπως στη ναυτική φάση της εκστρατείας στην καταστροφή των αμυντικών οχυρώσεων στα Στενά, ο οποίος ήταν και ο επιχειρησιακός στόχος της εκστρατείας.

[52] Όπως προαναφέρθηκε οι στόχοι ήταν το άνοιγμα διόδου προς τη Ρωσία, η ήττα και έξοδος της Τουρκίας από τον πόλεμο και η προσχώρηση των ουδέτερων βαλκανικών κρατών στην Entente.

[53] Παρά το ότι η εκστρατεία δεν ήταν επιτυχής, ανέδειξε τη σημασία της έμμεσης προσέγγισης η οποία βάρυνε ιδιαίτερα στη βρετανική στρατιωτική στρατηγική κατά τον Β’ Π.Π. Ο Churchill που από το 1914 πρότεινε αμφίβιες επιχειρήσεις κατά της Γερμανίας στη Βόρεια θάλασσα για να παρακάμψει την κύρια γραμμή αντίστασης στο Δυτικό Μέτωπο, το 1942 αντιτάχθηκε στην αμερικανική επιχείρηση Roundup η οποία ακολουθώντας την άμεση προσέγγιση προέβλεπε διάσχιση της Μάγχης και επίθεση στην Ευρώπη. Αντιθέτως υποστήριξε τη διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον ευκολότερων στόχων στη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και τα Βαλκάνια πριν τη διεξαγωγή μιας επίθεσης εναντίον ενός ισχυρού εχθρικού σημείου όπως το Ατλαντικό Τείχος. Adams, R. (2015), (σελ. 100-101).

[54] Κάτι που ξεκίνησε ως επίδειξη ναυτικής ισχύος, εξελίχθηκε σε μια μεγάλης κλίμακας αμφίβια επιχείρηση, χωρίς να έχει προβλεφθεί ικανός σχεδιασμός των απαιτούμενων επιχειρήσεων και εξασφάλιση των απαραίτητων μέσων. Συγκεκριμένα το βρετανικό Γενικό Επιτελείο δεν είχε εκπονήσει σχέδιο για  την αμφίβια επιχείρηση ενώ ο Hamilton αναχώρησε για τα Δαρδανέλια χωρίς να έχει στη διάθεσή του ακριβείς πληροφορίες για τη γεωγραφία της περιοχής, τις αμυντικές οχυρώσεις και το σύνολο της εχθρικής δύναμης σε αυτή. James, R. R. (1965). Gallipoli, (σελ. 53). London: Batsford Ltd – McNally, M. C. (1996), (σελ. 5-6).

[55] Επισημαίνεται ότι η εφοδιαστική υποστήριξη έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην έκβαση του αποτελέσματος. Εκτός από την τμηματική αποστολή των εφοδίων, υπήρξε σημαντική έλλειψη σε απαραίτητα εφόδια και εξοπλισμό όπως αποβατικές λέμβους και πυροβολικό (ιδίως ορεινό λόγω των υψιπέδων) συνεπεία της αργής παραγωγής όπλων και της προτεραιότητας του Δυτικού Μετώπου. Σημαντικό πρόβλημα αποτέλεσε και ο ανεπαρκής εφοδιασμός των στρατιωτών με πόσιμο νερό, επηρεάζοντας δραματικά τη μαχητική τους ικανότητα ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Ταυτόχρονα, η κοντινότερη πραγματική βάση ήταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ενώ η προκεχωρημένη βάση στο Μούδρο παρείχε φυσικό αγκυροβόλιο αλλά στερείτο λιμενικών ευκολιών και απαιτείτο σημαντική προσπάθεια για να μετατραπεί σε εφοδιαστική βάση. Hart, P. (2021). Gallipoli: 5 reasons why the First World War campaign was a failure. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.historyextra.com/period/first-world-war/gallipoli-what-went-wrong-ww1-campaign-why-failed/?fbclid=IwAR3ntV3pM1WfF93PTNM5aZwsCzjl7iRnTK1C9GruJ15fCYgYPAxFkD4GRJk [Προσπελάστηκε 3/2/22].

[56] McNally, M. C. (1996), (σελ. 3) – Adams, R. (2015), (σελ. 99) – Prior, R. (2005), (σελ. 5) – Σχετικό υπόμνημα του Γενικού Επιτελείου του βρετανικού Γραφείου Πολέμου και του διευθυντή της Ναυτικής Αντικατασκοπίας του Ναυαρχείου από το 1906 που αποθάρρυνε επιχειρήσεις του στόλου στα Δαρδανέλια χωρίς την υποβοήθηση χερσαίων δυνάμεων, το οποίο παρουσιάστηκε στο Πολεμικό Συμβούλιο τον Φεβρουάριο του 1915, αγνοήθηκε. Schroden, J. (2011), (σελ. 24).

[57] Σε περίπτωση που κατάφερνε ο στόλος να εισχωρήσει στην Προποντίδα και να πλεύσει στην Κωνσταντινούπολη δεν είχε εξεταστεί το ενδεχόμενο του πώς θα μπορούσε ο στόλος να καταλάβει έδαφος χωρίς την παρουσία χερσαίων δυνάμεων. Αρκετοί, όπως ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Edward Grey, πίστευαν πως η παρουσία του στόλου στην Κωνσταντινούπολη και ο βομβαρδισμός της, θα ήταν αρκετά για να προκαλέσουν επανάσταση εκ μέρους του οθωμανικού στρατού και επακόλουθη παράδοση, αλλά μια τέτοια ανταρσία του στρατεύματος τη στιγμή που μια εξωτερική απειλή ήταν προ των πυλών αποτελούσε περισσότερο έναν ευσεβή πόθο εκ μέρους των συμμάχων. Adams, R. (2015), (σελ. 97) – Schroden, J. (2011), (σελ. 29).

[58] Αν είχαν χρησιμοποιηθεί ναρκαλιευτικά πλοία του βρετανικού βασιλικού ναυτικού επανδρωμένα με έμπειρους ναύτες, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι διαφορετικό.

[59] Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο αιφνιδιασμός των Οθωμανών κατά την απόβαση στον όρμο Suvla που δεν απέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα λόγω της αδυναμίας του Stopford να εστιάσει στη σημασία της ταχείας προώθησης στην ενδοχώρα.

[60] Όπως αναφέρει και ο Clausewitz όταν δεν υπάρχει ανισορροπία μέσων μεταξύ των δύο πλευρών, οι αμυνόμενοι βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους επιτιθέμενους αφενός γιατί ο χρόνος κυλά υπέρ τους και αφετέρου γιατί κατέχουν το πλεονέκτημα της θέσης. Κολιόπουλος, Κ. (2008). Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, (σελ. 162-163). Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα.

[61] Αν και συνολικά κατά τη διάρκεια της εκστρατείας ο αριθμός των συμμαχικών δυνάμεων ανήλθε σταδιακά περίπου στις 500.000, η τμηματική και πολλές φορές καθυστερημένη ενίσχυση, δεν δημιούργησε προϋποθέσεις συντριπτικής αριθμητικής υπεροπλίας των συμμάχων. Ο οθωμανικός στρατός αν και δεν θεωρείτο αξιόμαχος, ήταν εξοπλισμένος με πολυβόλα και πυροβολικό και κατείχε τα υψώματα που δέσποζαν επί των ακτών δίνοντάς του τακτικό πλεονέκτημα. Ταυτόχρονα οι οθωμανικές δυνάμεις αυξάνονταν σταδιακά στη χερσόνησο εξισορροπώντας τις συμμαχικές.

[62] Malay, P. (2007). The principles of war in the 21^st century, (σελ. 3) [ηλεκτρονικό βιβλίο] Carlisle Barracks (PA): U.S. Army War College. Διαθέσιμο στο: https://www.readcube.com/articles/10.21236%2Fada467296

[63] Όσον αφορά στην ποιότητα της συμμαχικής στρατιωτικής ηγεσίας αξίζουν να αναφερθούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ο αντιναύαρχος Carden πριν αναλάβει τη διοίκηση της Μοίρας ανατολικής Μεσογείου ήταν στα όρια της συνταξιοδότησης μετά από μια όχι και τόσο διακεκριμένη καριέρα, ενώ κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων έφθασε στο χείλος νευρικού κλονισμού. Ο αντιστράτηγος Stopford που επελέγη ως διοικητής του 9^ου Σ.Σ., ήταν 61 ετών, είχε αποστρατευθεί μια πενταετία και δεν διέθετε εμπειρία πολεμικής ηγεσίας. Schroden, J. (2011), (σελ. 22) – Cariker, L. T. (2001), (σελ, 26). Το γεγονός ότι κατά τις πρώτες ιδίως ημέρες της απόβασης ο Hamilton επέβλεπε την εξέλιξη των επιχειρήσεων από το θωρηκτό Queen Elizabeth, το οποίο δεν ήταν κατάλληλα διαμορφωμένο για να λειτουργεί ως αρχηγείο αμφίβιων επιχειρήσεων, περιόριζε την ικανότητα του να συντονίζει τις απαραίτητες ενέργειες της μεγαλύτερης αμφίβιας εκστρατείας έως τότε. Adams, R. (2015), (σελ. 99).

[64] Η επιτυχία της εκστρατείας προϋπέθετε την ύπαρξη αμφίβιου δόγματος, κοινής εκπαίδευσης μεταξύ χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων, περίπλοκες τεχνικές πυροβολικού, τακτικές πεζικού που δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί, ισχυρές δυνάμεις πυροβολικού και εμπειροπόλεμα στρατεύματα. Η απουσία όλων αυτών σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια των τοπικών διοικητών, τη μη εξοικείωση με τη γεωμορφολογία της περιοχής, την μη ομαλή ροή πληροφοριών και την ανεπάρκεια της εφοδιαστικής αλυσίδας και της υγειονομικής μέριμνας κατέστησαν τους επιχειρησιακούς στόχους (καταστροφή εχθρικής άμυνας στα Στενά  και πλεύση στην Κωνσταντινούπολη) και κατ’ επέκταση τους στρατηγικούς, ανέφικτους.

[65] Με εξαίρεση αξιόμαχα τμήματα όπως η 29^η Μεραρχία, σημαντικό μέρος των συμμαχικών δυνάμεων αποτελείτο από αποικιακά στρατεύματα, το «Νέο Στρατό» του Kitchener και την Εθνοφρουρά, χωρίς να έχουν την ανάλογη εκπαίδευση για επιχειρήσεις σε ένα περιβάλλον όπως της Καλλίπολης. Παπαδημητρίου, Θ. Κ. (2016), (σελ. 53).

[66] Το Αυτοκρατορικό Γενικό Επιτελείο διέθετε εκθέσεις σχετικά με τις εχθρικές δυνάμεις που βρίσκονταν στα Στενά βάσει πληροφοριών από το κατασκοπευτικό δίκτυο της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κατά παράδοξο τρόπο οι εκθέσεις αγνοήθηκαν, στερώντας από τους υπεύθυνους σχεδιασμού και διεξαγωγής της επιχείρησης επαρκείς και αξιόπιστες πληροφορίες. Παπαδημητρίου, Θ. Κ. (2016), (σελ. 24).

[67] Σύμφωνα με τον Sun Tzu, η γνώση του εαυτού σου και του αντιπάλου, διασφαλίζει τη νίκη σου. Στην προκειμένη περίπτωση οι Βρετανοί είχαν εσφαλμένη άποψη και για τα δύο, καθώς υπερτίμησαν τις δικές τους δυνατότητες και υποτίμησαν τις ικανότητες των Οθωμανών. Κολιόπουλος, Κ. (2008). (σελ. 85).

[68] Ο σχεδιασμός της εκστρατείας των Δαρδανελλίων βασίσθηκε σε μια σειρά ατεκμηρίωτων υποθέσεων όπως: α. Ο αντίπαλος δεν διέθετε φρόνημα, πολεμική ικανότητα και αποφασιστικότητα χωρίς να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι οι Οθωμανοί μάχονταν για την χώρα τους και λόγω των σκληρών τοπικών συνθηκών ζωής θα ήταν σε καλύτερη θέση να υπομείνουν τις κακουχίες του πολέμου. Επίσης σημαντικό κομμάτι αυτών είχε πολεμική εμπειρία από τους Βαλκανικούς πολέμους ενώ η παρουσία του συνταγματάρχη Mustafa Kemal, που δρούσε εμψυχωτικά, συνέβαλε στην αποφασιστική τους αντίσταση. Hart, P. (2021). Gallipoli: 5 reasons why the First World War campaign was a failure. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.historyextra.com/period/first-world-war/gallipoli-what-went-wrong-ww1-campaign-why-failed/?fbclid=IwAR3ntV3pM1WfF93PTNM5aZwsCzjl7iRnTK1C9GruJ15fCYgYPAxFkD4GRJk [Προσπελάστηκε 3/2/22]. β. Η ισχύς των ναυτικών πυρών θα ήταν αποτελεσματική εναντίον οχυρωματικών θέσεων στην ξηρά. γ. Ο βομβαρδισμός της Κωνσταντινούπολης θα αρκούσε για να παραδοθεί ο αντίπαλος.

[69] Το αρχικό σχέδιο σχετικά με τα Δαρδανέλια προέβλεπε αποβατικές ενέργειες και στις δύο πλευρές των Στενών, ναυτική δράση εντός αυτών και χερσαίες επιθέσεις εναντίον της Αδριανούπολης και της Κωνσταντινούπολης. Το σχέδιο του Churchill που προέβλεπε μόνο ναυτική δράση προκρίθηκε σε απάντηση της άρνησης του Kitchener να αποσπάσει χερσαίες δυνάμεις από το Δυτικό Μέτωπο. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και όταν διέθεσε με καθυστέρηση την 29^η Μεραρχία, οι οδηγίες προς τον Hamilton, προέβλεπαν τη χρήση της μόνο σε περίπτωση αποτυχίας του ναυτικού. Schroden, J., (2011), (σελ. 23-24) – Cariker, L. T. (2001), (σελ, 11).

[70] Κολιόπουλος, Κ. (χ.χ.). Εγχειρίδιο στρατηγικής σκέψης, (σελ. 14-16). Αθήνα: Σχολή Πολέμου Αεροπορίας.

[71] Στην περίπτωση των Δαρδανελίων οι σύμμαχοι απέτυχαν επανειλημμένα να προβούν σε ορθή εφαρμογή των αρχών πολέμου. Πέραν όσων προαναφέρθηκαν περί απώλειας του στοιχείου του αιφνιδιασμού, της έλλειψης επιθετικού πνεύματος που οδήγησε σε σπατάλη χρόνου και απώλεια της πρωτοβουλίας κινήσεων, της λανθασμένης εφαρμογής της αρχής της οικονομίας δυνάμεων, την αδυναμία εφαρμογής υπέρτερης ισχύος στο αποφασιστικό χρόνο και μέρος, είναι αξιοσημείωτο ότι στο θέμα της ενότητας διοικήσεως δεν είχε καθορισθεί ποιος θα ήταν ο επικεφαλής του όλου εγχειρήματος. O Hamilton είχε αναλάβει επικεφαλής των χερσαίων δυνάμεων και ο de Robeck, των ναυτικών δυνάμεων μετά την αντικατάσταση του Carden. Αντίστοιχα όπως προαναφέρθηκε, κατά την απόβαση στην ακτή «Υ» των Ταγμάτων King’s Own Scottish Borderers και Plymouth, δεν είχε καθοριστεί ποιος από τους δύο ομοιοβάθμους διοικητές θα ήταν ο επικεφαλής της αποβατικής δύναμης.

[72] Υπενθυμίζεται ότι η Ρωσία είχε ζητήσει τη διεξαγωγή μιας ναυτικής επίδειξης για να αποσπάσει την προσοχή των Οθωμανών και να ανακουφιστεί από την οθωμανική πίεση στον Καύκασο. Η σταδιακή μετατροπή μιας αρχικά ναυτικής επιχείρησης χωρίς ιδιαίτερες δεσμεύσεις, στη μεγαλύτερη αμφίβια επιχείρηση ως τότε, οφείλεται στην έλλειψη αποφασιστικότητας, στη διστακτικότητα, στην επαμφοτερίζουσα στάση και στην έλλειψη στρατηγικού οράματος του βρετανικού Πολεμικού Συμβουλίου. Χαρακτηριστική είναι η στάση του Kitchener που αρνήθηκε αρχικά τη διάθεση χερσαίων δυνάμεων και όταν στη συνέχεια πείστηκε να το πράξει, το έκανε καθυστερημένα, διστακτικά και τμηματικά.

[73] Μέχρι και τους ναυτικούς βομβαρδισμούς του Φεβρουαρίου η άμυνα των Δαρδανελίων ακόμα και μετά τον βομβαρδισμό του 1914, είχε ελλείψεις και ήταν αρκετά αποκεντρωμένη. Το οθωμανικό σχέδιο προέβλεπε ότι η 1^η Στρατιά θα υπερασπιζόταν τη βόρεια ακτή των Στενών και η 2^η Στρατιά τη νότια (ασιατική πλευρά). Φυσικά μετά τη ναυτική φάση της εκστρατείας και έως την έναρξη της αμφίβιας φάσης, η οθωμανική πλευρά είχε πολύτιμο χρόνο να αναδιαρθρώσει τις δυνάμεις της και να ενισχύσει τις αμυντικές θέσεις της. Sanders, V. L. (1931). The Dardanelles campaign (μτφρ. E.H. Schultz), (σελ. 3). Fort Humphreys (VA): The Engineer School.

[74] Η εφαρμογή υπέρτερης δύναμης στον αποφασιστικό τόπο και χρόνο και με δεδομένη την απουσία σημαντικής εχθρικής παρουσίας στη δυτική ακτογραμμή της χερσονήσου της Καλλίπολης, θα επέτρεπε την τμηματική καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων και τη γρήγορη προέλαση στην ενδοχώρα. Η αδυναμία του Hamilton να διαχειριστεί ορθά τις δυνάμεις του και να ενισχύσει αποφασιστικά την αρχική επιτυχία της απόβασης τόσο στον όρμο ANZAC όσο και στον όρμο Suvla, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα.

[75] Η διακοπή των χερσαίων γραμμών επικοινωνίας του αντιπάλου σε συνάρτηση με τη συμμαχική ναυτική κυριαρχία και τον θαλάσσιο έλεγχο που επέβαλε θα απέκοπτε τις αντίπαλες δυνάμεις στο νότιο άκρο της χερσονήσου, επιτρέποντας στη συνέχεια την τμηματική καταστροφή τους.

[76] Καθόσον υπήρχε περιορισμένος χρόνος για εκπαίδευση των δυνάμεων και με δεδομένο ότι η κατάσταση στο Δυτικό Μέτωπο είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο, η συμμαχική ηγεσία θα μπορούσε ενδεχομένως να αποσπάσει προσωρινά, εμπειροπόλεμες Μονάδες από εκεί για την επιχείρηση των Δαρδανελίων και να τα αντικαταστήσει με λιγότερο εκπαιδευμένα τμήματα. Σε αντίθεση με το Δυτικό Μέτωπο όπου επικρατούσε ένας στατικός πόλεμος χαρακωμάτων, η φύση της αμφίβιας επιχείρησης των Δαρδανελίων απαιτούσε ταχύτητα, ικανότητα ελιγμών, συντονισμένες κινήσεις και πολεμική εμπειρία.

[77] Είναι γεγονός ότι η εκστρατεία των Δαρδανελίων αντιμετωπίστηκε ως δευτερεύουσας σημασίας επιχείρηση παρά τους σημαντικούς στρατηγικούς της στόχους. Η ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα των μέσων που διατέθηκαν αξίζει να υπογραμμιστεί. Πιο συγκεκριμένα παρά την αριθμητική δύναμη του στόλου, τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά δημιουργούσαν προβληματισμό. Σημαντικό τμήμα αυτού αποτελείτο από παλαιά θωρηκτά που είχαν προγραμματιστεί να παροπλιστούν, ενώ στη θέση πολεμικών ναρκαλιευτικών χρησιμοποιήθηκαν τροποποιημένες ψαρόβαρκες. Κρίσιμη ήταν και η έλλειψη σε αποβατικές λέμβους, πυροβολικό, βλήματα και πόσιμο νερό.

[78] Αν και η επιτυχία της εκστρατείας θεωρείτο κομβική για το τελικό αποτέλεσμα του πολέμου, δεν κινητοποίησε εξαρχής το εύρος των μέσων που επίτασσε η αξία των αντικειμενικών σκοπών της. Η προτεραιοποίηση και η προσήλωση στους αντικειμενικούς σκοπούς της εκστρατείας των Δαρδανελίων από τη βρετανική ηγεσία τη συγκεκριμένη στιγμή, θα επέτρεπε την υποστήριξη του εγχειρήματος εξαρχής με τα πλέον κατάλληλα μέσα και τους πλέον ικανούς διοικητές για να τα χρησιμοποιήσουν.

[79] Ο Liddell Hart συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων που θεωρούσαν ότι αν είχε δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα σε έμμεσεις προσεγγίσεις όπως η επιχείρηση των Δαρδανελίων, η τελική νίκη θα είχε επέλθει ενδεχομένως χωρίς την εμπλοκή σε ένα αδιέξοδο μέτωπο στην Ευρώπη. Αναφέρεται στο Ferguson, N. 2008. A΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και κοινωνική ιστορία 1914-1918 (μτφρ. Καρολίνα Χάγερ), (σελ. 545). Αθήνα: Εκδόσεις Ιωλκός.

 

ΠΗΓΕΣ

 

Ιστοσελίδες

 

Αγτζίδης, Β. (2015). Η μάχη της Καλλίπολης και η Ελλάδα. Η Καθημερινή, [Διαδίκτυο] 10 Μαΐου. Διαθέσιμο στο:  https://www.kathimerini.gr/society/814760/i-machi-tis-kallipolis-kai-i-ellada/ [Προσπελάστηκε 12/1/22].

Commonwealth War Graves Commission, (χ.χ). The Gallipoli campaign, 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.dva.gov.au/sites/default/files/files/commems-memorials/cwgc_gallipoli.pdf [Προσπελάστηκε 18/1/22].

Department of Veteran’s Affairs, (2020). August offensive on Gallipooli 6 to 29 August 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://anzacportal.dva.gov.au/wars-and-missions/ww1/where-australians-served/gallipoli/august-offensive [Προσπελάστηκε 23/2/22].

Hart, P. (2021). Gallipoli: 5 reasons why the First World War campaign was a failure. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.historyextra.com/period/first-world-war/gallipoli-what-went-wrong-ww1-campaign-why-failed/?fbclid=IwAR3ntV3pM1WfF93PTNM5aZwsCzjl7iRnTK1C9GruJ15fCYgYPAxFkD4GRJk [Προσπελάστηκε 3/2/22].

Μπέλλος, Κ. Σ. (2019). Το εκκρεμές των Δαρδανελίων. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.foreignaffairs.gr/articles/72224/dr-sotirios-k-mpellos/to-ekkremes-ton-dardanelion?page=show [Προσπελάστηκε 11/1/22].

National Army Museum, (χ.χ.). Gallipoli campaign. [Διαδίκτυο] Διάθεσιμο στο: https://www.nam.ac.uk/explore/gallipoli?fbclid=IwAR1wDM1_hLjI4qU4b5Lqvj8rygVxvUCJg3rTG4yvH6koP4d-t5CW-gvqYvE  [Προσπελάστηκε 20/1/22].

New Zealand History, (2014). Gallipoli invasion map. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://nzhistory.govt.nz/media/photo/gallipoli-invasion-map [Προσπελάστηκε 23/2/22].

Roads to the Great War, (2015). Gallipoli: The August 1915 offensive. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: http://roadstothegreatwar-ww1.blogspot.com/2015/08/gallipoli-august-1915-offensive.html [Προσπελάστηκε 23/2/22].

Schlenoff, D. (2015). Battle of Gallipoli: A strategic view, 1915. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://blogs.scientificamerican.com/anecdotes-from-the-archive/battle-of-gallipoli-a-strategic-view-1915/?fbclid=IwAR3dP-Ry4uzeX0-eKB807rZVJ9CZUhBKBPc5vX2RZ56EhLpKX8vtDgfh4-I# [Προσπελάστηκε 2/2/22].

Stevens, D. (χ,χ). Gallipoli as a joint maritime campaign. [Διαδίκτυο] Διαθέσιμο στο: https://www.navy.gov.au/history/feature-histories/gallipoli-joint-maritime-campaign?fbclid=IwAR1BRbQS1wKLEmd_x9YgEHNvrMXMX_xDsp1JPFSuc5ocacfSRhkWJkGv0_s [Προσπελάστηκε 3/2/22].

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

α. Ελληνόγλωσση

 

Ferguson, N. 2008. A΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και κοινωνική ιστορία 1914-1918 (μτφρ. Καρολίνα Χάγερ). Αθήνα: Εκδόσεις Ιωλκός.

Ferro, M., (1993). Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος 1914-1918 (μτφρ. Τζίνα Κατσιλιέρη). Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Haythornthwaite J. P. (2012). Η μάχη της Καλλίπολης (1915) (μτφρ. Βαγγέλης Στεργιόπουλος). Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη.

Κολιόπουλος, Κ. (2008). Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα. Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα.

Κολιόπουλος, Κ. (χ.χ.). Εγχειρίδιο στρατηγικής σκέψης. Αθήνα: Σχολή Πολέμου Αεροπορίας.

Παπαδημητρίου, Θ. Κ., (2016). Καλλίπολη 1915: Η ταπείνωση των συμμάχων από τους Τούρκους στα Δαρδανέλια. Αθήνα: Γνώμων Εκδοτική.

Τουρναβίτη, Ε. (επιμ.) (2005). Επίτομη παγκόσμια στρατιωτική ναυτική και αεροπορική εγκυκλοπαίδεια. Αθήνα: Στρατηγικές εκδόσεις.

 

β. Ξενόγλωσση

 

Adams, R., (2015). The Gallipoli campaign: Learning from a mismatch of strategic ends and means. Joint Force Quarterly 79, (σελ. 96-101).

Afflerbach, H. (επιμ.) (2015). The Purpose of the First World War: War aims and military strategies. [ηλεκτρονικό βιβλίο] Berlin: De Gruyter Oldenbourg. Διαθέσιμο στο: https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/handle/document/70608/ssoar-2015-afflerbach-The_Purpose_of_the_First.pdf?sequence=1&isAllowed=y&lnkname=ssoar-2015-afflerbach-The_Purpose_of_the_First.pdf

Bush, E. (1975). Gallipoli, (σελ. 32). London: Allen & Unwin Ltd.

Cariker, L. T. (2001). The Dardanelles campaign – Failure through strategic indecision (Διπλωματική εργασία). Carlisle Barracks (PA): U.S. Army War College. Ανακτήθηκε την 25-1-22 από: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA389114

Fromkin, D. (1989). A peace to end all peace: The fall of the Ottoman empire and the creation of the modern Middle East, (σελ. 124). New York (NY): Henry Holt & Company.

Gilbert, M. (1972). Winston S. Churchill. Companion Volume III. London: Heinemann.

Hart, P. (2013). The Great War: A combat history of the First World War. New York (NY): Oxford University Press.

Hartersveldt, R. F., (1997). The Dardanelles campaign, 1915: Historiography and Annotated Bibliography. Westport (CT): Greenwood Press.

Hickey, M. (1998). Gallipoli. London: John Murray Ltd.

James, R. R., (1965). Gallipoli. London: Batsford Ltd.

Malay, P. (2007). The principles of war in the 21^st century [ηλεκτρονικό βιβλίο] Carlisle Barracks (PA): U.S. Army War College. Διαθέσιμο στο: https://www.readcube.com/articles/10.21236%2Fada467296

Massie, K. R. (2003). Castles of Steel: Britain, Germany and the winning of the Great War at sea. New York (NY): Random House.

McNally M. C. (1996). Lesson from the Dardanelles (Διπλωματική εργασία). Newport (RI): U.S. Naval War College. Ανακτήθηκε την 24/1/22 από: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA312527

Moorehead, A., (1956). Gallipoli. New Tory (NY): Ballantine.

Nevison, H. (1919). The Dardanelles Campaign. New York (NY): Henry Holt & Company.

Penn, G. (1999). Fisher, Churchill and the Dardanelles. London: Leo Cooper.

Piccirilli, P. S., (2016). Mustafa Kemal at Gallipoli: A leadership analysis and terrain walk. [ηλεκτρονικό βιβλίο] Maxwell Air Force Base (AL): Air Command and Staff College. Διαθέσιμο στο: https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/AD1031579.pdf

Prior, R. (2005). The strategy behind Gallipoli: Strategic decision-making in the Dardanelles and Gallipoli. ASPI Strategic Insights, (σελ. 1-12).

Puleston, W. D., (1926). The Dardanelles expedition – A condensed study. Annapolis (MD): US Naval Institute.

Sanders, V. L. (1931). The Dardanelles campaign (μτφρ. E.H. Schultz). Fort Humphreys (VA): The Engineer School.

Schroden, J., (2011). A strait comparison: Lessons learned from the 1915 Dardanelles campaign in the context of a strait of Hormuz closure event [ηλεκτρονικό βιβλίο] Alexandria (VA): Center for Naval Analyses. Διαθέσιμο στο: https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA551248

Wallin, J. D., (1981). By ships alone: Churchill and the Dardanelles. Durham (NC): Carolina Academic Press.